Gaspar Noe, Irreversible (Μη αναστρέψιμος)

Gaspar Noe, Irreversible (Μη αναστρέψιμος)

Δυστυχώς είναι μη αναστρέψιμο το γεγονός ότι είδα αυτή την ταινία. Καθώς δεν είμαι in δεν ήξερα τίποτα γι αυτήν, μόνο αμυδρά θυμόμουνα τον τίτλο. Τελικά σχεδόν όλοι την ήξεραν.
Στην ομάδα κοινωνικής ανθρωπολογίας στην οποία συμμετέχω εδώ και 22 χρόνια, ρώτησα κατ’ αρχήν αν είχαν δει τις δυο ταινίες του Σβιάγκιντσεφ για τις οποίες έχω γράψει ήδη. Άκουσα ενθουσιαστικά σχόλια από τη φίλη την Ελένη. Όταν στη συνέχεια τη ρώτησα αν είχε δει το Irreversible είπε «ώχου θεέ μου, τι ταινία ήταν αυτή». Κατάλαβα ότι με περίμενε έκπληξη, έτσι δεν άντεξα να περιμένω να τη δω στην Κρήτη, από όπου γράφω αυτές τις γραμμές (μπροστά από το παραθύρι του σπιτιού μου όπου έχω το γραφείο μου βλέπω τις ανθισμένες πορτοκαλιές, μια μαγεία σκέτη. Ο ουρανός συννεφιασμένος, αλλά μου αρέσει. Χθες είχε λιακάδα, σήμερα ετοιμαζόμουνα για μπάνιο, αλλά μου τα χάλασε ο καιρός. Δεν με πειράζει όμως, τον βροχερό καιρό εδώ τον ζεις, ακούς τα δένδρα να δροσίζονται από το νερό της βροχής και το χώμα να μυρίζει, όχι όπως στην Αθήνα όπου βλέπεις μόνο μπαλώματα συννεφιασμένου ουρανού και την άσφαλτο να αντιστέκεται στην επαφή με το νερό).
Αφού είδα την ταινία έψαξα και στο google. Έπεσα σε συνέντευξη του σκηνοθέτη, σε ελληνικό περιοδικό. Έτσι έμαθα ότι η ταινία προκάλεσε σοκ για τη σκηνή του βιασμού της Μόνικα Μπελούτσι (είχα ξεχάσει ότι έπαιζε αυτή), που κρατούσε εννιά ολόκληρα λεπτά. Το 10% των θεατών δεν άντεχε και έφευγε. Όμως η ταινία έκανε τη δεύτερη βδομάδα όσα εισιτήρια είχε κάνει και την πρώτη. Και ο σκηνοθέτης έβρισκε τη διάρκεια αυτή ιδανική, ούτε πολύ μικρή ούτε πολύ μεγάλη. Και το κουφό: τον είχε σοκάρει, λέει, τρομερά η σκηνή του βιασμού στα «Αδέσποτα σκυλιά» του Σαμ Πέκινπα. Την ταινία τη θυμάμαι, έπαιζε ο Ντάστιν Χόφμαν, από τους αγαπημένους μου ηθοποιούς, αλλά το βιασμό ούτε που τον θυμόμουνα καθόλου. Όσο για τον βιασμό αυτής της ταινίας δεν άντεχα να τον βλέπω. Στα δυο λεφτά σηκώθηκα από το κάθισμα και στριφογύριζα στο δωμάτιο. Άκουγα όμως τις φωνές. Δεν έκλεισα τον ήχο γιατί περίμενα να τελειώσει αυτή η σκηνή και να δω την υπόλοιπη ταινία. Ακόμη, όπως μας είπε ο σκηνοθέτης, οι άντρες είναι εκείνοι που σοκάρονται περισσότερο, όχι οι γυναίκες. Ενδιαφέρον, και ακόμη πιο ενδιαφέρουσα θα ήταν η ερμηνεία που θα μπορούσε να μας δώσει κάποιος ψυχολόγος.
Ευφυολόγημα έκανα στην αρχή που είπα ότι δυστυχώς δεν είναι αναστρέψιμο το γεγονός ότι είδα την ταινία. Φυσικά δεν μου άρεσε, αλλά ως αφηγηματολόγος τη βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Υπάρχει η πρωτοτυπία της αντίστροφης κινηματογραφικής αφήγησης. Ο σκηνοθέτης αφηγείται τα επεισόδια σε αντίστροφη σειρά. Έτσι το unhappy end το βλέπουμε στην αρχή, ενώ η ταινία τελειώνει σε happy end, μια ειδυλλιακή σκηνή με τη Μόνικα πάνω στο γρασίδι περιτριγυρισμένη από παιδιά..
Ενώ ο Σβιάγκιντσεφ, ο Ταρκόφσκι, ο Αγγελόπουλος, διακρίνονται για την ποιητικότητα της εικόνας, ο Νοέ θα έλεγα ότι διακρίνεται για την ποιητικότητα των επεισοδίων. Είναι θεατρικός όπως είναι ο Σαίξπηρ: Τα επεισόδια διαρκούν όση ώρα θα διαρκούσαν αν συνέβαιναν πραγματικά. Η ερωτική σκηνή στο τέλος, που όταν ξεκίνησε περίμενα να δω μια σκηνή πορνό, ήταν μια σκηνή με τρυφερό ερωτισμό, ίσως η πιο ωραία που έχω δει σε ταινία, και αυτή σε σχεδόν πραγματική διάρκεια, όπως η σκηνή του βιασμού.
Θεατρικός ο Νοέ, αλλά όχι όπως οι αρχαίοι μας τραγικοί. Εκεί ο φόνος δεν παρουσιαζόταν ποτέ πάνω στη σκηνή, παρόλο που οι υποθέσεις των έργων τους ήταν αιματοβαμμένες. Στην ταινία υπάρχει και μια άλλη σκηνή που δεν μπόρεσα να δω μέχρι το τέλος: η σκηνή της εκδίκησης. Ο φίλος του ήρωα σκοτώνει κτυπώντας στο κεφάλι επανειλημμένα με ένα πυροσβεστήρα τον βιαστή του, και υποθετικά τον βιαστή της Μόνικα. Παρόλο που, από τα κτυπήματα, καταλάβαινα ότι ο πυροσβεστήρας ήταν από πεπιεσμένο χαρτί, και πάλι δεν μπόρεσα να δω μέχρι τέλος τη σκηνή.
Η σκηνή μέσα στο καταγώγι με τους ομοφυλόφιλους ήταν ιδιαίτερα αποκρουστική. Και θυμάμαι μια από τις αισθητικές αρχές του Zeami, του θεωρητικού του θεάτρου Νο, το yugen. Δεν πρέπει να προσβάλλουμε την καλαισθησία του κοινού, υποστηρίζει. Για παράδειγμα, όταν ο σκηνοθέτης πρέπει να παρουσιάσει πάνω στη σκηνή ένα ζητιάνο, πρέπει να τον παρουσιάσει με «ωραία» κουρέλια, όχι ρεαλιστικά.
Τελικά αυτή η ιστορία με το ρεαλισμό σηκώνει μεγάλη κουβέντα. Θα το ξαναγράψω, ο ρεαλισμός, όπως και η δημοκρατία, είναι μια σύντομη παρεμβολή στην παγκόσμια ιστορία. Ο νατουραλισμός, η ακραία έκφραση του ρεαλισμού, υπήρξε ακόμη πιο σύντομη. Αλλά είπαμε, αυτό είναι μεγάλη κουβέντα.
Η ταινία είναι μια ταινία εκδίκησης. Το θέμα αυτό με μάγευε ήδη από παλιά, και έχω πάντα στο νου μου να γράψω μια μελέτη για σχετικές αφηγήσεις. Ορέστεια, Άμλετ, Φουέντε οβεχούνα, Canadehon Chushingura (γιαπωνέζικο αυτό) είναι κάποια από τα έργα στα οποία θα αναφερθώ.
(Μετάνιωσε ο καιρός, ο ήλιος κατατρόπωσε τα μαύρα σύννεφα, οι ακτίνες του λαμπυρίζουν πάνω στους πορτοκαλανθούς). Μπορεί η ταινία αυτή να μην έχει τις φιλοσοφικές προεκτάσεις των ταινιών του Σβιάγκιντσεφ κατά τον Ορίζοντα γεγονότων, εγώ όμως, προκλητικά, θα φιλοσοφήσω.
Η φιλοσοφία ήταν η αγάπη των εφηβικών μου χρόνων και ο Νίτσε ο αγαπημένος μου φιλόσοφος. Το δεύτερο πτυχίο μου με το οποίο διορίστηκα ως φιλόλογος είναι πτυχίο του Φιλοσοφικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Καποδιστριακού κ.λπ.), που τώρα έγινε ΦΠΨ.
Έχω και άλλες αποδείξεις για την αγάπη μου για τη φιλοσοφία.
Στην πρώτη γυμνασίου, στο μάθημα της διόρθωσης των εκθέσεων, ο καθηγητής μου ο… αλλά ας μην αναφέρω το όνομά του, καλή του ώρα εκεί που βρίσκεται, σχολιάζει την έκθεσή μου: «Εσύ Δερμιτζάκη προσπαθείς να φιλοσοφήσεις. Και είσαι σαν τον ποντικό που προσπαθεί να ανεβεί ένα χαράρι άχερα. Ανεβαίνει, ανεβαίνει, και λίγο πριν να φτάσει στην κορφή πέφτουν τα άχερα και τον πλακώνουν».
Τελικά πρέπει να είχε δίκιο, με την φιλοσοφία δεν τα πολυκαταφέρνω, σε εξετάσεις του ΙΚΥ για να κάνω διδακτορικό στη φιλοσοφία απέτυχα. Ευτυχώς έκανα αργότερα διδακτορικό στη λογοτεχνία και στο θέατρο.
Όμως το μεράκι μεράκι, έτσι θα φιλοσοφήσω.
Σε κάποιο σημείο στην ταινία η Μόνικα Μπελούτσι λέει στο φίλο της ότι είδε ένα άσχημο όνειρο, ότι βρισκόταν σε ένα κατακόκκινο τούνελ και ξαφνικά αυτό άνοιξε στα δυο. Σε υπόγεια διάβαση ήταν που την βίασαν. Ήταν λοιπόν ένα όνειρο προφητικό.
Αλλά αν το όνειρο ήταν προφητικό σημαίνει ότι ο βιασμός της ήταν προδιαγεγραμμένος. Άρα πού βρίσκεται η ενοχή του βιαστή;
Και αν δεν ήμαστε παρά στρατιωτάκια στην οθόνη ενός υπολογιστή, που δυο αντίπαλοι παίχτες τα ρίχνουν στη μάχη και κοιτάζουν ποιος θα εξοντώσει περισσότερα του άλλου, πάλι προς τι η ενοχή;
Αλλά ας το κόψουμε καλύτερα εδώ.