Μάρω Βαμβουνάκη, Χορός μεταμφιεσμένων

Μάρω Βαμβουνάκη, Χορός μεταμφιεσμένων, Ψυχογιός 2009, σελ. 285

H παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Μια ακόμη περιδιάβαση στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής από την μεγάλη πεζογράφο μας

Αντιγράφω την τελευταία παράγραφο από τον πρόλογο του τελευταίου βιβλίου της Μάρως, που την χαρακτηρίζει ως υστερόγραφο, Υ.Γ.
«Για ακόμη μία φορά έχω την ανάγκη να απολογηθώ στους αναγνώστες μου για τις επαναλήψεις που θα συναντήσουν εδώ μέσα∙ επαναλήψεις ηθελημένες αλλά και δυστυχώς αθέλητες, γραμμένες και σε άλλα μου κείμενα, που στάθηκε αδύνατο όχι μόνο να αποφύγω αλλά και να εντοπίσω. Ίσως πάλι (συλλογίζομαι με τη ροπή που έχω στις δικαιολογίες), αδύνατο να αισθάνεσαι ή να σκέφτεσαι κανονικά δίχως τις επαναλήψεις. Ρεφρέν του τραγουδιού της ζωής, που, επειδή ακριβώς είναι σημαντικές, αινιγματικές ή και άλυτες, έρχονται και επανέρχονται στον αφρό, απαιτώντας ακόμη περισσότερη έγνοια. Και από το συγγραφέα και από τον αναγνώστη».
Αν η Μάρω έχει πρόβλημα μήπως επαναλαμβάνεται, σκεφθείτε τι πρόβλημα έχω εγώ με τις βιβλιοκριτικές μου. Με την ίδια τη Μάρω πρώτα πρώτα, καθώς της έχω παρουσιάσει όλα της τα βιβλία, τον Μανόλη τον Πρατικάκη, την Ελένη την Γκίκα, τον Κώστα τον Μαυρουδή, τον Ανδρέα τον Μήτσου, τον Άρη Σφακιανάκη και κάμποσους ακόμη. Στην περίπτωσή μου η επανάληψη είναι σχεδόν αναπόφευκτη, καθώς οι συγγραφείς, πεζογράφοι στην πλειοψηφία τους, μπορεί μεν να επινοούν νέους μύθους για τα μυθιστορήματά τους, όμως υφολογικά και αφηγηματολογικά κινούνται πάνω κάτω στα ίδια πλαίσια. Έτσι κι εγώ αναγκαστικά επαναλαμβάνομαι, αν και, όπου το θυμάμαι, προσπαθώ να δώσω την επανάληψη σε περίληψη.
Για τη Μάρω θυμάμαι ότι έχω γράψει ότι είναι για την Ελλάδα ένας θηλυκός Ίρβιν Γιάλομ. Έχοντας ένα μεγάλο κοινό θαυμαστών, οι εκδόσεις Ψυχογιός δεν θεώρησαν ότι ρισκάρουν να βγάλουν την πρώτη έκδοση αυτού του βιβλίου σε 30.000 αντίτυπα (έβαλαν και την τελεία, μη νομίσει κανείς ότι εκ παραδρομής μπήκε ένα ακόμη μηδενικό). Χρησιμοποιώντας προσχηματικές ιστορίες στα μυθιστορήματά της αναπτύσσει σε δοκιμιακά τμήματα τις αντιλήψεις της για τη ζωή και για τον έρωτα. Τώρα δεν έχει πια αυτή την ανάγκη. Έχοντας γίνει επαγγελματίας ψυχαναλύτρια, χρησιμοποιεί ιστορίες των πελατών της για να εικονογραφήσει τις ιδέες της (Σε αντίθεση με τον Γιάλομ, που ξεκινώντας με πραγματικές ιστορίες από τους ασθενείς του –«Στο ντιβάνι»-περνάει σε φανταστικές ιστορίες όπως «Όταν έκλαψε ο Νίτσε» και «Η θεραπεία του Σοπενάουερ»).
Βάζω το «Σε αντίθεση με τον Γιάλομ» σε παρένθεση, εδώ όμως πρέπει πάλι να γράψω, χωρίς παρένθεση, ότι σε αντίθεση με τον Γιάλομ, στα τελευταία της έργα, και ιδιαίτερα στο τελευταίο, το αυτοβιογραφικό στοιχείο αφθονεί. Αναλύει πρώτα πρώτα τα προσωπικά της βιώματα, προσπαθώντας να κατανοήσει τον εαυτό της αρχικά, αλλά και καταστάσεις στις οποίες εμπλεκόμαστε όλοι μας αν όχι καθημερινά, τουλάχιστον πολύ συχνά στη ζωή μας. Το αυτοβιογραφικό αυτό στοιχείο τοποθετεί τη Μάρω απέναντί μας σαν φίλη που μας εκμυστηρεύεται τα προβλήματά της, και όπως οι φίλοι είναι εκείνοι που μας εκμυστηρεύονται τα προβλήματά τους, έτσι κι εμείς οι αναγνώστες της, την αγαπάμε σαν φίλη.
Αγαπάμε και τα βιβλία της, για την αφηγηματική τους άνεση, για την πρωτοτυπία των συλλήψεων, για το βάθος των αναλύσεων. Ακόμη και για τα σημεία που διαφωνούμε, γιατί η διαφωνία μας μάς κάνει να συνειδητοποιούμε καλύτερα τη δική μας αντίληψη. Η ψυχολογική εγγύτητα που δημιουργεί το εξομολογητικό ύφος μπορεί να ερμηνεύει την «αναγνωστική συμπάθεια», δεν είναι όμως από μόνη της επαρκής συνθήκη για την ποιότητα ενός βιβλίου. Πρώτα απ’ όλα είναι η «λογοτεχνικότητα», παίρνοντας τον όρο με μια σημασία ευρύτερη από αυτή που του έδιναν οι ρώσοι φορμαλιστές, εννοώντας τον ως ένα σύνολο λογοτεχνικών αρετών.
Έχω παραθέσει ήδη ένα εκτενές απόσπασμα, και θα αντισταθώ στον πειρασμό – ήδη η βιβλιοκριτική αυτή βρίσκεται στη δεύτερη σελίδα – να παραθέσω υπέροχα αποσπάσματα. Δεν θα αντισταθώ όμως στον πειρασμό να κάνω φιγούρα με τις γνώσεις μου, διορθώνοντας τη Μάρω. Γράφει ότι δεν ξέρει «τι από τα δυο, μελαγχολία ή εξασθένηση ενέργειας είναι το αίτιο και τι το αιτιατό… Πιθανόν να συμβαίνουν και τα δύο με διαφορετικές αναλογίες κατά περίσταση. Από ένα σημείο και πέρα λειτουργεί εκείνο που η ψυχολογία ονομάζει feedback, θα μπορούσαμε να το πούμε και «ανατροφοδότηση». Το ένα δηλαδή επιτείνει το άλλο» (σελ. 109).
Δεν ξέρω αν οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο με αυτή την έννοια, στην πραγματικότητα όμως έχουμε δυο ανατροφοδοτήσεις. Όταν λέμε απλά feedback, ανατροφοδότηση, ανάδραση ή ανάστροφη σύζευξη, ομοιόσταση στη βιολογία, εννοούμε το αρνητικό feedback, που έχει εφαρμογή στην τεχνολογία, όπως οι θερμοστάτες, τα καζανάκια στις τουαλέτες κ.λπ. Η ανατροφοδότηση που λέει η Μάρω είναι η θετική ανατροφοδότηση. Στην Vikipedia (να μη στηριζόμαστε μόνο στη μνήμη μας) βρήκα την καλύτερη περιγραφή της θετικής ανάδρασης: A produces more of B which in turn produces more of A. Βάλτε στη θέση του Α τη μελαγχολία και στη θέση του Β την εξασθένηση ενέργειας και έχετε αυτό που μας λέει η Μάρω.
Εδώ όμως θα κάνω επίδειξη μνήμης. Γράφει η Μάρω κάπου ότι «Ο Τολστόι λέει πως οι γάμοι κανονίζονται από τον ουρανό». Κάποιος γνωστός μου ποιητής έγραψε ένα δίστιχο, παραφράζοντας ανάλογους στίχους του Τάσου Λειβαδίτη: «Βλέποντας τη μελαγχολία στο πρόσωπό σου/ οι γάμοι μας άστραψαν στον ουρανό». Ο Λειβαδίτης μάλλον είχε υπόψη του τον Τολστόι γράφοντας τους στίχους του.
Να παραθέσω ένα τσιτάτο που είπε κάποιος γέροντας στον Λουδοβίκο των Ανωγείων: «Είτε παντρευτείς είτε δεν παντρευτείς, στο τέλος θα το μετανιώσεις. Όμως καλύτερα να μετανιώσεις για κάτι που έκανες παρά για κάτι που δεν έκανες». Το παραθέτω, για να παραθέσω κι εγώ ένα τσιτάτο από τη μακαρίτισσα τη θεια μου τη Σταυρούλα, κάτι που έλεγε σ’ εμένα και στον ξάδελφό μου: «Να παντρευτείτε εδά που είστε νέοι, γιατί όταν μεγαλώσετε θα πήξει το μυαλό σας και δεν θα θέλετε μπλιο παντρειγιά». Και ένα άλλο τσιτάτο, από κάποιο άλλο ξάδελφό μου για την αδελφή του. Το παραθέτω για μια λέξη πολύ σπάνια, στο google τη βρήκα μόνο πέντε φορές: «Να παντρευτεί τώρα που είναι νέα, γιατί μετά θα πάρει τα αποδιαλέμματα».
Η Μάρω αφιερώνει το βιβλίο της στο Γιώργη, το γιο της. Κι εγώ αφιέρωσα το βιβλίο μου «Ο χορός της βροχής: οικολογικά παραμύθια και διηγήματα» στο Μανώλη, το γιο μου. Στο εξώφυλλο του βιβλίου μου υπάρχει ένας υπέροχος πίνακας, ζωγραφική της Μάρως, μια πλευρά του ταλέντου της που δεν είναι ευρέως γνωστή. Μάρω, σε ευχαριστώ ξανά και από αυτές τις γραμμές.

Μπάμπης Δερμιτζάκης.