Λέλη Πρωίμου, Αυτοβιογραφία του αθέατου

Λέλη Πρωίμου, Αυτοβιογραφία του αθέατου, Μεταίχμιο 2008, σελ. 75

Όψιμα εμφανίστηκε η Λέλη Πρωίμου στην ποιητική σκηνή με την πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο «Αυτοβιογραφία του αθέατου», αλλά ώριμα. Τα ποιήματά της μοιάζουν με ποιήματα μιας φτασμένης ποιήτριας που έχει ήδη κάνει μια σημαντική διαδρομή στο χώρο της ποίησης και όχι με ποιήματα πρωτοεμφανιζόμενης ποιήτριας. Ίσως η ποίηση, γι αυτούς που έχουν τη στόφα του ποιητή, ωριμάζει μέσα τους ανεξάρτητα από το πότε καταθέτουν στο χαρτί τούς εσωτερικούς καρπούς της.
Τα ποιήματα της Πρωίμου, ταξινομημένα σε θεματικές ενότητες, διακρίνονται από μια καβαφική λιτότητα και διαύγεια, αλλά και από καβαφικό βάθος. Η εικονοπλασία της είναι τολμηρή και εικονογραφεί εύστοχα τα θέματά της.
Τα ποιήματα της πρώτης ενότητας που έχει τον τίτλο «Κοιτάσματα ελευθερίας», θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως ποιήματα ενοχής. «Πηγαίνεις σε συνάθροιση μισή», διαβάζουμε στο πρώτο ποίημα, και στο δεύτερο «Ελευθερία μου/ δεν σε πίστεψα νωρίς». «Σαν εξόριστη μοιάζεις τελευταία», ξεκινάει το τρίτο ποίημα, για να μας πει πιο κάτω: «Ανέβαλες και πάλι την ελευθερία σου». «Μέσα σε σπίτι χαοτικό/ άφησα και με πήραν άνεμοι αλλότριοι» διαβάζουμε στο επόμενο ποίημα που έχει τον τίτλο «Άνεμοι», ενώ στη «Χίμαιρα» διαβάζουμε «Κάποτε θα το έβλεπες και συ/ ότι δεν είχε νόημα να αφήνεις άσκοπα/ σφαγμένο το κεφάλι σου καταμεσής του δρόμου». Το «συ» που είναι ο αποδέκτης σε πολλά ποιήματα, συχνά δεν είναι παρά το εγώ της ποιητικής φωνής, κάτι που στο παραπάνω ποίημα γίνεται ολοκάθαρο στην τελευταία στροφή: «Ιεροφάντη μου καλέ, το δρόμο φώτιζέ μου/ (κάνω παρένθεση για να αναφέρω άλλη μια φορά ότι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος του δημοτικού τραγουδιού βρίσκει πάντα τρόπο να ξετρυπώσει ανάμεσα στον ελεύθερο στίχο της σύγχρονης ποίησης) ποτέ να μη σταθώ ξανά/ (εδώ έχουμε μόνο ημιστίχιο) σε ζώα μυθικά και προσκυνήσω.
«Άσχημο ίσως που ξεφεύγεις/ κάτι θα είχες μάθει από όλα αυτά/ την παραίτηση για παράδειγμα/ που δεν σου δίδαξαν οι χίλιες ήττες» διαβάζουμε αμέσως μετά, ενώ στο επόμενο ποίημα, που κλείνει και την ενότητα, διαβάζουμε «Δεν θα ’ναι πάντα μια βροχή για να σε σώζει/ από τις ανούσιες επιλογές σου».
Αν στα «Κοιτάσματα ελευθερίας» η ποιήτρια καταθέτει τις ενοχές της, στην επόμενη ενότητα που έχει τον τίτλο «Τα κοινωνικά ή διαχείριση σφετερισμών» καταθέτει την κοινωνική της διαμαρτυρία, συχνά με ένα τρόπο σαρκαστικό: «Κάτι πεθαίνει στις φιλίες τελευταία». Ο αρχικός αυτός στίχος, σε εφέ επανάληψης, κλείνει τη «Φιλική σκληρότητα» εγκιβωτίζοντας τους ενδιάμεσους στίχους.
Στο «Επέτειος Πολυτεχνείου» διαβάζουμε: «Εξέγερση στον πατέρα, εξέγερση στον εραστή/ είναι παρ’ όλα αυτά εξέγερση ανέξοδη, αστική/ Κακό δεν κάνουν οι επέτειοι». Σε εφέ επανάληψης ο τελευταίος αυτός στίχος κλείνει επίσης το ποίημα.
Παρακάτω διαβάζουμε: «Σκορπίζοντας το κέφι, και την ψυχή σου σκόρπισες». Στο προτελευταίο ποίημα ο σαρκασμός δίνει τη θέση του στο παράπονο: «Εκεί στο κρίσιμο σημείο για τον αθλητή/ η μεταποίηση του πόνου/ σε χειρισμούς που θα τον ξεχωρίσουν/ Εκείνοι που μας προκαλούνε πόνο/ παίζουν με την ψυχή μας/ ωθώντας μας στην Αρετή ή στην Κακία/ -Ηράκλειες Στήλες Αναλήψεως».
Στα «Οικογενειακά εγκλήματα» περιέχονται κατά τη γνώμη μου και τα καλύτερα ποιήματα της συλλογής. Σχεδόν επιγραμματικά στη συντομία τους, με άφθονα διακείμενα και τολμηρές μεταφορές, θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν όπως το σύγχρονο θέατρο: αστικό δράμα. Η «Εφηβεία περιστεριού» είναι το πιο χαρακτηριστικό. «Μπήκε περιστεράκι μες στο σπίτι/ κι ανέμελο επιθεωρεί το καθετί/…γρήγορα όμως νοιώθει τον εγκλωβισμό/ κι αρχίζει να σφαδάζει απελπισμένα…/ Κλείνω την πόρτα ήσυχα κι απομακρύνομαι/ μήπως και βρει την έξοδο πιο εύκολα/ Όταν μια πόρτα κλείνει, μια άλλη ανοίγει/ Η ενηλικίωση είναι υπόθεση προσωπική».
Όμως το καλύτερο ποίημα όχι μόνο της ενότητας αλλά και όλης της συλλογής κατά τη γνώμη μας είναι οι «Θερμοπύλες». Χρησιμοποιώντας το ίδιο σύμβολο που χρησιμοποιεί και ο Καβάφης, του δίνει μια διαφορετική διάσταση, χρησιμοποιώντας το όνομα Εφιάλτης στη μεταφορική σημασία που απόκτησε μετά. Αξίζει να το παραθέσουμε ολόκληρο.
«Οι νεκροί δεν έχουνε πεθάνει
το ίδιο και οι διωγμένοι ζωντανοί

Τα πτώματα των αισθημάτων τους
απλήρωτές σου οφειλές
κι ας κρύβεις την παλιά φωτογραφία
η ανάμνησή τους σε παραφυλάει ζωντανή
δεν θάβεται και δεν βολεύεται ποτέ
Ούτε απάντηση να δώσεις δεν μπορείς
τι έφταιξε και τόσο τους μισείς

Ο Εφιάλτης που σε ξυπνάει κάθε πρωί
διαψεύδει την τωρινή σου επιλογή
ώσπου στο τέλος θα σε καταδώσει
κι οι νεκροί τη θερμή σου πύλη θα διαβούνε».
Ο διάλογος με την καβαφική ποίηση θα συνεχισθεί και στο ποίημα «Δικαιοσύνη», όπου κάθε στροφή ανοίγει με ένα «Είπες», στην ενότητα «Αντι-φάσεις έρωτα». Στην ίδια ενότητα, στο ποίημα «Έρωτας» διαβάζουμε: «Άλλοι αντιμετωπίζουν με τσιγάρο/ κι άλλοι με καταχρήσεις/ την αίσθηση μιας χρόνιας φθοράς». Για τα ψυχοφάρμακα θα μιλήσει πιο κάτω, στο ποίημα «Πτέρυγα νέων ανδρών».
Από τα «Ιδιωτικά ή οδηγίες αυτοθεραπείας» θα επιλέξουμε το πρώτο ποίημα, όχι μόνο για τον τίτλο του «Θάλασσα της Κρήτης» (τόσο η ποιήτρια όσο και ο υπογράφων κριτικός είναι κρητικοί) αλλά και γιατί ακυρώνει ένα γνωστό στερεότυπο, λυρικό ή τουριστικό.
«Ανυπέρβλητη ενέργεια
ο αρχέγονος ήχος της βουής σου
ακυρώνει τη θλίψη του νου
επικείμενη ευτυχία, έρως ανίκατε
ακατανίκητο πέλαγος

Ποτέ δεν μου άρεσε η ήρεμη θάλασσα αναψυχής»
Η λέξη «Ανα-ψυχή» επιστρέφει ως τίτλος στο τελευταίο ποίημα της τελευταίας ενότητας «Επίλογος ή ψυχολογία του αλώβητου», και φυσικά ολόκληρης της συλλογής.
«…Το αγγείο είναι κι αυτό ένα ποίημα…
Ξεβράζει τη θέρμη του νερού στους πόρους του
όπως η άγουρη ιδέα στο χαρτί…
Το Ποίημα είναι εντέλει ένα αγγείο ψυχής».
Το επιλέξαμε γιατί παρατηρούμε εδώ αυτό που, ο Ντεριντά νομίζω, ονομάζει διολίσθηση των σημαινόντων, όπου το σημαινόμενο γίνεται με τη σειρά του σημαίνον για άλλο σημαινόμενο. Το «αγγείο» είναι το σημαίνον/σύμβολο του σημαινομένου «ποίημα», το οποίο με τη σειρά του γίνεται σημαίνον του σημαινομένου «αγγείο ψυχής».
Η Πρωίμου, με την πρώτη της αυτή ποιητική συλλογή μας παρουσιάζεται όχι απλά ως μια πολλά υποσχόμενη ποιήτρια, αλλά ως μια ώριμη ποιητική φωνή. Είμαστε σίγουροι για τη συνέχεια.