Θόδωρος Γραμματάς, Ιστορία και θεωρία στη θεατρική έρευνα

Θόδωρος Γραμματάς, Ιστορία και θεωρία στη θεατρική έρευνα (Έρευνα, τ. 30-31, Ιούλ.-Αυγ. 1993).

«Ιστορία και θεωρία στη θεατρική έρευνα» είναι το πέμπτο βιβλίο του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Θόδωρου Γράμματα με αντικείμενο το θέατρο. (Τα άλλα τέσσερα είναι «Το θεατρικό έργο του Γιάννη Καμπύση», Γιάννενα, Παράρτημα ΕΕΦΣΠΙ, αρ. 20,1984, «Νεοελληνικό Θέατρο. Ιστορία-Δραματουργία», Αθήνα, Κουλτούρα 1987, «Δοκίμια Θεατρολογίας», Αθήνα, Επικαιρότητα 1990 και «Νεοελληνικό Θέατρο και Κοινωνία», Αθήνα, Στ. Βασιλόπουλος 1990). Στο βιβλίο αυτό που εκδόθηκε πέρυσι είναι συγκεντρωμένες μελέτες που δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς σε διάφορα περιοδικά και ανακοινώσεις σε συνέδρια.
Ανάμεσα στα άλλα ο συγγραφέας τονίζει τη σημασία της θεατρικότητας και θλίβεται για «τη σταδιακή ανάπτυξη του θεάματος σε βάρος του θεάτρου».
Αναφέρεται ακόμη στους υλικούς παράγοντες της θεατρικής δραστηριότητας (οικονομικά των θιάσων, επιχορηγήσεις κ.λπ). Μιλώντας για το παιδικό θέατρο τονίζει τη σημασία του θεατρικού παιχνιδιού για την καλλιέργεια του παιδιού.
Ο Γραμματάς, αξιοποιώντας τις σπουδές του στη φιλοσοφία, παίρνει μοντέλα απ' αυτήν για να κατηγοριοποιήσει και να φωτίσει καλύτερα, εντάσσοντάς τα σ' αυτά, τα στοιχεία του θεάτρου.
«Η βούληση του συγγραφέα διαθλώμενη μεσ' από τους ποικίλους συντελεστές της παράστασης προσλαμβάνεται από τη συνείδηση του κοινού ως αναπαράσταση του πραγματικού» υποστηρίζει αντλώντας το μοντέλο από τον Σοπενχάουερ («Ο κόσμος σαν βούληση και σαν παράσταση»).
Ακόμη, στο τριαδικό σχήμα της διαλεκτικής, εντάσσει το λόγο του συγγραφέα σαν θέση, την αποδόμηση κι υπερφόρτισή του από τον σκηνοθέτη σαν άρνηση, και τέλος την «αμφίδρομη επενέργεια της δυναμικής υπόκρισης του ηθοποιού από τη σκηνή και της ενεργητικής ανταπόκρισης του θεατή από την πλατεία» σαν σύνθεση.
Για το κρητικό και επτανησιακό θέατρο επισημαίνει ότι το μεν κρητικό ήταν αριστοκρατικό, το δε επτανησιακό αστικό, ότι η κρητική comedia erudita μετεξελίσσεται σε comedia dell’ arte, και η σατιρική διάθεση, στραμμένη στην κρητική κωμωδία ενάντια στα κατώτερα στρώματα, στην επτανησιακή κωμωδία στρέφεται ενάντια και στα ανώτερα.
Μιλώντας για το «ρόλο του προλόγου στη λειτουργία της θεατρικότητας των έργων του κρητικού θεάτρου», ο Γραμματάς υποστηρίζει ότι αυτός είναι η εισαγωγή στο χώρο και το χρόνο του δράματος, η «προσπάθεια διανοητικής, ψυχολογικής και συναισθηματικής προετοιμασίας των θεατών για όσα πρόκειται να παρακολουθήσουν στη σκηνή» και τέλος ο χαρακτηρισμός των ηρώων και η εισαγωγή στη δράση του έργου. Μελετητές κι εμείς της κρητικής λογοτεχνίας («Η λαϊκότητα της κρητικής λογοτεχνίας», εκδόσεις Δωρικός 1990), θα θέλαμε να προσθέσουμε στη συναισθηματική προετοιμασία (όσον αφορά τις τραγωδίες), το στοιχείο της τραγικής ειρωνείας. Ο θεατής αγνοεί το μύθο, αντίθετα απ' ότι ο θεατής της κλασικής τραγωδίας. Και επειδή η πρόκληση του «ελέου» και του «φόβου» είναι περίπου αντιστρόφως ανάλογη με την πρόκληση σασπένς για το ποιο θα είναι το τέλος των ηρώων, ο δραματουργός το δηλώνει στον πρόλογο εξαρχής, ώστε οι θεατές να νιώθουν έλεος γι' αυτούς προκαταβολικά, πριν συντελεσθεί το τέλος τους στη σκηνή.
Επιλογικά μπορούμε να πούμε, ο Θόδωρος Γραμματάς στο έργο του αυτό κάνει μια βαθιά διείσδυση στα προβλήματα της θεωρίας στη θεατρική έρευνα. Όπου είναι εισαγωγικός, προσδιορίζει επακριβώς τις βάσεις μιας ευρύτερης έρευνας, ενώ όσον αφορά την ιστορία, δίνει μια συνοπτική, όμως εμπεριστατωμένη εικόνα της νεοελληνικής δραματουργίας.