Sissi Soko, Αγκαλιά με τον ήλιο

Sissi Soko, Αγκαλιά με τον ήλιο, Οσελότος 2010, σελ. 144

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Συναρπαστικό σαν αυτοβιογραφία, μαγευτικό σαν γραφή.

Δεν ξέρω γιατί η…, αλλά ας μην αποκαλύψω το όνομά της, θέλησε το καινούριο της βιβλίο να το βγάλει με ψευδώνυμο, παρόλο που το ψευδώνυμο παραπέμπει συνειρμικά στο πραγματικό της όνομα. Ίσως γιατί είναι αυτοβιογραφικό βιβλίο.
Οι αυτοβιογραφίες, όπως και οι βιογραφίες, είναι από τα αγαπημένα μου λογοτεχνικά είδη. Αφενός γιατί είμαι λάτρης του πραγματικού, και αφετέρου γιατί σε μια βιογραφία μαθαίνεις για τα προβλήματα που αντιμετώπισε ο βιογραφούμενος, πώς τα έλυσε, αν τα έλυσε, ποιες επιλογές έκανε στη ζωή του, και ποιες επιπτώσεις είχαν αυτές πάνω του. Κοντολογίς παίρνεις μαθήματα ζωής για τον εαυτό σου. Θα επαναλάβω ακόμη μια φορά ότι η βιογραφία που με συγκίνησε ιδιαίτερα είναι μια βιογραφία του Βιτγκενστάιν από τον Ρέι Μονκ.
Διαβάζοντας όμως τη βιογραφία της Sissi Soko βρέθηκα για πρώτη φορά μπροστά σε μια βιογραφία τής οποίας ήξερα αρκετά στοιχεία, και στην οποία είχα και εγώ εμπλακεί, χωρίς η ίδια να το υποψιάζεται. Υπήρξα ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον πρώην της και στη νυν του. Βέβαια χάρη στη γνωριμία μου με τον πρώην της έκανα και τη γνωριμία μου με την ίδια, μια γνωριμία που μου έδωσε την ευκαιρία να θαυμάσω το λογοτεχνικό της ταλέντο, αλλά προ παντός την ικανότητά της να γράφει σε μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική της. Πόσοι το έχουν καταφέρει παγκόσμια αυτό; Ονόματα που μου έρχονται αυθόρμητα στο μυαλό είναι ο Ναμπόκοφ, ο Κόνραντ, ο Κούντερα στα τελευταία του έργα, που όμως δεν είναι και τα καλύτερά του, άλλος κανείς; Υπάρχουν βέβαια και οι άραβες που γράφουν γαλλικά, όπως η Γιασμίνα Χαντρά και ο Tahar ben Jelloun, όμως γι αυτούς η γαλλική είναι περίπου μητρική τους γλώσσα, μια και οι πατρίδες τους, Αλγέρι και Μαρόκο αντίστοιχα, υπήρξαν γαλλικές αποικίες.
Και στην Ελλάδα;
Ο μόνος που ξέρω είναι ο Κούρδος Τζεμίλ Τουράν, του οποίου παρουσιάσαμε πριν λίγους μήνες το μυθιστόρημα «Η νύχτα που έβλεπε στη μέρα». Και αυτός ταλαντούχος.
Η συγγραφέας, που παρουσιάζεται με ψευδώνυμο, δίνει ψευδώνυμα και στα πρόσωπα της αυτοβιογραφίας της, τουλάχιστον σ’ αυτά που ξέρω, στην κόρη της, στον πρώην σύζυγό της, στη μητέρα του και στη γυναίκα του. Επίσης κάποιοι χώροι όπου τοποθετούνται επεισόδια της αφήγησής της δεν είναι τα πραγματικά.
Η Sissi έχει μεν τη στόφα του λογοτέχνη, αλλά εξίσου έχει και τη στόφα του δοκιμιογράφου. Ένα από τα βιβλία της είναι δοκιμιακό, ενώ και σ’ αυτό το βιβλίο, την αυτοβιογραφία της, βρίθουν τα δοκιμιακά αποσπάσματα.
Διαβάζοντάς τα διαπίστωσα ακόμη μια φορά ότι ερμηνεύουμε τον κόσμο με συγκεκριμένα ερμηνευτικά σχήματα, ανεξάρτητα από αν και πόσο τα σχήματα αυτά βρίσκονται κοντά στην πραγματικότητα. Τα ερμηνευτικά σχήματα που αρέσκεται να χρησιμοποιεί η Sissi είναι τρία: Κατ’ αρχήν το κλασικό μαρξιστικό διαλεκτικό σχήμα των αντιθέσεων. «Χάρη στις αντιθέσεις κινείται ο κόσμος» (σελ. 44), ξεκινάει ένα κεφάλαιο του βιβλίου της, με bold, όπως όλες οι αρχικές περίοδοι όλων των κεφαλαίων. Το δεύτερο είναι η ενεργειακή εκμετάλλευση. Μ’ αυτήν ερμηνεύει όχι μόνο τις κοινωνικές ανισότητες, αλλά και την ανισότητα των φύλων. «Οι άνδρες, κατά τη γνώμη μου, έχτισαν την ανδροκρατική κοινωνία τους χάρη στην εκμετάλλευση της ενέργειας της γυναίκας» (σελ. 24). Το τρίτο ερμηνευτικό σχήμα που χρησιμοποιεί κατά κόρον είναι το αντιθετικό δίπολο ΠΡΕΠΕΙ-ΘΕΛΩ (έτσι, με κεφαλαία). Η πρόκριση του ΘΕΛΩ καθόρισε σε σημαντικό βαθμό τη ζωή της, αφού εγκατέλειψε τη θέση της στην πρεσβεία για να αφοσιωθεί στο γράψιμο, με το αντίστοιχο βέβαια τίμημα της οικονομικής δυσπραγίας και αβεβαιότητας. Αλλά, κρίνοντας και από τα τρία προηγούμενα βιβλία της τα οποία έχουμε παρουσιάσει στο Λέξημα, άξιζε τον κόπο.
Το βιβλίο της έχει και ένα πρόσθετο ενδιαφέρον. Μας παρουσιάζει τη ζωή σε μια πρώην σοσιαλιστική δημοκρατία, τη Σλοβακία, ή μάλλον την ενωμένη τότε Τσεχοσλοβακία. Τις έμμεσες πιέσεις, την έμμεση καταπίεση που ασκούσε τότε η εξουσία, την παρουσιάζει η Sissi παραστατικότατα με μια λέξη: μελανοχυσία. Χίλιες φορές προτιμότερη βέβαια από τη σταλινική αιματοχυσία, αλλά εξίσου δυσβάστακτη. Ο Κούντερα δεν άντεξε.
Τώρα, κατά τη συνήθειά μας, θα σχολιάσουμε κάποια πράγματα από το βιβλίο.
Με συγκίνηση είδα να αναφέρεται η Sissi στον Βίκτορα Πεκέλη και συγκεκριμένα, όπως γράφει, «Στο αγαπημένο μου βιβλίο ‘Στρατηγική και τακτική της ζωής’». Τον Victor Pekelis τον χρησιμοποίησα στη συγγραφή ενός άρθρου μου για την Κυβερνητική: (Κυβερνητική, Περισκόπιο της επιστήμης, Ιούλ-Αυγ. 1984, τ. 67, σελ. 55-61) και συγκεκριμένα το βιβλίο του Melange cybernetique (ed. Moscou, 1975). Ψάχνοντας τώρα στο διαδίκτυο βλέπω ότι δυο χρόνια μετά τη δημοσίευση του άρθρου μου οι εκδόσεις Gutenberg εξέδωσαν το έργο του «Κυβερνητική». Και στο Amazon.com βλέπω ότι το βιβλίο που παραθέτω στη βιβλιογραφία μου εκδόθηκε και στα αγγλικά το 1987. Βιογραφικά δεν μπόρεσα να βρω, το μόνο που βρήκα είναι ότι ένας Victor Pekelis είναι σήμερα 72 χρονών και ζει στην Καλιφόρνια, στο Σακραμέντο. Και είχα μια φοβερή περιέργεια να μάθω αν έχει ελληνική καταγωγή.
Διαβάζω:
«Η γιαγιά μου η οποία πήγε, αρκετές δεκαετίες πίσω, στην Αλβανία για διακοπές, μου περιέγραψε την εξής εικόνα: έβλεπαν εκεί τους Αλβανούς άνδρες να καβαλάνε κάθε πρωί τα γαϊδούρια τους και οι γυναίκες τους να πηγαίνουν πεζές στα χωράφια. Εκεί οι άνδρες κάθισαν στα χαντάκια και έπαιζαν χαρτιά. Οι γυναίκες έπρεπε να δουλεύουν εν τω μεταξύ με φτυάρια και τσουγκράνες. Και το βράδυ πάλι καβάλα στα γαϊδούρια προς τα σπίτια» (σελ. 38-39).
Τελικά το παρακάτω που το ξέρω σαν ανέκδοτο, μπορεί και να μην είναι.
Ένας περιηγητής, προπολεμικά, σε ένα χωριό της βόρειας Ελλάδας, συναντάει έναν άνδρα καβάλα στο γαϊδουράκι του και τη γυναίκα του να ακολουθεί πίσω με τα πόδια. Τον ρωτάει περίεργος γιατί έτσι, και ο άνδρας απαντάει μονολεκτικά: -Έθιμο.
Μετά τον πόλεμο, ο ίδιος περιηγητής πέφτει πάλι πάνω στο ίδιο αντρόγυνο, ο άντρας καβάλα στο γαϊδούρι και η γυναίκα πεζή, αλλά αυτή το φορά όχι πίσω από το γαϊδούρι αλλά μπροστά. Ρωτάει περίεργος γιατί αυτή η αλλαγή, και παίρνει πάλι μια μονολεκτική απάντηση: -Νάρκες.
Διαβάζουμε:
«Η μητέρα του Νίκου και η δική μου μητέρα είναι κατά κάποιο τρόπο ίδιες. Είναι γυναίκες που θέλουν πάντα να περνάει το δικό τους, γυναίκες των λεγόμενων Πέντε Άλφα. Δηλαδή: attractive, authoritative, ambitious, aggressive, arrogant» (σελ. 58).
Κάποιος αγγλοσάξονας το σκέφτηκε, αλλά έχει εντελώς άδικο. Είναι δυνατόν μια γυναίκα authoritative, ambitious, aggressive, arrogant, να είναι attractive;
Μου έχει γίνει κανονικό βίτσιο να γράφω για τις «Ρίζες της σύμπτωσης». Στην διπλανή ανάρτησή μου για τα διηγήματα του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη γράφω για μια σύμπτωση: Ακούω στο ραδιόφωνο μια άρια της Κάλας, και σε μισό λεπτό πέφτω πάνω σε μια παράγραφο που γράφει για την Κάλας. Διαβάζω το βιβλίο της Σλοβάκας Sissi Soko και ξαφνικά ο εκφωνητής του Τρίτου Προγράμματος λέει ότι το επόμενο κομμάτι που θα ακούσουμε είναι η ραψωδία για κλαρινέτο και ορχήστρα του Debussy από μια (δεν συγκράτησα το όνομά της) ορχήστρα της Σλοβακίας.
Πολύ μου άρεσε αυτό το βιβλίο της Σύλβιας (συγνώμη, της Sissi ήθελα να πω) και σας το συνιστώ ανεπιφύλακτα.