Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη, Κρητικές μαντινάδες

Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη, Κρητικές μαντινάδες, Καστανιώτης 2011, σελ. 253

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Μια εξαίρετη ανθολογία με κρητικές μαντινάδες.

Οι γιαπωνέζοι στάθηκαν τυχεροί: τα χάι κου τους έγιναν διάσημα σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και έλληνες έχουν γράψει χάι-κου, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης. Να αναφέρω και τη συλλογή χάι-κου του συγχωρεμένου Θόδωρου Τρουπή, τακτικού θαμώνα του φιλολογικού καφενείου του Ιάσωνα Ευαγγέλου. Εμείς οι κρητικοί δεν είχαμε την ίδια τύχη, αν και πιστεύω πως οι μαντινάδες μας δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τα χάι κου.
Έχουν κυκλοφορήσει πάρα πολλές συλλογές με μαντινάδες. Να αναφέρω μόνο τη συλλογή της αδικοχαμένης δασκάλας Μαρίας Λιουδάκη (τη σκότωσαν οι μπαντουβάδες στον εμφύλιο), και του μακαρίτη του φίλου μου, που ήταν ταυτόχρονα και λυράρης, του Μιχάλη Βαβουράκη (Δικές του μαντινάδες. Η παρουσίασή μου της πρώτης έκδοσης από τα Κρητικά Επίκαιρα στάθηκε και η αφορμή της γνωριμίας και φιλίας μας). Και βέβαια την τελευταία συλλογή με κρητικές μαντινάδες της Ελευθερίας Παπαδάκη-Λαμπάκη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Πρόκειται για νέα ανθολογία, όπως επισημαίνεται στο εξώφυλλο. Και από τον πρόλογο μαθαίνουμε ότι η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη έχει εκδώσει ήδη άλλες δυο.
Η Ελευθερία έχει ταξινομήσει τις μαντινάδες που συνέλεξε σε 25 κατηγορίες: Για τον έρωτα, το χωρισμό, τη μοναξιά, κ.λπ. Μια κατηγορία όμως είναι προσωπική: Για τον Ξυλούρη. Η παρακάτω μαντινάδα ίσως δεν είναι η καλύτερη, είναι όμως η πιο χαρακτηριστική:
Ξυλούρη, είσαι ζωντανός μέσα στη θύμησή μας
και η ψυχή σου ζωντανή είναι μεσ’ στην ψυχή μας.
Πολλές μαντινάδες ξεχωρίζουν για το λυρισμό τους, όπως:
Εχάρισα το σ’ αγαπώ στο πιο λαμπρό αστέρι
να το θωρώ να γίνεται η νύχτα μεσημέρι.
Ποτέ σου να μην ξαναβγείς ήλιε μου, δεν με νοιάζει
μα εγώ ’χω την αγάπη μου κι όπου προβάλλει λιάζει.
Άλλες για το χιούμορ τους:
Εγώ αγαπώ μια κοπελιά στην πρώτη του λυκείου
γι’ αυτό θα κάνω αίτηση για φύλακας σχολείου
Μια υποκατηγορία σ’ αυτές τις αστείες είναι οι μαντινάδες που έχουν να κάνουν με την επικαιρότητα ή τη σύγχρονη τεχνολογία, όπως:
Δεν ξαναλέω σ’ αγαπώ από το κινητό μου
μην κάνουνε υποκλοπές και μάθουν τον καημό μου.
Στις μαντινάδες μπορούμε να συναντήσουμε όλα τα υφολογικά στοιχεία που υπάρχουν και στα λόγια λογοτεχνικά κείμενα, όπως για παράδειγμα το εφέ της υπερβολής:
Χωρίς νερό, χωρίς ψωμί, και δίχως οξυγόνο
Μπορώ να ζω, μα να ’σαι εδώ, να σε κοιτάζω μόνο.
Μια από τις κατηγορίες είναι και «Για το δυστυχή». Και θυμήθηκα πως ένα από τα πιο αγαπημένα μου κομμάτια του πιο αγαπημένου μου λυράρη, τον Λεωνίδα Κλάδο, που δυστυχώς μας έφυγε πέρυσι (10 Νοεμβρίου 2010), είναι και το «Όταν κοιμάται ο δυστυχής». Οι δυο μαντινάδες που τραγουδάει δεν ανθολογούνται, αλλά είναι πολύ ωραίες και θα τις παραθέσω:
Όταν κοιμάται ο δυστυχής κανείς μην τον ξυπνήσει
Γιατί ειν’ η μόνη του χαρά τ’ όνειρο και θα σβήσει
Και
Όταν κοιμάται ο δυστυχής να τον ξυπνάς δεν πρέπει
Μην του ξορίσεις τη χαρά που στ’ όνειρό του βλέπει.
Υπάρχουν διαγωνισμοί μαντινάδας, σελίδες σε περιοδικά για τις μαντινάδες, ιστοσελίδες για τις μαντινάδες, ενώ δημοσιεύονται ή αναρτούνται ευκαιριακά διάφορες μαντινάδες. Για παράδειγμα, ψάχνοντας στο youtube το παραπάνω τραγούδι του Κλάδου για να βρω τις μαντινάδες και να τις παραθέσω σ’ αυτή τη βιβλιοκριτική, έπεσα πάνω στον βιολάτορα Γιάννη Δερμιτζάκη. Μια και είναι ο διάσημος του σογιού, είπα να αναρτήσω κάτι δικό του στο facebook. Αναρτώντας το, θυμήθηκα την πιο γνωστή του μαντινιάδα (στην Ανατολική Κρήτη λέμε μαντινιάδα και όχι μαντινάδα) και την ανάρτησα.
Όποιος ακούει τσι κοντιλιές του Ντερμιτζή του Γιάννη
τα ενενήντα τα περνά, τα εκατό τα πιάνει.
Και μου ήλθε η ιδέα να σκαρώσω κι εγώ τη δική μου, και τη σκάρωσα:
Όποιος στο blog μου με θωρεί, στο facebook με βλέπει
Να ζήσει χρόνια εκατό και πιο πολλά του πρέπει.
Θα μπορούσαμε να γράφουμε ατέλειωτα για τις μαντινάδες, όμως κάπου πρέπει να σταματήσουμε. Και πριν επαινέσουμε την ανθολόγο για την εξαίρετη δουλειά της, θα της δώσουμε το λόγο, να κάνει μια πρόταση που μας βρίσκει απόλυτα σύμφωνους. Από την τελευταία παράγραφο του προλόγου: «…όλος αυτός ο πλούτος, το γνήσιο αυτό λαϊκό σύνθεμα που αποτελεί την ουσία της ψυχής του κρητικού λαού, ως προφορικό δημιούργημα, κινδυνεύει να ξεχαστεί αν δεν ηχογραφηθεί έγκαιρα ή αν δεν τυπωθεί σε έντυπη ή ηλεκτρονική έκδοση, κάτι που εξασφαλίζει την περαιτέρω διάδοση». Ο Νίκος Σαραντάκος στην ιστοσελίδα του στεγάζει όλα τα κείμενα ελληνικής λογοτεχνίας που υπάρχουν σε ψηφιακή μορφή. Δεν μπορεί βέβαια να τα στεγάσει όλα, αφού για τα πρόσφατα υπάρχει το copyright. Στις μαντινάδες όμως δεν υπάρχει copyright. Θα μπορούσε να φτιαχτεί μια ιστοσελίδα, από κάποιον οργανισμό, όπου να αποθηκεύονταν όλες οι μαντινάδες, σε μια χρηστική και ευρεία κατηγοριοποίηση, μια και θα μαζευόταν τεράστιος όγκος. Μέχρι να τη δούμε δεν έχουμε παρά να ευχαριστούμε ανθολόγους όπως την Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη για το ζήλο τους να αποθησαυρίσουν όσες μπορούν.