Θόδωρος Γραμματάς-Τάκης Τζαμαριάς, Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο σχολείο

Θόδωρος Γραμματάς-Τάκης Τζαμαριάς, Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο σχολείο

(Μια βιβλιοπαρουσίαση που αρχικά αναβλήθηκε και τελικά δεν έγινε)

Έχοντας να σας παρουσιάσω το βιβλίο «Πολιτιστικές Εκδηλώσεις στο Σχολείο-Πρωτοβάθμια-Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση» των Θόδωρου Γραμματά και Τάκη Τζαμαριά, θα μπορούσα να σας πω ότι είμαι κατ’ αρχήν αρκετά αρμόδιος να το κάνω. Κι αυτό γιατί υπήρξα κριτής των δειγμάτων που υποβλήθηκαν στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο με αυτή τη θεματική, και ένα από τα δείγματα που υποβλήθηκαν είναι και από το ανά χείρας έργο.
Δεν προκρίθηκε τελικά. Η παρακολούθηση όμως του προκριθέντος εγχειριδίου πλούτισε την εμπειρία μου πάνω στο αντικείμενο, και καθώς έχει εγκριθεί το τελικό κείμενο του δείγματος που προκρίθηκε, μπορώ να κάνω τώρα εκ του ασφαλούς τη σύγκριση των δύο εγχειριδίων.
Δεν έχω σκοπό να υπερασπιστώ την επιλογή μου ως κριτής του δείγματος του ανά χείρας εγχειριδίου, ούτε να υποβαθμίσω τη σημασία του εγχειριδίου που θα εκδοθεί τελικά από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο τη μεθεπόμενη χρονιά. Απλά δράττομαι της ευκαιρίας, συγκρίνοντας τα δύο εγχειρίδια, να προβάλλω ανάγλυφα τις ιδιαιτερότητες του καθενός.
Το βιβλίο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου δεν είναι καθόλου κακό. Αν δεν το προέκρινα είναι γιατί θεώρησα το δείγμα των Γραμματά-Τζαμαριά καλύτερο. Αν δεν κάνω λάθος το είχα τοποθετήσει δεύτερο στη λίστα. Βλέποντας τελειωμένα τα δυο βιβλία, το ένα εκδομένο και το άλλο στην τελική του μορφή, μπορώ τώρα να προβώ σε μια εκ του ασφαλούς τελική αποτίμηση.
Θα αναφερθώ πρώτα στο βιβλίο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.
Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι το εύρος των πληροφοριών. Έχει μια πλουσιότατη βιβλιογραφική αναφορά, και επί πλέον, κάτι που μου άρεσε ιδιαίτερα καθώς είμαι πεπεισμένος για τη σημασία του διαδικτύου, άφθονες αναφορές σε διαδικτυακά links. Αποτελεί ένα βιβλίο όμως που, φοβάμαι, δεν απευθύνεται στον μέσο εκπαιδευτικό. Έχει περισσότερο μια θεωρητική πλαισίωση, και μια επικέντρωση στη μέθοδο project που είναι αρκετά χρονοβόρα για να υλοποιηθεί σε μια πληθώρα εκδηλώσεων που απαιτούν ταχύτατη αντιμετώπιση. Το βιβλίο των Γραμματά-Τζαμαριά είναι περισσότερο χρηστικό. Ακόμη δεν δεσμεύεται από τα πλαίσια εργασίας του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, που επιβάλλει τον διαχωρισμό των εγχειριδίων για Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο. Το εγχειρίδιο των Γραμματά-Τζαμαριά καλύπτει όλο το φάσμα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Πριν μιλήσω για το βιβλίο των δύο αυτών συγγραφέων, θα ήθελα να κάνω μια γενική αποτίμηση και των δυο.
Τα θεωρώ κατ’ αρχήν συμπληρωματικά. Θεωρώ το βιβλίο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ως άριστο εισαγωγικό ανάγνωσμα. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να το διαβάσει απαραίτητα στον ελεύθερό του χρόνο, στο μεγαλύτερο μέρος του τουλάχιστον, πριν επιχειρήσει να αναλάβει μια πολιτιστική εκδήλωση. Θα συνιστούσα λοιπόν την ανάγνωσή του κατά τις διακοπές. Όταν πρόκειται να ετοιμάσει μια συγκεκριμένη εκδήλωση, να συμβουλευτεί τις αντίστοιχες σελίδες.
Το βιβλίο των Γραμματά-Τζαμαριά όμως είναι εκείνο που πρόκειται να αποτελέσει το βασικό εγκόλπιο, αν μου επιτραπεί η μεταφορά, τη βίβλο την οποία θα συμβουλεύεται καθημερινά ο εκπαιδευτικός στην πράξη. Το βιβλίο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου π.χ. αναφέρεται θεματικά στη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, το θέατρο, τη μουσική, τα κόμικς, συστήνοντας σχετικά έργα. Το βιβλίο των Γραμματά-Τζαμαριά επικεντρώνεται όχι στα συστατικά στοιχεία μιας πολιτιστικής εκδήλωσης, αλλά σε πιο σύνθετες ενότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μια πολιτιστική εκδήλωση και οι οποίες μπορεί να ενσωματώνουν τα παραπάνω στοιχεία, οι οποίες κατηγοριοποιούνται στις κατηγορίες 1. Εκδηλώσεις λόγου (θεατρικό αναλόγιο, παραμυθιακή αφήγηση, απαγγελία, 2. Εκδηλώσεις θεάτρου, Θεατρικό παιχνίδι, δραματοποίηση, θεατρικό δρώμενο, θεατρικό σκετς, θεατρική παράσταση, 3. εκδηλώσεις θεάματος, παντομίμα και θεατρικός αυτοσχεδιασμός, θέατρο σκιών, κουκλοθέατρο, κινηματογραφική-τηλεοπτική προβολή, εικαστική παρέμβαση, 4. Εκδηλώσεις μουσικής-χορού και 5 πολυθέαμα. Οι κατηγοριοποιήσεις εδώ είναι ακριβώς εκείνες που θα χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός στην πράξη. Αν μου επιτραπεί μια μεταφορά, αν το εγχειρίδιο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου προσφέρει τις λέξεις, το εγχειρίδιο των Γραμματά-Τζαμαριά προσφέρει τις προτάσεις. Προτάσεις θα έλεγα και με μια δεύτερη, καθημερινή, «νεκρή» μεταφορική σημασία: Προτάσεις υλοποίησης. Προτάσεις υλοποίησης οι οποίες είναι άμεσα χρηστικές. Οι «λέξεις» όμως, με τη μεταφορική σημασία που χρησιμοποίησα τον όρο, προσφέρουν πληροφορίες βάθους χρησιμότατες για όποιον τις συμβουλευτεί.
Το εγχειρίδιο ξεκινάει με μια εισαγωγή, στις οποίες γίνεται μια κριτική των παραδοσιακού, διεκπεραιωτικού τύπου πολιτιστικών εκδηλώσεων που γίνονται συνήθως στα σχολεία στα πλαίσια ανάθεσης καθήκοντος σε κάποιον ή κάποιους εκπαιδευτικούς, που γίνεται στην αρχή της σχολικής χρονιάς στην πρώτη συνεδρίαση του συλλόγου. Τονίζεται η αλλαγή προς το καλύτερο στα τελευταία χρόνια. Εντύπωση μου έκανε μια φοβερή απαρίθμηση των στόχων που υλοποιούν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις. Μέτρησα τις κουκίδες και βρήκα συνολικά 23 στόχους. Με μια τόσο ξεκαθαρισμένη εικόνα για το ρόλο και τη σημασία των πολιτιστικών εκδηλώσεων μπορεί κανείς να προβλέψει το αποτέλεσμα της συγγραφικής αυτής προσπάθειας.
Στο δεύτερο κεφάλαιο της εισαγωγής τονίζεται η σημασία του συγκερασμού του παιδαγωγικού με το καλλιτεχνικό, του γνωσιοθεωρητικού με το αισθητικό. Πρέπει να επιμείνουμε σε αυτό, γιατί συχνά, στα πλαίσια της διεκπεραιωτικής αντίληψης, το αισθητικό υποβαθμίζεται.
Η εισαγωγή κλείνει με μια κριτική της υπάρχουσας βιβλιογραφίας.
Δεν θα κουραστώ να επαναλαμβάνω για τη χρηστικότητα αυτού του εγχειριδίου. Στην «οριοθέτηση των παραμέτρων» που ακολουθεί μετά την εισαγωγή τίθενται τα πρακτικά ζητήματα του χώρου και του χρόνου των πολιτιστικών εκδηλώσεων. Ο χώρος είναι ένα σημαντικό ζήτημα που χρειάζεται συχνά ειδική αντιμετώπιση, καθώς πολλά σχολεία δεν διαθέτουν μόνιμο χώρο για τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Προσφέρονται εδώ πολλές πρακτικές λύσεις για αξιοποίηση υπαρχόντων χώρων.
Η προετοιμασία μιας εκδήλωσης, ανεξάρτητα από το περιεχόμενό της, αντιμετωπίζεται επίσης διεξοδικά στην εισαγωγή, καθώς και στη σημασία του ρόλου που αναλαμβάνει ο εκπαιδευτικός να επιλέξει και να συντονίσει τους συντελεστές της εκδήλωσης, τόσο συναδέλφους όσο και μαθητές, αλλά ακόμη και εξωσχολικούς παράγοντες όπως ένας επαγγελματίας σκηνοθέτης ή σκηνογράφος, του οποίου όμως, τονίζεται, ο ρόλος πρέπει να είναι καθαρά συμβουλευτικός και επικουρικός. Ο συντονισμός των παραγόντων της εκδήλωσης είναι ιδιαίτερα λεπτός, καθώς ο εκπαιδευτικός πρέπει να αποσβένει ενδεχόμενες μικροδιαφορές και συγκρούσεις που μπορεί να ανακύψουν. Παιδαγωγικός στόχος είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή των μαθητών. Διαφορετικά, «… όταν δηλαδή μια μικρή ομάδα μόνο μαθητών ασχολείται και δραστηριοποιείται για τη διοργάνωση της εκδήλωσης ενώ οι υπόλοιποι μένουν απαθείς και αμέτοχοι, τότε είναι πολύ πιθανό να αναπτυχθούν αντιπαλότητες, απορρίψεις, εχθρότητες μεταξύ των μαθητών, που θα χωριστούν σε υποστηρικτές και αντίμαχους της εκδήλωσης, με αποτέλεσμα το περιεχόμενο και το μήνυμά της να μη φτάσει με τον τρόπο που πρέπει και στο βαθμό που πρέπει σε όλους τους φυσικούς αποδέκτες της, τη μαθητική κοινότητα του σχολείου. Παράλληλα, ως εκ τούτου, μπορεί να προκληθούν ενστάσεις και αιτιάσεις από τους γονείς προς τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι μπορεί να κατηγορηθούν για μεροληπτική αντιμετώπιση κάποιων μαθητών σε βάρος κάποιων άλλων και να αναπτυχθεί ένα κλίμα διχασμού και μεμψιμοιρίας, που μοιραία θα αποβεί σε βάρος του πνεύματος και της αποστολής της ετοιμαζόμενης σχολικής γιορτής.
Ο χειρισμός των γονιών χρειάζεται πράγματι μεγάλη προσοχή, γιατί, ας μου επιτραπεί να μιλήσω με την πείρα μου του εκπαιδευτικού και το σχολικού συμβούλου, έχουν μεγάλη επεμβατική διάθεση και συχνά αποτελούν το φόβητρο τόσο για τον εκπαιδευτικό όσο και για τους γονείς.
Θα αναφέρω μια περίπτωση που μου έχει μείνει στο μυαλό μου, από τα μαθητικά μου χρόνια στο δημοτικό. Κατά τη διάρκεια της πρόβας μιας θεατρικής παράστασης κατέφθασε μια μητέρα μαινόμενη και έψαλε τον εξάψαλμο στο δάσκαλό μας. Γιατί; Διότι είχε δώσει στο γιο της το ρόλο του υπηρέτη.
Όλοι είμαστε μάρτυρες, με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία, υπνοφόρων πολιτιστικών εκδηλώσεων στις οποίες είμαστε υποχρεωμένοι να παραστούμε, και δεν βλέπαμε την ώρα να τελειώσουν. Οι συγγραφείς επισημαίνουν τους παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν στην αποτυχία μιας παράστασης. Εδώ προβαίνω απλώς στην απαρίθμησή τους: απουσία στοχοθεσίας και οργάνωσης. Ανεπαρκής προετοιμασία. Αδυναμία συντονισμού και συνεργασίας. Απειρία συντελεστών. Έλλειψη υλικο-τεχνικής υποδομής. Υποβαθμισμένη αντιμετώπιση του αισθητικού αποτελέσματος. Επαναλήψεις και πλεονασμοί. Επιμήκυνση χρόνου εκδήλωσης. Άγνοια ψυχολογίας-προσδοκιών του κοινού. «Σχολειοποίηση» της γιορτής, δηλαδή να μείνει μόνο στον παιδαγωγικό χαρακτήρα και να χάσει το χαρακτήρα της διασκέδασης και της ψυχαγωγίας. Η «Μεθοδολογία δόμησης των σχολικών γιορτών» παρέχει επίσης πολλές χρήσιμες οδηγίες και συμβουλές για την επιτυχία μιας πολιτιστικής εκδήλωσης.
Στο Β΄ μέρος περνάμε στις προτάσεις εφαρμογής, οι οποίες κατηγοριοποιούνται στις Επετείους ιστορικής μνήμης, στις γιορτές θρησκευτικής συνείδησης, στις επετείους κοινωνικής ευαισθητοποίησης και στις επετείους ειδικής αναφοράς. Οι δύο τελευταίες κατηγορίες αξίζει να τονισθούν ιδιαίτερα, καθώς αποτελούν εισαγωγές της τελευταίας δεκαετίας, το πολύ λίγο πιο πριν, και πρέπει να τύχουν της δέουσας προσοχής από τους εκπαιδευτικούς, όπως είναι η διεθνής ημέρα ειρήνης, η παγκόσμια ημέρα παιδικού βιβλίου, η διεθνής ημέρα της μητέρας κ.ά.
Οι προτάσεις εφαρμογής δομούνται στην κατηγοριοποίηση των ειδών και μορφών πολιτιστικών εκδηλώσεων στην οποία αναφερθήκαμε πιο πριν. Υπάρχουν οι συγκεκριμένες προτάσεις με συγκεκριμένες μορφές, αλλά ο εκπαιδευτικός μπορεί να επιλέξει οποιεσδήποτε από το σύνολο που υπάρχουν, τις οποίες πρέπει να συνδέσει με ανάλογο τρόπο.
Τελειώνοντας αυτή την παρουσίαση, ήθελα να πω πως ευτυχώς που δεν προκρίθηκε το δείγμα Γραμματά-Τζαμαριά από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Ο πρώτος λόγος είναι ότι, με το να εκδοθεί στην ελεύθερη αγορά, είναι προσβάσιμο σε κάθε συνάδελφο εκπαιδευτικό, τόσο δάσκαλο του δημοτικού όσο και καθηγητή γυμνασίου και λυκείου, ενώ αν είχε επιλεγεί, θα έπεφτε στα χέρια μόνο των καθηγητών του γυμνασίου, και μάλιστα μετά από ενάμιση χρόνο. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το βιβλίο που γράφηκε στα πλαίσια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου δεν θα είχε γραφεί ποτέ για την ελεύθερη αγορά, και είμαι σε θέση να το ξέρω, ή έστω να το υποθέτω. Μπορεί το βιβλίο των Γραμματά-Τζαμαριά να το θεωρώ πολύ πιο χρηστικό για την άμεση σχολική πρακτική, όμως και το βιβλίο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου είναι ένα σημαντικό βοήθημα για τον εκπαιδευτικό. Εξοπλισμένοι και με τα δύο, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ανταποκριθούν πιο αποτελεσματικά στην πρόκληση των καιρών, με τις δραστηριότητες που βρίσκονται εκτός του λεγόμενου «αναλυτικού προγράμματος» να επενδύονται με όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Έτσι, πέρα από την έκκληση που απευθύνω στους συναδέλφους να το αγοράσουν, κάνω έκκληση και στο Υπουργείο Παιδείας να το συμπεριλάβει στα βιβλία που αγοράζει κάθε χρόνο και τα στέλνει στις σχολικές βιβλιοθήκες. Καλύτερη επιλογή δεν θα μπορούσε να κάνει. Ευχαριστώ.