Alexandr Sokurov, Ελεγεία ενός ταξιδιού

Alexandr Sokurov, Ελεγεία ενός ταξιδιού (2001)
http://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Sokurov

Σύμπτωση: Μόλις είχα διαβάσει το κεφάλαιο για τα χρώματα από το βιβλίο «Τα εκφραστικά μέσα του κινηματογράφου» του Lewis Jacobs και είδα την «Ελεγεία ενός ταξιδιού» του Σοκούροφ. Αμέσως από την αρχή του έργου πρόσεξα αυτό το διάχυτο πράσινο των βούρκων που θυμόμουν στις στέρνες του χωριού μου. Ο λειψός φωτισμός αυτού το οδοιπορικού, η κουρασμένη φωνή του αφηγητή, η σκοτεινιά νυχτερινών τοπίων στα οποία πέφτει σχεδόν πάντα χιόνι, και αυτό το πρασινωπό χρώμα, κάνουν το ταξίδι αυτό ελεγειακό. Η λήψη γίνεται ενώ ο ταξιδιώτης είναι οχούμενος. Σταματάει ελάχιστες φορές, μια για να μπει σε μια εκκλησία, μια άλλη για να μπει σε ένα ερειπωμένο σπίτι, και ακόμη μια φορά για να ακούσει τον μονόλογο ενός μοναξιασμένου νεαρού, για να καταλήξει τέλος σε μια πινακοθήκη. Θα σταθεί διαδοχικά μπροστά σε διάφορους πίνακες και θα τους σχολιάσει, όχι σαν τεχνοκριτικός αλλά σαν απλός επισκέπτης-θεατής. Απλός επισκέπτης ήταν και στην εκκλησία και όχι θρησκευόμενος πιστός, όπως φαίνεται από τα σχόλιά του. Η αφήγηση του ταξιδιώτη αυτού στέκεται από μόνη της σαν ένα λογοτεχνικό αριστούργημα. Πρόκειται για μια ακόμη καταπληκτική ταινία του ρώσου σκηνοθέτη που πρωτοθαύμασα στο «Μητέρα και γιος».
Βλέποντας την ταινία, συλλογίστηκα πάνω στη φράση «Ο κινηματογράφος της ποίησης», τίτλος δυο βιβλίων που διάβασα πρόσφατα, του Κοκτώ και του Παζολίνι. Σκέφτηκα ότι, με μια ευρεία έννοια, ο κινηματογράφος της ποίησης δεν μπορεί να είναι άλλος από τον κινηματογράφο των σινεφίλ. Με μια στενότερη έννοια, είναι ο κινηματογράφος που τον προσλαμβάνουμε όπως την ποίηση, τη σύγχρονη ποίηση η οποία, σε αντίθεση με το μυθιστόρημα, δεν μας λέει ιστορίες. Το παραπάνω ντοκιμαντέρ πέφτει μέσα σ’ αυτή την κατηγορία. Όμως, βλέποντας το τέλος, συνειδητοποίησα ότι ο κινηματογράφος συγγενεύει περισσότερο με την ζωγραφική και λιγότερο με την ποίηση. Γράψαμε σε προηγούμενη ανάρτηση, νομίζω για τον Παζολίνι, για την εικαστικότητα των κάδρων μιας ταινίας που διακρίνεται για την ποιητικότητά της. Πιστεύω λοιπόν ότι ο λεγόμενος κινηματογράφος της ποίησης, ή καλύτερα ο ποιητικός κινηματογράφος, είναι ο κινηματογράφος που αντιμετωπίζει τα πλάνα όπως ο ζωγράφος τα θέματα που θέλει να ζωγραφίσει. Όμως η ποίηση σαν έννοια καπελώνει τα πάντα, και έτσι βλέπω τον Lewis να μιλάει στο βιβλίο που προανέφερα, για την «ποίηση της εικόνας». Και βέβαια ο ποιητικός κινηματογράφος μπορεί, κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον, να είναι κατά βάση η «ποίηση της εικόνας», αλλά σίγουρα είναι και κάτι πέρα απ’ αυτήν.
Να συμπληρώσω με το θαυμάσιο ντοκιμαντέρ του Σοκούροφ που είδα χθες, τη «Σονάτα για βιόλα», πάνω στη ζωή του Ντιμίτρι Σοστάκοβιτς. Εξαίρετος ντοκιμαντερίστας ο Σοκούροφ έδωσε ένα θαυμάσιο πορτραίτο του κορυφαίου ρώσου συνθέτη. Τη μερίδα του μέλιτος είχαν οι δυο συμφωνίες του, η έβδομη, με παράλληλη προβολή εικόνων από τον πόλεμο, και η πέμπτη, σε αποσπάσματα από δυο φιλμογραφημένες συναυλίες, όπου στη μια ήταν παρών και ο συνθέτης και εμφανίστηκε στη σκηνή.