Martin Walser, Ein liebender Mann

Martin Walser, Ein liebender Mann, Reinbeck bei Hamburg, 2009, Rowohlt, σελ. 285
http://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe


  Θα ξεκινήσω παραθέτοντας την τελευταία παράγραφο από μια κριτική μου για την ταινία του David Wnendt, Die Kriegerin.
  «Είχα να διαβάσω γερμανικό βιβλίο κάπου 20 χρόνια, από τότε που χρειαζόμουν τα γερμανικά για την εκπόνηση του διδακτορικού μου. Δεν είμαι σίγουρος γιατί, μάλλον όμως εξαιτίας της Κατοχής, είχα μια έμφυτη απέχθεια για τη γλώσσα και τους ανθρώπους. Ντρεπόμουνα γι’ αυτό, αλλά τα αισθήματα δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε. Μετά που ήλθε η Μέρκελ και το Focus ένοιωθα τα αισθήματα αυτά να δικαιώνονται. Όμως και πάλι αισθανόμουν πώς δεν είναι σωστό, και αποφάσισα να ξαναασχοληθώ λίγο με τη γλώσσα διαβάζοντας ένα γερμανικό βιβλίο-θα κάνω ανάρτηση γι’ αυτό μόλις το τελειώσω. Και επί τη ευκαιρία είπα να δω και κάποιες γερμανικές ταινίες που είχα».
  Το Ein liebender Mann, Ένας ερωτευμένος άνδρας, το αγόρασα σε ηλεκτρονική μορφή, epub. Ήθελα να κάνω μια αγορά βιβλίου σε ηλεκτρονική μορφή, για να δω τι προβλήματα ενδέχεται να αντιμετωπίσω. Αυτό, πριν τρία χρόνια. Αφού πλήρωσα μου έστειλαν, αν θυμάμαι καλά, ένα κωδικό και τη διεύθυνση ενός site από όπου κατέβασα το βιβλίο που είχα επιλέξει, με την επισήμανση ότι μπορεί να εγκατασταθεί μόνο σε πέντε υπολογιστές. Αυτό αμέσως μου έβαλε ψύλλους στ’ αυτιά. Εγώ έχω, μαζί με τα λάπτοπ, εφτά υπολογιστές, εδώ και στην Κρήτη. Φυσικά μόνο ο ένας είναι καινούριος, και αυτόν χρησιμοποιώ. Αν το εγκαταστήσω σε πέντε από αυτούς, σκέφτομαι, τι θα γίνει στο μέλλον, όταν θα πάρω καινούριο υπολογιστή;
  Δεν χρειάστηκε να περιμένω πολύ για να αντιμετωπίσω το πρόβλημα. Λόγω κάποιου προβλήματος έκανα φορμάτ, και πάει το βιβλίο, δεν μπορούσα πια να το διαβάσω. Και δεν ήθελα να το διαβάσω σε λάπτοπ, ούτε να συνδέσω και άλλο υπολογιστή στην οθόνη. Τσατίστηκα τόσο, που το παράγγειλα και σε hardcopy. Πάντως ήθελα να δω πώς αντιμετωπίζεται αυτή η κατάσταση. Κάποια στιγμή τους έστειλα email, και πολύ ευγενικά οι άνθρωποι μου έδωσαν έναν ακόμη κωδικό για να το ξανακατεβάσω. Δοκίμασα κάποια στιγμή να το διαβάσω στον υπολογιστή, και διαπίστωσα για άλλη μια φορά ότι είναι αβόλικο να διαβάζεις στην οθόνη ένα ολόκληρο βιβλίο. Κάποια διηγήματα ενδεχόμενα, σίγουρα κάποια άρθρα, αλλά ολόκληρο βιβλίο είναι σκέτη ταλαιπωρία. Το tablet, αλλά και το e-book reader της sony που αγόρασα πριν δυο χρόνια διαβάζουν μόνο txt, doc και pdf. Τώρα αγόρασα ένα tablet με δεκάρα οθόνη (το άλλο tablet είχε εφτάρα), με το οποίο διαβάζω όχι μόνο πιο άνετα αλλά και βιβλία epub. Όμως το Ein liebender Mann το είχα ήδη διαβάσει στο hard copy. Αλλά και να μην το είχα διαβάσει, νομίζω ότι είχα εξαντλήσει τους πέντε υπολογιστές. Μπορεί να το διπλοπλήρωσα, αλλά άξιζε τον κόπο, ήταν μια εμπειρία. Δεν σκοπεύω να αγοράσω ποτέ ξανά ηλεκτρονικό βιβλίο. Υπάρχει εξάλλου αυτή η αστείρευτη βιβλιοθήκη του Gutenber project, με όλα τα κλασικά έργα. Αλλά και βιβλιοθήκες πανεπιστημίων προσφέρουν δωρεάν βιβλία χωρίς copyright. Βρήκα ένα site που έχει όλα τα βιβλία των ρώσων κλασικών.
  Πριν χρόνια συμμετείχα σε ένα συνέδριο στη Ζάκυνθο. Θέμα της εισήγησής μου ήταν «Ο λαϊκός Kρητικός δραματουργός Μιχάλης Διαλλινάς: Το λαϊκό θέατρο στην υπηρεσία της απελευθέρωσης των αλύτρωτων περιοχών» (Α΄ Διεθνής Συνάντηση Λαϊκού Θεάτρου, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, Ζάκυνθος 27-28-29 Σεπτεμβρίου 2002. Τα πρακτικά του συνεδρίου δημοσιεύτηκαν στη Ζάκυνθο το 2003). Εκεί μιλούσα για δυο θεατρικά έργα του Διαλλινομιχάλη: «Σμαράγδα η καινουριοχωρίτισσα» και «Ελένη η καινουριοχωρίτισσα». Το Καινούριο χωριό μετονομάστηκε αργότερα σε Νεάπολη, από όπου κατάγεται ο Διαλλινομιχάλης. Εδώ μας ενδιαφέρει η Ελένη. Αντιγράφω από την εισήγησή μου. «Ο Χερίφ πασάς του Ηρακλείου ερωτεύτηκε την όμορφη Ελένη, και στέλνει τον μπουλούμπαση να την πάρει, είτε με το καλό είτε με τη βία. Θέλει να την τουρκέψει και να την παντρευτεί». Ο Χερίφ πασάς είναι γέρος. Και σ’ αυτό το θεατρικό έργο διάβασα μια κρητική κατάρα: Ο θεός να σου πέψει γεροντοέρωτα. Ένας έρωτας στα γεράματα με μια νέα κοπέλα είναι καταδικασμένος, εκτός και αν είσαι πολύ πλούσιος και ερωτευτείς μια νεαρή ουκρανέζα. Ή πασάς στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Πάντως του πασά αυτού δεν του έκατσε, γιατί η Σμαράγδα κατάφερε να ξεφύγει, μαχαιρώνοντας μάλιστα ένα τούρκο, και να καταφύγει στη συνέχεια στα λημέρια του Καπετάν Καζάνη, στα λασιθιώτικα βουνά, όπου πιο πριν είχε πάει και ο αρραβωνιαστικός της. Το έργο τελειώνει με το γάμο τους.
  Θύμα φαίνεται μιας τέτοιας κατάρας υπήρξε και ο Γκαίτε, που στα 73 του ερωτεύτηκε μια 18χρονη κοπέλα. Τη ζήτησε μάλιστα από τους γονείς της σε γάμο. Δεν του την έδωσαν. Την ιστορία αυτή δίνει με μυθιστορηματικό τρόπο ο Μάρτιν Βάλσερ στο έργο του «Ένας ερωτευμένος άνδρας». 
  Η Ούλρικε έχει και δυο μικρότερες αδελφές. Τους αρέσει να επικοινωνούν με τα δικά τους κορακίστικα, με «στενολεξίες», χρησιμοποιώντας μόνο τα αρχικά των λέξεων, ώστε οι άλλοι να μην καταλαβαίνουν, όπως γίνεται με τους κώδικες. Στον Γκαίτε εξηγούν βέβαια τις σημασίες. Για παράδειγμα, το Swswnn σημαίνει So weit sind wir noch nicht, Δεν είμαστε ακόμη τόσο μακριά.
  Ο Γκαίτε έχει και έναν αντίζηλο. Είναι ο κύριος de Ror, χωρίς μικρό όνομα. «Ίσως ένας έλληνας, πάντως όχι τούρκος» (σελ. 59). Ο de Ror μπορεί να φλερτάρει την όμορφη Ούλρικε, αλλά εκείνη δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται. Όμως ο Γκαίτε νοιώθει έντονη ζήλεια. «Στο μεταξύ πρέπει να συνάντησαν τον de Ror στο Στρασβούργο. Σίγουρα από την παραμονή. Ίσως περπάτησε με την Ούλρικε στα ίδια δρομάκια, που τόσο καλά ήξερε ο Γκαίτε» (σελ. 234). «Και ξαφνικά κατάλαβε ποιον ήταν το μικρό όνομα εκείνου του ανθρώπου. Ζουάν. Ζουάν ντε Ρορ. Σίγουρα. Δον Ζουάν ντε Ρορ» (σελ. 235).
  «Μόνο όποιος γνωρίζει τον καημό μου ξέρει πόσο υποφέρω», γράφει σε ένα ποίημά του που έχει μελοποιήσει ο Σούμπερτ. Sehnsucht, καημός, που το πολυλεξικό της Magenta μεταφράζει και ως λαχτάρα, νοσταλγία, πόθο.
  Ο Βάλσερ προσωπογραφεί με καταπληκτική ακρίβεια τα πρόσωπα. Ακρίβεια, όχι πιστότητα, γιατί μπορεί μεν να είχε υπόψη του πορτραίτο της Ούλρικε – του Γκαίτε ασφαλώς – αλλά είναι απίθανο να είχε υπόψη του πορτραίτο του de Ror, τον οποίο προσωπογραφεί πολύ λεπτομερειακά στη σελίδα 65. Πιθανόν βέβαια να είναι και φανταστικό πρόσωπο.
  Ένα σημαντικό μέρος του έργου καταλαμβάνουν εσωτερικοί μονόλογοι και επιστολές, επιστολές που στο μεγαλύτερό τους μέρος δεν είναι παρά εσωτερικοί μονόλογοι κοινοποιημένοι στην Ούλρικε. Και όχι όλες. «Ίσως να μη σου στείλω αυτή την επιστολή» (σελ. 210), γράφει σε κάποια απ’ αυτές. Περιέχουν κυρίως σχολιασμό περιστατικών και έκφραση αισθημάτων.
  Ο Γκαίτε υποφέρει από αυτόν τον έρωτα, που στο βάθος της ψυχής του ξέρει ότι δεν θα ευοδωθεί. Η πρώτη από τις δέκα εντολές, σκέφτεται, θα έπρεπε να είναι: «Ουκ ερωτευθείς», για να σχολιάσει πιο κάτω: «Η πηγή κάθε τραγωδίας ήταν πάντα ο έρωτας» (σελ. 70). Αυτό βέβαια δεν τον εμποδίζει να γράψει σε ένα μικρό κείμενο που το τιτλοφορεί «Ένας ερωτευμένος άνδρας», αρκετές σελίδες πιο κάτω: «Όλα τα κακά του κόσμου προέρχονται από έλλειψη έρωτα» (σελ. 156).
  Διαβάζουμε.
  «Ο έρωτάς μου δεν ξέρει ότι είμαι πάνω από εβδομήντα. Ούτε εγώ το ξέρω» (σελ. 98). Όταν είσαι ερωτευμένος ο έρωτας σε κάνει να ξεχνάς τα χρόνια σου. Και δεν είναι μόνο αυτό που κάνει ο έρωτας.
  Γροικήσετε τοῦ Ἔρωτα, θαμάσματα τὰ κάνει.
Εἰς-ε θανάτους ἑκατό, ὅσοι ἀγαποῦν, τσὶ βάνει•     530
πληθαίνει τως τὴν ὄρεξη, καὶ δύναμη τῶς δίδει•
μαθαίνει τσι νὰ πολεμοῦ' σ' τσῆ νύκτας τὸ σκοτίδι•
κάνει τὸν ἀκριβὸ φτηνό, τὸν ἄσκημο, ἐρωτάρη,
κάνει καὶ τὸν ἀνήμπορον, ἄντρα καὶ παλικάρι,
τὸ φοβιτσάρην ἄφοβο, πρόθυμον τὸν ὀκνιάρη,     535
κάνει καὶ τὸν ἀκάτεχο νὰ ξεύρει κάθε χάρη.
  Στο τέλος βλέπουμε τον Γκαίτε να καίει και να θάβει ό,τι αναμνηστικό έχει από την Ούλρικε. Πρέπει πάση θυσία να ξεχάσει. «…αυτή είναι κυρίως η ελευθερία, να είναι κανείς χωρίς αγάπη, χωρίς χαρά, χωρίς ζωή, χωρίς πόνο…» (σελ. 284). Χωρίς ελπίδα, χωρίς φόβο, θα πρόσθετε ο Καζαντζάκης.
  Διαβάζω ακόμη: «Το βρίσκω εξαιρετικό που μιλάτε όπως γράφετε» (σελ. 83).
Εμένα μου έχουν πει το αντίστροφο, ότι γράφω όπως μιλάω.
  Διαβάζουμε επίσης: «…zwischen Konstantinopel und London…» (σελ. 263). Το 1823 που διαδραματίζεται η ιστορία, και νομίζω μέχρι την ανακήρυξη της τουρκικής δημοκρατίας, μετά τη μικρασιατική καταστροφή, η Ισταμπούλ λεγόταν Κωνσταντινούπολη. Έξυπνη αλλαγή ονόματος, για να ξεχνάνε οι ξένοι ότι πρόκειται για μια κατακτημένη πόλη.
  Πόσα από αυτά που γράφει ο Βάλσερ είναι πραγματικά και πόσα επινοημένα; Στο έργο του ο Βάλσερ λέει ότι η Ούλρικε γνώριζε την περίφημη «Ελεγεία του Μάριενμπαντ» (την παραθέτει ολόκληρη), ένα από τα ποιήματα της «Τριλογίας του πάθους», όλα εμπνευσμένα από τον έρωτά του γι’ αυτήν. Όμως διαβάζω στο διαδίκτυο ότι πληροφορήθηκε για την ελεγεία αυτή μετά το θάνατό του. Είναι όμως αλήθεια;
  Σε επίλογο ο Βάλσερ λέει ότι η Ούλρικε φον Λέβετσοφ, που δεν παντρεύτηκε ποτέ, την παραμονή του θανάτου της, στα 95 της, έδωσε εντολή στην υπηρέτριά της να κάψει ένα κουτί με γράμματα, που το περιεχόμενό τους δεν το ήξερε κανείς, και τις στάχτες να τις βάλουν στο φέρετρό της. Πιθανόν να ήταν γράμματα του Γκαίτε.
  Κάπου στο διαδίκτυο διάβασα ότι εξομολογήθηκε σε κάποιον-α ότι τον Γκαίτε τον έβλεπε σαν πατέρα της, ότι ποτέ δεν τον είδε ερωτικά.
  Λέει αλήθεια; Όντως τον έβλεπε μόνο σαν πατέρα της; Δεν θα μπορούσε να εκφράζεται στη σχέση τους ένα σύμπλεγμα της Ηλέκτρας, σύμπλεγμα το οποίο δεν μπόρεσε να ξεπεράσει αφού οι γονείς της είχαν χωρίσει πριν αρκετά χρόνια και αυτή ζούσε με τη μητέρα της και τον πατριό της; Το ότι δεν παντρεύτηκε ποτέ δεν συνηγορεί με το ότι πράγματι δεν κατάφερε να ξεπεράσει αυτό το σύμπλεγμα; Ή μήπως όλους τους μελλοντικούς μνηστήρες, συγκρίνοντάς τους με τον Γκαίτε, τους εύρισκε πολύ κατώτερους;
  Δεν έχει νόημα να κάνουμε ψυχαναλυτικές εικασίες. Ξεχνώντας το βιογραφικό στοιχείο μπορεί να διαβάσει κανείς το βιβλίο αυτό σαν ένα απολαυστικό μυθιστόρημα.
Κάπου είχα διαβάσει, συμπληρώνω τώρα που αναρτώ στην "Υψηλή λογοτεχνία", ότι θα το εξέδιδε ο Καστανιώτης. Κοιτάζω τη biblionet, δεν φαίνεται πουθενά.