Ελένη Καρασαββίδου, Κτονία-αυτό, Ύφος 2006
Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα
Η Ελένη Καρασαββίδου, Πτυχιούχος του Αριστοτέλειου
Πανεπιστημίου και του Πανεπιστημίου του Νότινγχαμ, με μεταπτυχιακούς τίτλους
και υποψήφια διδάκτωρ, και προ παντός ακτιβίστρια σε κοινωνικούς αγώνες,
εκδίδει τη δεύτερη ποιητική της συλλογή με τίτλο «Κτονία-αυτο».
Για να ξεκινήσουμε από τον τίτλο, ένα χαρακτηριστικό υφολογικό στοιχείο της Καρασαββίδου είναι το παιχνίδι με τις λέξεις, κυρίως με τα συνθετικά των σύνθετων λέξεων:
Αντιστροφή των συνθετικών, όπως στον τίτλο: κτονία-αυτό. Σημασία έχει ο φόνος, δευτερευόντως αν είναι του εαυτού.
Νεολογισμοί με συνθετικά: πατριδαλγία. Παραπέμποντας συνειρμικά στη νοσταλγία την ακυρώνει, δηλώνοντας ότι δεν είναι η λαχτάρα της επιστροφής που πονά, αλλά η πατρίδα. Διακειμενικά παραπέμπει στο γνωστό σεφερικό «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει».
Οξύμωροι νεολογισμοί με αντίθετα ως προς τη σημασία συνθετικά: πανωλεθρίαμβοι: Πύρρειες νίκες, με διάταση της σημασίας, ή αλλιώς σε πάμπολλες μεταφορικές εφαρμογές.
Παρακολουθώντας την παρουσίαση της πρώτης ποιητικής συλλογής της Καρασαββίδου ακούσαμε με έκπληξη κάποιον από τους εισηγητές να επαναλαμβάνει με τη χαρά μιας πρωτοφανούς διαπίστωσης ότι από την ποιητική αυτή συλλογή της ποιήτριας απουσιάζει το ερωτικό στοιχείο. Το «απουσιάζει» παραπέμπει στην παράλειψη, άρα όσο και να μην ήταν στις προθέσεις του υπολανθάνει ένα αξιολογικό στοιχείο.
Με τον Γιάννη τον Μανιάτη που είμαστε μαζί γελάσαμε πολύ. Γιατί άραγε ένας ποιητής θα πρέπει σώνει και καλά να γράφει για τον έρωτα; Όμως χωρίς να το θέλεις επηρεάζεσαι. Έτσι, παίρνοντας αυτή την ποιητική συλλογή στα χέρια μου, είχα την περιέργεια αν αυτή τη φορά ο έρωτας θα έκανε την εμφάνισή του.
Την έκανε. Μια σύντομη πασαρέλα, σε δυο υπέροχα «επιγράμματα». Στο νούμερο 7 με τίτλο Έρωτας Ι (μη αποδεκτός)
Ήρθες
Και μου 'φερες τόσα σταυροδρόμια.
Και
Έρωτας ΙΙ (μη παραδεκτός)
Και ξάφνου ήρθε ο έρωτας
Μ' όλα τα γράμματα Ματωμένα.
Στην επόμενη συλλογή περιμένουμε το επόμενο επίγραμμα, με μόνο το δεύτερο συνθετικό.
Η ανατρεπτική γραφή της Καρασαββίδου ακυρώνει μηνύματα που έχουν γίνει πια τόπος στη ζωή και τη λογοτεχνία.
Επίγραμμα 11. Αληθινή ευχή.
«Ν' αναπαυθεί η ψυχή του».
Όχι! Να συνεχίσει το ταξίδι της.
Επίγραμμα 5, Δημιουργός
Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη
Να εύχεσαι να μην υπάρχει δρόμος.
Όμως το πιο «ανατρεπτικό» από αυτή την άποψη, ποίημα, είναι το Για ένα πουκάμισο γεμάτο. Βαθιά φεμινιστικό ποίημα, αποκαθιστά μιαν Ελένη που έχει διασύρει ο Όμηρος και η μετ' αυτόν.
«Θέλω να γυρίσω στο νησί μου που ναι
γεμάτο κορίτσια και να τους προσφέρω
ένα δίκτυ γεμάτο λέξεις απαγορευμένες μέχρι
τότε γι αυτές», ξεκινάει παραθέτοντας απόσπασμα από την «Ποιητική του έρωτα» του J. Winterson.
Και συνεχίζει:
Έτσι κάπως θ' άρχιζε η αληθινή
Απολογία της Ελένης,
Που την ονόμασαν «κοινή»
Στην Αρχαιότητα,
Γιατί άφησε την κλίνη τη βασιλική
Για να βρει τον Εαυτό της.
Χαρίζοντας και σ' αυτήν λέξεις που 'ταν
Μονάχα του Μενέλαου.
«Ταξίδι», «Κατάκτηση», «Ηδονή», «Πείραμα»,
«Σκέψη», «Επιλογή», ΖΩΗ. …
Δικαιωμένη όχι «γιατί δεν πήγε τελικά»,
Ξεβγαλμένη στην ακτή της Αιγύπτου…
Μα γιατί πήγε…
Η Ελένη του Εαυτού της.
Όχι της κλίνης της «δημόσιας τιμής»
Όχι της Τροίας
Ούτε του Πάρη.
Κι ακριβώς γι αυτό
Η Ωραία Ελένη.
Το κείμενο αυτό θα άξιζε να διδάσκεται μαζί με το ποίημα του Σεφέρη ως παράλληλο κείμενο στο Λύκειο.
Ο φεμινιστικός προβληματισμός υπάρχει και σε άλλα ποιήματά της, με πιο χαρακτηριστικό το Καίνε ακόμα Μάγισσες! που ξεχωρίζει και για τη στιχουργική του, με τον σχεδόν κανονικό ίαμβο, σε ανισοσύλλαβους στίχους αλλά με την στροφική κανονικότητα του τετράστιχου που συνοδεύεται με δίστιχο, τέσσερις φορές.
Η Καρασαββίδου βρίσκεται σε ένα συνεχή διάλογο με ομότεχνους, είτε για να τους αμφισβητήσει, είτε για να προεκτείνει τις ρήσεις τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά ποιήματά της ξεκινάνε με μότο.
Παραθέτουμε ακόμη το επίγραμμα 14. «Ο συγγραφέας είναι νεκρός», με ένα αστερίσκο που παραπέμπει «του Barthes»:
Το βιβλίο δεν το γράφεις για τον αναγνώστη
Το βιβλίο το γράφεις με τον αναγνώστη.
Η πιο καταπληκτική επίρρωση της παραπάνω ρήσης του Barthes είναι το ποίημά της με τίτλο Περιγραφή Μέλλοντος.
Στο πιο ακραίο εφέ υπερβολής που έχω συναντήσει, η Καρασαββίδου δεν γράφει τίποτα, η σελίδα είναι κενή. Μόνο πάνω από τον τίτλο φαίνεται ο χωροχρόνος της σύλληψης: (Προς Αθήνα, 17.20, 19-6-2004). Το ποίημα είναι ολοκληρωτικά scriptible από τον αναγνώστη, προκαλώντας τον θεωρητικό της πρόσληψης. Εγώ θα δώσω δυο ακραίες εκδοχές, του ζώου πολιτικού και του ιδιώτη:
Η πρώτη: Το μέλλον είναι ολότελα ζοφερό. Πρέπει να αγωνιστούμε για ένα καλύτερο μέλλον.
Η δεύτερη: Στα παλιά μας τα παπούτσια το μέλλον, αφού εγώ θα είμαι στα θυμαράκια.
Με το παραπάνω ποίημα η Καρασαββίδου ξεπερνάει τον Κώστα Μαυρουδή, όπου στη «Στενογραφία», μια συλλογή σύντομων κειμένων, ένα απ' αυτά απαρτίζεται από δυο μόνο λέξεις: «Ο Τιτανικός».
Η Ελένη Καρασαββίδου είναι στρατευμένη, και ανάλογα είναι στρατευμένη και η ποίησή της. Η μοίρα των γυναικών μεταναστών που πέφτουν στα χέρια μαστροπών τη συγκινεί ιδιαίτερα. Ένα πραγματικό επεισόδιο, η αυτοκτονία μιας αλλοδαπής που την κρατούσαν έγκλειστη σε διαμέρισμα μαστροποί, πέφτοντας από το μπαλκόνι, αποτελεί την αφετηρία για το ποίημά της Πεζοδρόμιο, παίζοντας με τη δισημία της λέξης:
Ήτανε η πρώτη φορά που η Βίκυ,
ή η Σβετλάνα
ή η Ζωή
Ξέπεφτε αληθινά στο «πεζοδρόμιο»
Στη δική της σύντομη κι ανήλιαγη ζωή.
Και διαβάζοντας το ποίημα θυμηθήκαμε το Lilja4ever, με ίδια θεματική.
Στην Κοινωνική αξιοπρέπεια, το εφέ επανάληψης δίνει τη δυνατότητα στην ποιήτρια να αναφερθεί σε όλες τις κοινωνικές ομάδες που είναι θύματα του κοινωνικού ρατσισμού σήμερα.
-Είσαι παλιοαράπης! Του φώναξε
Ρίχνοντας το πρόσωπό του στις λάσπες
-Όχι! Είμαι ανθρώπινο πλάσμα!
είπε
και στάθηκε όρθιος.
Αυτό το δεύτερο μισό είναι και το λάιτ μοτίφ του ποιήματος.
Πρωτότυπα ανατρεπτική, βαθιά επινοητική, προπαντός κοινωνικά στρατευμένη, η Ελένη Καρασαββίδου αποτελεί μια από τις πιο αξιόλογες ποιητικές φωνές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Εμείς πιστεύουμε στις μελλοντικές ποιητικές της δημιουργίες. Όσο υπάρχουν ποιητές σαν την Καρασαββίδου, το μέλλον δεν θα είναι μια λευκή σελίδα.
Για να ξεκινήσουμε από τον τίτλο, ένα χαρακτηριστικό υφολογικό στοιχείο της Καρασαββίδου είναι το παιχνίδι με τις λέξεις, κυρίως με τα συνθετικά των σύνθετων λέξεων:
Αντιστροφή των συνθετικών, όπως στον τίτλο: κτονία-αυτό. Σημασία έχει ο φόνος, δευτερευόντως αν είναι του εαυτού.
Νεολογισμοί με συνθετικά: πατριδαλγία. Παραπέμποντας συνειρμικά στη νοσταλγία την ακυρώνει, δηλώνοντας ότι δεν είναι η λαχτάρα της επιστροφής που πονά, αλλά η πατρίδα. Διακειμενικά παραπέμπει στο γνωστό σεφερικό «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει».
Οξύμωροι νεολογισμοί με αντίθετα ως προς τη σημασία συνθετικά: πανωλεθρίαμβοι: Πύρρειες νίκες, με διάταση της σημασίας, ή αλλιώς σε πάμπολλες μεταφορικές εφαρμογές.
Παρακολουθώντας την παρουσίαση της πρώτης ποιητικής συλλογής της Καρασαββίδου ακούσαμε με έκπληξη κάποιον από τους εισηγητές να επαναλαμβάνει με τη χαρά μιας πρωτοφανούς διαπίστωσης ότι από την ποιητική αυτή συλλογή της ποιήτριας απουσιάζει το ερωτικό στοιχείο. Το «απουσιάζει» παραπέμπει στην παράλειψη, άρα όσο και να μην ήταν στις προθέσεις του υπολανθάνει ένα αξιολογικό στοιχείο.
Με τον Γιάννη τον Μανιάτη που είμαστε μαζί γελάσαμε πολύ. Γιατί άραγε ένας ποιητής θα πρέπει σώνει και καλά να γράφει για τον έρωτα; Όμως χωρίς να το θέλεις επηρεάζεσαι. Έτσι, παίρνοντας αυτή την ποιητική συλλογή στα χέρια μου, είχα την περιέργεια αν αυτή τη φορά ο έρωτας θα έκανε την εμφάνισή του.
Την έκανε. Μια σύντομη πασαρέλα, σε δυο υπέροχα «επιγράμματα». Στο νούμερο 7 με τίτλο Έρωτας Ι (μη αποδεκτός)
Ήρθες
Και μου 'φερες τόσα σταυροδρόμια.
Και
Έρωτας ΙΙ (μη παραδεκτός)
Και ξάφνου ήρθε ο έρωτας
Μ' όλα τα γράμματα Ματωμένα.
Στην επόμενη συλλογή περιμένουμε το επόμενο επίγραμμα, με μόνο το δεύτερο συνθετικό.
Η ανατρεπτική γραφή της Καρασαββίδου ακυρώνει μηνύματα που έχουν γίνει πια τόπος στη ζωή και τη λογοτεχνία.
Επίγραμμα 11. Αληθινή ευχή.
«Ν' αναπαυθεί η ψυχή του».
Όχι! Να συνεχίσει το ταξίδι της.
Επίγραμμα 5, Δημιουργός
Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη
Να εύχεσαι να μην υπάρχει δρόμος.
Όμως το πιο «ανατρεπτικό» από αυτή την άποψη, ποίημα, είναι το Για ένα πουκάμισο γεμάτο. Βαθιά φεμινιστικό ποίημα, αποκαθιστά μιαν Ελένη που έχει διασύρει ο Όμηρος και η μετ' αυτόν.
«Θέλω να γυρίσω στο νησί μου που ναι
γεμάτο κορίτσια και να τους προσφέρω
ένα δίκτυ γεμάτο λέξεις απαγορευμένες μέχρι
τότε γι αυτές», ξεκινάει παραθέτοντας απόσπασμα από την «Ποιητική του έρωτα» του J. Winterson.
Και συνεχίζει:
Έτσι κάπως θ' άρχιζε η αληθινή
Απολογία της Ελένης,
Που την ονόμασαν «κοινή»
Στην Αρχαιότητα,
Γιατί άφησε την κλίνη τη βασιλική
Για να βρει τον Εαυτό της.
Χαρίζοντας και σ' αυτήν λέξεις που 'ταν
Μονάχα του Μενέλαου.
«Ταξίδι», «Κατάκτηση», «Ηδονή», «Πείραμα»,
«Σκέψη», «Επιλογή», ΖΩΗ. …
Δικαιωμένη όχι «γιατί δεν πήγε τελικά»,
Ξεβγαλμένη στην ακτή της Αιγύπτου…
Μα γιατί πήγε…
Η Ελένη του Εαυτού της.
Όχι της κλίνης της «δημόσιας τιμής»
Όχι της Τροίας
Ούτε του Πάρη.
Κι ακριβώς γι αυτό
Η Ωραία Ελένη.
Το κείμενο αυτό θα άξιζε να διδάσκεται μαζί με το ποίημα του Σεφέρη ως παράλληλο κείμενο στο Λύκειο.
Ο φεμινιστικός προβληματισμός υπάρχει και σε άλλα ποιήματά της, με πιο χαρακτηριστικό το Καίνε ακόμα Μάγισσες! που ξεχωρίζει και για τη στιχουργική του, με τον σχεδόν κανονικό ίαμβο, σε ανισοσύλλαβους στίχους αλλά με την στροφική κανονικότητα του τετράστιχου που συνοδεύεται με δίστιχο, τέσσερις φορές.
Η Καρασαββίδου βρίσκεται σε ένα συνεχή διάλογο με ομότεχνους, είτε για να τους αμφισβητήσει, είτε για να προεκτείνει τις ρήσεις τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά ποιήματά της ξεκινάνε με μότο.
Παραθέτουμε ακόμη το επίγραμμα 14. «Ο συγγραφέας είναι νεκρός», με ένα αστερίσκο που παραπέμπει «του Barthes»:
Το βιβλίο δεν το γράφεις για τον αναγνώστη
Το βιβλίο το γράφεις με τον αναγνώστη.
Η πιο καταπληκτική επίρρωση της παραπάνω ρήσης του Barthes είναι το ποίημά της με τίτλο Περιγραφή Μέλλοντος.
Στο πιο ακραίο εφέ υπερβολής που έχω συναντήσει, η Καρασαββίδου δεν γράφει τίποτα, η σελίδα είναι κενή. Μόνο πάνω από τον τίτλο φαίνεται ο χωροχρόνος της σύλληψης: (Προς Αθήνα, 17.20, 19-6-2004). Το ποίημα είναι ολοκληρωτικά scriptible από τον αναγνώστη, προκαλώντας τον θεωρητικό της πρόσληψης. Εγώ θα δώσω δυο ακραίες εκδοχές, του ζώου πολιτικού και του ιδιώτη:
Η πρώτη: Το μέλλον είναι ολότελα ζοφερό. Πρέπει να αγωνιστούμε για ένα καλύτερο μέλλον.
Η δεύτερη: Στα παλιά μας τα παπούτσια το μέλλον, αφού εγώ θα είμαι στα θυμαράκια.
Με το παραπάνω ποίημα η Καρασαββίδου ξεπερνάει τον Κώστα Μαυρουδή, όπου στη «Στενογραφία», μια συλλογή σύντομων κειμένων, ένα απ' αυτά απαρτίζεται από δυο μόνο λέξεις: «Ο Τιτανικός».
Η Ελένη Καρασαββίδου είναι στρατευμένη, και ανάλογα είναι στρατευμένη και η ποίησή της. Η μοίρα των γυναικών μεταναστών που πέφτουν στα χέρια μαστροπών τη συγκινεί ιδιαίτερα. Ένα πραγματικό επεισόδιο, η αυτοκτονία μιας αλλοδαπής που την κρατούσαν έγκλειστη σε διαμέρισμα μαστροποί, πέφτοντας από το μπαλκόνι, αποτελεί την αφετηρία για το ποίημά της Πεζοδρόμιο, παίζοντας με τη δισημία της λέξης:
Ήτανε η πρώτη φορά που η Βίκυ,
ή η Σβετλάνα
ή η Ζωή
Ξέπεφτε αληθινά στο «πεζοδρόμιο»
Στη δική της σύντομη κι ανήλιαγη ζωή.
Και διαβάζοντας το ποίημα θυμηθήκαμε το Lilja4ever, με ίδια θεματική.
Στην Κοινωνική αξιοπρέπεια, το εφέ επανάληψης δίνει τη δυνατότητα στην ποιήτρια να αναφερθεί σε όλες τις κοινωνικές ομάδες που είναι θύματα του κοινωνικού ρατσισμού σήμερα.
-Είσαι παλιοαράπης! Του φώναξε
Ρίχνοντας το πρόσωπό του στις λάσπες
-Όχι! Είμαι ανθρώπινο πλάσμα!
είπε
και στάθηκε όρθιος.
Αυτό το δεύτερο μισό είναι και το λάιτ μοτίφ του ποιήματος.
Πρωτότυπα ανατρεπτική, βαθιά επινοητική, προπαντός κοινωνικά στρατευμένη, η Ελένη Καρασαββίδου αποτελεί μια από τις πιο αξιόλογες ποιητικές φωνές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Εμείς πιστεύουμε στις μελλοντικές ποιητικές της δημιουργίες. Όσο υπάρχουν ποιητές σαν την Καρασαββίδου, το μέλλον δεν θα είναι μια λευκή σελίδα.
No comments:
Post a Comment