Γιάννης Ροβυθάκης, Χριστός-Μεταξοχώρι-κοιλάδα Σελάκανου

Γιάννης Ροβυθάκης, Χριστός-Μεταξοχώρι-κοιλάδα Σελάκανου, Ηράκλειο 2013

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

  Το βιβλίο «Χριστός-Μεταξοχώρι-κοιλάδα Σελάκανου» του Γιάννη Ροβυθάκη, εκπαιδευτικού, είναι ένα βιβλίο που, ανάμεσα στα όμοιά του, ξεχωρίζει. Είναι κάμποσοι εκείνοι που έχουν γράψει βιβλίο για χωριά της Κρήτης, σχεδόν πάντα για το χωριό που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν, ένας από τους οποίους είμαι κι εγώ, όμως τόσο πλούσιο σε φωτογραφικό υλικό όσο του Γιάννη δεν έχω ξανασυναντήσει. Αυτό οφείλεται στην ποιότητα της μελέτης του, η οποία με τη σειρά της οδήγησε στην ενθάρρυνση πολλών χρηματοδοτών της έκδοσης – για την ακρίβεια, έντεκα τον αριθμό – κάνοντας έτσι εφικτή την παράθεση τόσων πολλών φωτογραφιών, αφού, όπως είναι γνωστό, το φωτογραφικό υλικό ενός βιβλίου ανεβάζει σημαντικά το κόστος της έκδοσης. Πάρα πολλές από αυτές τις φωτογραφίες ανήκουν στον δρ. Θεοχάρη Προβατάκη, αποσπάσματα από κείμενα του οποίου υπάρχουν αρκετά μέσα στο βιβλίο. Ακόμη και εκείνοι που δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση με το διάβασμα, και γι’ αυτό θα δίσταζαν ίσως να το αγοράσουν, θα το απολαύσουν σίγουρα σαν φωτογραφικό άλμπουμ.

  Ο Γιάννης μεταβαίνει από το γενικό στο ειδικό και αντίστροφα, από το γενικό χωροχρονικό πλαίσιο της Κρήτης στο πιο ειδικό των συγκεκριμένων χωριών. Έτσι διαβάζουμε για την ιστορία της Κρήτης από την αραβική κατάκτηση του νησιού το 823 μέχρι σήμερα, καθώς και για τη διαδρομή των συγκεκριμένων χωριών μέσα σε αυτή την ιστορία.

   Ο Γιάννης έχει αντλήσει από πάρα πολλές πηγές και παραθέτει άφθονα ντοκουμέντα.  Ανάμεσα στα ντοκουμέντα που διάβασα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το «Υπόμνημα του κόμητος Ιουλίου Γκαρτζώνη προς τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία» το 1586, στο οποίο περιγράφει τα δεινά που υφίστατο ο κρητικός λαός από τους διεφθαρμένους αξιωματούχους, καθώς και μια έκθεση των ωμοτήτων που διέπραξαν οι τούρκοι κατά την επανάσταση του 1866. Ακόμη, ανάμεσα στα λαογραφικά στοιχεία που παραθέτει ο Ροβυθάκης, όπως τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς του Χριστού και το λαϊκό τραγούδι για τον Άγιο Γεώργιο που είχα ακούσει πολλές φορές από τη μητέρα μου, είναι και «Τα μοιρολόγια της Παναγίας-Η παρισταμένη στο Σταυρό», που θυμάμαι ότι τα έλεγαν όταν ήμουν μικρός στην εκκλησία του χωριού μου τη Μεγάλη Παρασκευή.

  Υπάρχουν και «μη ποιητικά» ντοκουμέντα, όπως η παράθεση από μια στατιστική έτους 1875 για την επαρχία Αρκαδίας αυτά που αφορούν τα χωριά και τα μετόχια της Ιεράπετρας, ανάμεσα στα οποία είναι βέβαια ο Χριστός και ο Παρσάς: Πόσες οικογένειες, πόσες «ψυχές», και από αυτούς πόσοι χριστιανοί και πόσοι μουσουλμάνοι. Και βλέπω με έκπληξη ότι στα χωριουδάκια δεν υπήρχαν καθόλου μουσουλμάνοι παρά μόνο στη Βιάννο, με τους μουσουλμάνους να υπερτερούν ελάχιστα στην Άνω Βιάννο (765 έναντι 650), και τους χριστιανούς στην Κάτω Βιάννο (150 έναντι 125).

  Βέβαια, θα μπορούσε να πει κανείς, τι ενδιαφέρον μπορεί να έχει να διαβάζεις καταλόγους και πίνακες, όπως π.χ. τον κατάλογο των δασκάλων του δημοτικού σχολείου του Χριστού από το 1899 έως το 1952;

  Και όμως.

  Διαβάζοντας τον κατάλογο με των ιερωμένων, των μουσικών (μα τόσοι πολλοί;) και των επιστημόνων του Χριστού ήταν για μένα ευχάριστη έκπληξη να συναντήσω το όνομα του συμμαθητή μου Γιώργη Τζανάκη, γεωπόνου.

  Όμως το κυριότερο:

  Το Μεταξοχώρι είναι η νεότερη ονομασία του Παρσά, προς τιμήν του άξιου τέκνου της Μελέτιου Μεταξάκη, πατριάρχη Αλεξανδρείας.

  Η γιαγιά μου, η μητέρα της μητέρας μου, ήταν από την Παρσά και την έλεγαν Μαρία. Στο Κεντρί όμως όπου παντρεύτηκε τον παππού μου, τον Γιάννη Ζωγραφάκη, ήταν γνωστή ως «Παρσωτοπούλα». Ακόμη, ήταν συγγενής του Μελέτιου Μεταξάκη, το πιθανότερο ανιψιά του. Γεννήθηκε το 1892 (πέθανε το 1962), ενώ ο Μελέτιος Μεταξάκης το 1871 (πέθανε το 1935).

  Ήξερα ότι το επώνυμο της γιαγιάς μου ήταν Θεοδοσάκη, όμως ποιο ήταν το όνομα του πατέρα της, του προπάππου μου δηλαδή, δεν το ήξερα.

  Διαβάζοντας το μητρώο αρρένων κοινότητος Παρσά 1838-1948 βρήκα μέσα ένα μόνο όνομα Θεοδοσάκης: Γεώργιος Θεοδοσάκης του Εμμανουήλ, γεννημένου το 1860. Πιθανότατα αυτός ήταν ο πατέρας της γιαγιάς μου και προπάππους μου.

  Και η γυναίκα του, η προγιαγιά μου;

  Μια και το πιθανότερο, όπως είπα, είναι η γιαγιά μου να ήταν ανιψιά του πατριάρχη, μπορώ να υποθέσω ότι η γυναίκα του προπάππου μου του Θεοδοσάκη ήταν μια από τις αδελφές του πατριάρχη, ή η Αικατερίνη ή η Γαρυφαλλιώ.

  Ποια όμως;

  Ίσως να το ανακαλύψω και αυτό μελλοντικά. Όπως και να έχει, είμαι ευτυχής που προχώρησα λίγο πιο πίσω, σε βάθος χρόνου, το γενεαλογικό μου δένδρο.

  Προ-προπάππους μου λοιπόν, παππούς της γιαγιάς μου από την πλευρά του πατέρα της, ήταν ο Εμμανουήλ Θεοδοσάκης. Μητέρα της γιαγιάς μου μια από τις αδελφές, Αικατερίνη ή Γαρεφαλλιώ, και γιαγιά της η μητέρα τους και μητέρα του πατριάρχη Μαρία, το γένος Προβατάκη, ενώ παππούς της από την μεριά της μητέρας της ο πατέρας του πατριάρχη Νικόλαος Μεταξάκης.

  Γράφω τις λεπτομέρειες αυτές γιατί έτσι συμπληρώνω το γενεαλογικό μας δένδρο που άρχισε να φτιάχνει ο ξάδελφός μου Γιάννης Ζωγραφάκης πριν από τρία χρόνια, και το οποίο πέρασα σε ένα ηλεκτρονικό πρόγραμμα. Ο Γιάννης είναι γιος του θείου μου του Μανώλη, αδελφού της μητέρας μου, τον οποίο μάλιστα ο πατριάρχης ήταν να πάρει μαζί του στην Αλεξάνδρεια, αλλά για άγνωστο σε μένα και τον ξάδελφό μου λόγο δεν πήγε τελικά.

  Αλλά και κάτι ακόμη για τον πατριάρχη.

  «Λέγεται ακόμη ότι και στη βάπτιση του Μανωλιού (το κατά κόσμον όνομα του Μελέτιου), τη στιγμή που έριξε ο παπάς το λάδι στην κολυμπήθρα, αυτό σχημάτισε στην επιφάνεια του νερού ισοσκελή σταυρό, γεγονός που επαναλήφθηκε τη στιγμή που έβγαλε ο παπάς το νεοβαπτιζόμενο από την κολυμπήθρα. Κι ακόμη βεβαίωνε ο σάντολός του (νονός), την ώρα της βάπτισης είδε ένα περιστέρι να κάνει τρεις γύρους ψηλά πάνω από την κολυμπήθρα και μετά εξαφανίστηκε» (σελ. 263).

  Κάτι ανάλογο συνέβη και στη δική μου βάπτιση.

  Το παραθέτω στη βιβλιοκριτική που έκανα για το βιβλίο της Βιργινίας Βέργη – Νέρη, «Φόδελε, Τοπία, θρύλοι και αληθινές ιστορίες», από την οποία κάνω αντιγραφή και επικόλληση.

  «Είχαμε κάποτε καλεσμένους στο σπίτι μας το ζεύγος Χαραλαμπάκη. Ο Χριστόφορος είναι καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο Χρίστος με εκτιμά πολύ, και κάποια στιγμή που εγώ δεν ήμουν μπροστά μίλησε επαινετικά για μένα στον πατέρα μου. Ο πατέρας μου τότε του είπε μια ιστορία. Λίγα χρόνια μετά το θάνατο του πατέρα μου (πέθανε το 1997), σε μια μάζωξη στο σπίτι του Θόδωρου Γραμματά, καθηγητή θεατρολογίας που επόπτευσε το διδακτορικό μου, ο Χρίστος επανέλαβε αυτή την ιστορία. Εγώ έμεινα έκπληκτος, την άκουγα για πρώτη φορά. Το ίδιο και ο Χρίστος, που νόμιζε ότι την ήξερα. Ο πατέρας μου δεν μου την αφηγήθηκε ποτέ. Και να η ιστορία: Όταν τέλειωσε η βάφτισή μου και είχαν όλοι απομακρυνθεί από την κολυμπήθρα, ο παπάς κάποια στιγμή πλησίασε τον πατέρα μου και τον τράβηξε από το χέρι: -έλα να δεις, του λέει. Τον πηγαίνει στην κολυμπήθρα και βλέπει ότι ο σταυρός δεν είχε διαλυθεί. Αυτό ο παπάς το θεώρησε καλοσημαδιά και το είπε στον πατέρα μου.
  Λίγα χρόνια μετά, όταν ήμουν σχολικός σύμβουλος, μας κάλεσαν σε μια επίδειξη εκπαιδευτικού λογισμικού. Ανάμεσα στα άλλα ήταν και ένα DVD με βιογραφίες συγγραφέων. Δειγματικά μας παρουσίασαν τη βιογραφία του Παπαδιαμάντη. Φαντάζεστε την έκπληξή μου όταν είδα ότι και στη βάφτιση του Παπαδιαμάντη είχε συμβεί το ίδιο πράγμα. (Για να πω την αλήθεια, η έκπληξη δεν ήταν και τόσο μεγάλη. Ο Παπαδιαμάντης είναι ο άγιος των γραμμάτων μας, ένας βαθειά θρησκευόμενος άνθρωπος, ενώ εγώ… Αλλά άδηλαι αι βουλαί του Υψίστου). Το σημείο αυτό είδα ότι αφαιρέθηκε στην τελική εκδοχή του DVD».

  Ναι, αυτό το βιβλίο μπορεί να σημαίνει κάτι παρά πάνω για μένα, αλλά σημαίνει αρκετά και για όλους τους γεραπετρίτες. Νομίζω ότι δεν πρέπει να λείψει από καμιά γεραπετρίτικη βιβλιοθήκη.