Άντον Τσέχωφ, Να κοιμηθώ και άλλα διηγήματα

Άντον Τσέχωφ, Να κοιμηθώ και άλλα διηγήματα (μετ. Βασίλης Ντινόπουλος), Εστία 1992, σελ. 150

  Το βιβλίο το ανακάλυψα τυχαία, αδειάζοντας την τσάντα του μπάνιου. Έχω δέκα χρόνια να τη χρησιμοποιήσω, από τότε που ακόμη έκανα χειμερινό μπάνιο, πριν το αντικαταστήσω με το κολυμβητήριο. Το φθινόπωρο και την άνοιξη που ο καιρός είναι σχετικά ζεστός, όταν ήταν λιακάδα και έκανα ηλιοθεραπεία (η λέξη, μετά τις τρύπες του όζοντος, φαντάζει οξύμωρο) περνούσα την ώρα μου διαβάζοντας ή ακούγοντας την πέμπτη συμφωνία του Σοστάκοβιτς από το κινητό μου.

  Τον Τσέχωφ τον ξέρω από τα τέσσερα θεατρικά του, τον «Θείο Βάνια», τον «Βυσσινόκηπο», τις «Τρεις αδελφές» και τον «Γλάρο», κορυφαία έργα της παγκόσμιας δραματουργίας. Έγραψα κάποτε ότι αυτό που κυριαρχεί στα έργα αυτά είναι η frustration, λέξη που δεν μεταφράζεται επακριβώς στα ελληνικά - το λεξικό της magenta τη μεταφράζει ως απογοήτευση, ματαίωση - την οποία θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε πράγματι ως απογοήτευση, όχι όμως γιατί έχασε ο Ολυμπιακός (όσοι είστε παναθηναϊκοί, ο Παναθηναϊκός) αλλά γιατί δεν καταφέραμε να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας, γιατί δεν μας αγάπησε η γυναίκα που αγαπήσαμε, γιατί ζούμε μέσα στην ανία μιας μονότονης ζωής χωρίς προοπτική και της οποίας τέρμα θα είναι μόνο ο θάνατος. Διαβάζοντας τώρα τα διηγήματα αυτά βλέπω ότι και εδώ κυριαρχεί η frustration.

  Εκτός από τις μικροαστικές ματαιώσεις, κυρίως ερωτικής φύσης, και τη μικροαστική ανία, ο Τσέχωφ περιγράφει σε δυο διηγήματά του τις ταλαιπωρίες δυο φτωχών παιδιών. Το διήγημα «Βάνκα» το είχα ξαναδιαβάσει, πριν χρόνια, και πρέπει να είναι από τα πιο γνωστά του. Το ταλαιπωρημένο φαμεγιάκι γράφει στον παππού του παρακαλώντας τον να τον πάρει και να τον γλιτώσει από τα νύχια του σκληρού αφεντικού. Στο φάκελο γράφει σαν διεύθυνση: Στον παππού στην επαρχία. Στο «Να κοιμηθώ», ένα άλλο φαμεγιάκι, κορίτσι αυτή τη φορά, που τα αφεντικά της την κρατούν συνέχεια ξύπνια αναθέτοντάς της διάφορες δουλειές, μισοκοιμισμένη πνίγει το μωρό που έχει στη φύλαξή της για να μπορέσει να κοιμηθεί με την ησυχία της.

  Το «Στο εξοχικό» μοιάζει σαν ανέκδοτο που ο Τσέχωφ αποφάσισε να το κάνει ένα μικρό τρισέλιδο διήγημα. Και εδώ κυριαρχεί η ματαίωση των προσδοκιών. Και ο σύζυγος και ο κουνιάδος παίρνουν ένα γράμμα, από μια άγνωστη γυναίκα, να πάνε να τη συναντήσουν στο ίδιο μέρος στο πάρκο. Τσακώνονται. Η γυναίκα δεν εμφανίζεται. Επιστρέφουν σπίτι, για να αποκαλυφθεί ότι το γράμμα το είχε γράψει η γυναίκα του, για να τους ξεφορτωθεί ώστε να κάνει με την ησυχία της το παρκέ.

  Υπάρχει ένα μοναδικό διήγημα, ίσως το πιο γνωστό του Τσέχωφ, στο οποίο δεν κυριαρχεί η frustration. Αυτό είναι «Η κυρία με το σκυλάκι», μια περίπου αντιστροφή της «Αγάπης», ενός άλλου διηγήματος. Στην «Κυρία με το σκυλάκι» ο άντρας με τη γυναίκα έχουν προχωρήσει σε σχέση, αντίθετα από ό, τι στην «Αγάπη». Όμως είναι και οι δυο παντρεμένοι, και η γυναίκα πρέπει κάποια στιγμή να επιστρέψει από τις διακοπές της. Δεν θα περάσει πολύς καιρός όμως και θα ξανασμίξουν, γιατί ο άνδρας συνειδητοποιεί ότι είναι πραγματικά ερωτευμένος μαζί της και η σχέση αυτή δεν ήταν, όπως τις άλλες φορές, μια περαστική ερωτική περιπέτεια. Στο τέλος του διηγήματος τους βλέπουμε να σκέφτονται «…με ποιο τρόπο θα μπορέσουν να απαλλαγούν από την ανάγκη να κρύβονται, να εξαπατούν, να μένουν σε διαφορετικές πόλεις, να κάνουν τόσον καιρό να βλέπονται. Πώς θα απελευθερωθούν απ’ αυτά τα ανυπόφορα δεσμά;».

  Το διήγημα αυτό είναι όπως είπαμε η αντιστροφή της «Αγάπης», αλλά επίσης και μια «Άννα Καρένινα» μέχρι τη μέση· με τη μόνη διαφορά ότι ο Βρόνσκι δεν ήταν παντρεμένος. Αν ο Τσέχωφ είχε γράψει μυθιστόρημα θα έδινε την ίδια συνέχεια που έδωσε και ο Τολστόι στο δικό του, εξίσου δραματικό μια και είναι κυρίως θεατρικός συγγραφέας. Ξέροντας τον Τσέχωφ δεν μπορούμε να αμφιβάλλουμε ότι και η Άννα Σεργκέεβνα θα είχε το ίδιο τέλος με την Άννα Καρένινα.

  Στην ίδια τσάντα ήταν και ένα άλλο βιβλίο με διηγήματα του Τσέχωφ. Μόλις το διαβάσουμε θα γράψουμε και γι’ αυτό.