Γιώργος Πολ. Παπαδάκης, Προσεγγίσεις στον ευρωπαϊκό πολιτισμό

Γιώργος Πολ. Παπαδάκης, Προσεγγίσεις στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, Δρόμων 2014, σελ. 432

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Για πρόσωπα, ρεύματα και τάσεις του ύστερου ευρωπαϊκού πολιτισμού μας μιλάει ο συγγραφέας στο τελευταίο του βιβλίο

  Με τον μετριόφρονα τίτλο «Προσεγγίσεις στον ευρωπαϊκό πολιτισμό» αντί για μελέτες, όπως είναι ουσιαστικά, ο Γιώργος Πολ. Παπαδάκης μας παρουσιάζει μια ακόμη πλευρά του συγγραφικού εαυτού του, αυτή του επιστήμονα-μελετητή. Τον γνωρίσαμε ως ποιητή, ως διηγηματογράφο, ως μυθιστοριογράφο, ακόμη και ως δημοσιογράφο με τις 64 συνεντεύξεις που πήρε για να δημοσιευτούν σε ξεχωριστό τόμο και για τις οποίες γράψαμε πριν λίγες μέρες στο Λέξημα, και τώρα ως μελετητή-δοκιμιογράφο.

  Οι θεματικές των μελετών του καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού: Λογοτεχνία – Ιστορία – Φιλοσοφία – Ιστορία Τέχνης – Ανθρωπογεωγραφία – Εκπαίδευση και τέλος Ελληνική Ιστορία.

  Ο Αλέξης Ζήρας σημειώνει στην εισαγωγή του:

  «Το βιβλίο του ακολουθώντας, όπως θα αναφέρουμε και αργότερα, το παράδειγμα των ευρέων συνθέσεων της ιστορίας και ανατρέχοντας σε όλη την εποχή της νεοτερικότητας, είναι στην ουσία μια ακόμα αφήγηση του τρόπου με τον οποίο οι επιστήμες προετοίμασαν και βοήθησαν την έξοδο του ανθρώπου από τα σκοτάδια του Μεσαίωνα».

  Και συνεχίζει πιο κάτω: 

  «Τι διακρίνουμε σ’ αυτό το βιβλίο, στις Προσεγγίσεις στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό που είναι περισσότερο μια σύνοψη άλλων, προγενέστερων συνθέσεων; Νομίζω ότι ξεχωρίζουμε την ολιστική επιθυμία ενός σχεδίου που το θεμελιώδες του χαρακτηριστικό βρίσκεται στην άποψη ότι ο κόσμος δεν είναι απλώς ένα άθροισμα κάποιων επιμέρους κομματιών που το καθένα συνδέεται με το άλλο σαν εξάρτημα μιας παμμέγιστης μηχανής, αποσυνδεδεμένης όμως από τον άνθρωπο».

  Ακόμη προσθέτει:

  «Ο Γιώργος Πολ. Παπαδάκης διερευνά τον τρόπο ή έναν από τους τρόπους που οι επιμέρους όψεις αυτού του πολιτισμού συνδέονται αλληλεπιδρώντας με την ανθρώπινη εμπειρία. Ιστορία, γεωγραφία, ναυσιπλοΐα, πόλεμοι, μέθοδοι παραγωγής˙ οι τέχνες και η λογοτεχνία ειδικότερα, από την άλλη μεριά, ως απόπειρες μεταμόρφωσης της αγωνίας του νεοτερικού ανθρώπου να καταλάβει και να υπερβεί τα όριά του».

  Και καταλήγει:

  «…στο βιβλίο αυτό προβάλλεται ανάγλυφη η επιθυμία ενός νέου ερευνητή, του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη, να συγκροτήσει το γνωστικό του πεδίο, να δει και να ανασυνθέσει ένα τόσο απαιτητικό θέμα, δοκιμάζοντας, εν τέλει, τις δικές του συνάφειες».

  Η επιθυμία αυτή, θα σημειώσουμε εμείς, υλοποιήθηκε με τον καλύτερο τρόπο σε αυτό του το πόνημα.

  Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν ονόματα όπως ο Δάντε, ο Ρουσσώ, ο Νίτσε, ο Μπρετόν, ο Κουν, ο Πόπερ, ο Ντιρκέμ, ο Ντεμπυσί, κ.ά., ενώ κάποιους  διανοητές τους αντιμετωπίζει συγκριτολογικά, ως ζευγάρια, όπως Hobbes και Locke, Νίτσε και Καντ, Άντονυ Γκίντενς και Ζίγκμουντ Μπάουμαν.

  Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να παραθέσω από τον Μπάουμαν, καθώς χθες μου έστειλε μια φίλη με e-mail μια καταπληκτική συνέντευξή του, την οποία προώθησα στους φίλους μου και την ανάρτησα στoν τοίχο μου στο facebook.

  Διαβάζω για τον Μπάουμαν:

  «Η πρώτη σημαντική διαφοροποίηση είναι ότι για τον Μπάουμαν η νεωτερικότητα αποτελείται από ‘κοινωνίες της παραγωγής’, σε αντίθεση με τις ‘κοινωνίες της κατανάλωσης’ που χαρακτηρίζουν την μετανεωτερικότητα. Η συλλογικότητα που χαρακτήριζε τις νεωτερικές κοινωνίες του φορντισμού και των συνδικάτων, και το αίσθημα ομαδικότητας, δίνει σταδιακά τη θέση του σε μια κοινωνία από άτομα που καταναλώνουν όχι τόσο για λόγους ανάγκης αλλά περισσότερο για λόγους ‘προσωπικής θεραπείας’ και ‘συλλογής αισθήσεων’. Δεν υπάρχει πλέον ‘στρατηγική’ ζωής και μακροπρόθεσμοι στόχοι παρά μόνο η συλλογή της εμπειρίας και η ικανοποίηση του πρόσκαιρου ‘παρόντος’».

  Και πιο κάτω:

  «Συνοψίζοντας για τον Ζίγμουντ Μπάουμαν, οι σχέσεις των ανθρώπων όπως διαμορφώνονται σε μια σύγχρονη κοινωνία γίνονται όλο και περισσότερο ασθενικές και προβληματικές, σε αντίθεση με το παρελθόν όπου υπήρχε ένα ασφαλέστερο δίχτυ ασφαλείας. Αυτή η εξασθένιση οφείλεται στο ‘ξερίζωμα’ του τοπικού με την έννοια ότι η εξουσία έχει αποσχιστεί σε μεγάλο βαθμό από τις εθνικές κυβερνήσεις κι έχει μεταβιβαστεί στα παγκόσμια κέντρα αποφάσεων. (στον ανεξέλεγκτο παγκόσμιο υπερτοπικό χώρο). Τα μεταναστευτικά ρεύματα, τα ξεριζώματα, η ανασφάλεια που προκύπτει καθώς και η κατάρρευση της συστηματικής σκέψης και του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, όπως και η εξασθένηση των κοινωνικών δομών οδηγούν στον κατακερματισμό της πολιτικής δράσης και του ατομικού βίου και επηρεάζουν την κοινωνική δομή με αποτέλεσμα μια ρευστότητα και ένα ασταθές πλαίσιο αναφοράς».

  Δυστυχώς ο χώρος δεν επιτρέπει να δώσουμε και άλλα δείγματα γραφής του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη, όπου με σαφήνεια, παρά την πυκνότητα στην οποία είναι εκ των πραγμάτων αναγκασμένος, εκθέτει τις αντιλήψεις διανοητών και χαρακτηριστικά εποχών, ρευμάτων και καταστάσεων. Το έργο αυτό θα μπορούσε να διαβαστεί παράλληλα, πέρα από τα έργα που παραθέτει στην εισαγωγή του ο Αλέξης Ζήρας, και με τον τρίτο και τέταρτο τόμο της «Κοινωνικής ιστορίας της τέχνης» του Άρνολντ Χάουζερ. Ευχόμαστε από τις γραμμές αυτές να είναι και αυτό το βιβλίο του Γιώργου Πολ. Παπαδάκη καλοτάξιδο.

Μπάμπης Δερμιτζάκης