Eric Vartzbed, Πώς ο Γούντι Άλεν μπορεί να αλλάξει τη ζωή σας

Eric Vartzbed, Πώς ο Γούντι Άλεν μπορεί να αλλάξει τη ζωή σας, (μετ. Ρίτα Κολαΐτη), Μεταίχμιο 2013, σελ. 115

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ένας ψυχαναλυτής μιλάει για τον Γούντι Άλεν

  Αποφεύγω τα βιβλιοπωλεία όπως ο διάβολος το λιβάνι γιατί δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να αγοράσω βιβλία. Ο διάβολος όμως καμιά φορά δεν με αφήνει. Έτσι μπήκα προ ημερών στο βιβλιοπωλείο της Πολιτείας και αγόρασα δυο βιβλία. Το ένα είναι «Πώς ο Γούντι Άλεν μπορεί να αλλάξει τη ζωή σας» και το άλλο μια αυτοβιογραφία. Και τα δυο με μεγάλη έκπτωση, τόσο μεγάλη που αν και δεν ήξερα τον αυτοβιογραφούμενο αποφάσισα παρόλα αυτά να αγοράσω και αυτό το βιβλίο, όμως αφού πρώτα διάβασα στο βιογραφικό στο αυτί του βιβλίου ότι ήταν ένας αμερικανός ακτιβιστής. Μου αρέσει περισσότερο να διαβάζω πραγματικές ιστορίες και όχι ψευτιές, όπως μου έλεγε ο συγχωρεμένος ο πατέρας μου θέλοντας να με αποτρέψει από το να διαβάζω μυθιστορήματα και να κοιτάζω τα μαθήματά μου. Όμως την αυτοβιογραφία την έχουμε βάλει στα υπόψη και δώσαμε προτεραιότητα στον Woody Allen, καθώς (ξανα)βλέπω τις ταινίες του, και βρίσκομαι ήδη στις τελευταίες.

Μου αρέσει πολύ ο Woody Allen, έχω βαρεθεί να το γράφω. Μου αρέσει κυρίως το χιούμορ του, χιούμορ κουλτουριάρικο, ή μάλλον σοφιστικέ γιατί η λέξη κουλτουριάρικο και κουλτουριάρης είχε προσλάβει αρνητικές συνδηλώσεις μετά την μεταπολίτευση, όταν τον κύριο τόνο στα πολιτισμικά πράγματα τον έδινε η αριστερά με την εργατική τάξη σε πρωτοπορία, και εμάς τους διανοούμενους μας έβλεπε με φοβερή καχυποψία. Μου αρέσει επίσης ο υπαρξιακός και μεταφυσικός προβληματισμός του. Μου αρέσει τέλος η επινοητικότητα στις αφηγηματικές τεχνικές του, όπως π.χ. η μείξη των αφηγηματικών επιπέδων σε μια ταινία («Το πορφυρό ρόδο του Καΐρου») καθώς και του ενδοδιηγητικού και με το εξωδιηγητικό επίπεδο (Whatever works).

Ναι, και η επιλογή των πρωταγωνιστριών του. Έχει πολύ καλό γούστο στις γυναίκες.

Ο Έρικ Βάρτζμπεντ είναι «διδάκτορας ψυχολογίας και ψυχοθεραπευτής αναλυτικής κατεύθυνσης», και στα έργα του Άλεν εμφανίζονται αρκετά συχνά ψυχοθεραπευτές. Οι ήρωές του αυτοαναλύονται αδιάκοπα, κάτι που ήταν αναπόφευκτο να προκαλέσει το ενδιαφέρον του συγγραφέα.

Τώρα, μπορεί πραγματικά ο Γούντι Άλεν να αλλάξει τη ζωή μας;

Κάποιων ίσως, στους περισσότερους όμως θα προσφέρει ένα ευχάριστο δίωρο, ή μάλλον μιάμιση ώρα, αφού αυτή περίπου είναι η διάρκεια των περισσότερων ταινιών του.

Εμείς, όπως το συνηθίζουμε, θα σχολιάσουμε κάποια αποσπάσματα.

Διαβάζουμε: «…όταν ο βιογράφος του Άλεν ρώτησε έναν ταξιτζή πώς βλέπει τον Άλεν, αυτός απάντησε: -Ε, να, κοιτάξτε τον. Είναι κοντός και μισοφαλακρός. Είναι άσχημος και δεν καταφέρνει να εκσπερματίσει. Είναι ολόιδιος μ’ εμένα» (σελ. 25).

Δεν εκπλησσόμαστε. Ο θεατής δεν θέλει πάντα ένα Τζέημς Μποντ στην οθόνη για να ταυτιστεί μαζί του, θέλει και τον αντιήρωα που είναι ο εαυτός του.

Διαβάζουμε:

«Werde der du bist προτείνει ο Νίτσε: Γίνε αυτός που είσαι» (σελ. 43).

Δεν ξέρω αν ο Νίτσε αναφέρει ότι το πήρε από τον Πίνδαρο: Γένοιο οἷος ἔσσι. Είναι από τα αγαπημένα ρητά του Καζαντζάκη.

Διαβάζουμε:

«Ένας ήρωας του Αλμπέρτο Μοράβια οικτίρει: -Ξέρεις ότι θα μπορούσα να ζητήσω την ακύρωση του γάμου μας για τον εξής λόγο: εδώ και μια δεκαετία, η γυναίκα που παντρεύτηκα δεν υπάρχει πια· μια άλλη, εντελώς διαφορετική πήρε τη θέση της;» (σελ. 59).

Ένα από τα έξυπνα που διάβασα στο διαδίκτυο είναι και το παρακάτω:

«Η γυναίκα παντρεύεται τον άντρα με την ελπίδα ότι με τον καιρό θα καταφέρει να τον αλλάξει. Όμως δεν τα καταφέρνει, ο άντρας μένει ο ίδιος. Ο άντρας παντρεύεται τη γυναίκα πιστεύοντας ότι θα αυτή θα μείνει έτσι όπως είναι για πάντα. Όμως πέφτει έξω, η γυναίκα αλλάζει».

Διαβάζουμε:

«Ο Θεός δεν παίζει ζάρια, έλεγε ο Αϊνστάιν… Παίζει όμως κρυφτούλι, συμπληρώνει ο Άλεν!» (σελ. 73).

Ο Άλεν αποδομεί με χιούμορ. Εγώ δράττομαι της ευκαιρίας να σχολιάσω ότι η ομορφιά ενός υφολογικού σχήματος σε ένα ευφυολόγημα (εδώ έχουμε μια μεταφορά) μας παρασύρει να πιστέψουμε ότι το ευφυολόγημα αυτό εμπεριέχει μιαν αλήθεια. Ο Δαρβίνος θα διαφωνούσε με την απόφανση αυτή του Αϊνστάιν (τυχαίες μεταλλάξεις καθορίζουν την εξέλιξη). Όσο για μένα, θα έλεγα ότι δεν είμαστε σίγουροι αν υπάρχει θεός για να ξέρουμε. Γενικεύοντας, η διαφήμιση όπως και η προπαγανδιστική ή στρατευμένη τέχνη (είναι το ίδιο πράγμα, η διαφορά βρίσκεται στις συνδηλώσεις) προσπαθούν να πλασάρουν ένα προϊόν χρησιμοποιώντας την  «ομορφιά», στην πιο πλατιά της σημασία. Κάτι ήξερε ο Πλάτων που είχε εξορίσει τους ποιητές από την πολιτεία του. 

Διαβάζουμε:

«Στις Απιστίες και αμαρτίες και στο Match point, οι εγκληματίες ευημερούν. Καμιά θεία, κοινωνική ή «ψυχολογική» δικαιοσύνη –οι τύψεις τους διαλύονται γρήγορα-δεν τους σταματά. Αφού διαπράξουν το αποτρόπαιο έγκλημα, σε αντίθεση με τους ήρωες του Ντοστογιέφσκι, ο ουρανός δεν πέφτει πάνω τους και οι ίδιοι δεν σκοπεύουν να παραδοθούν στις αρχές για να κατευνάσουν τη συνείδησή τους» (σελ. 100).

Στο Scoop όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ο ένας εκ των δύο αδελφών είναι συντριμμένος κυριολεκτικά από τις τύψεις. Δηλώνει ότι θέλει να παραδοθεί. Ο αδελφός του προσπαθεί να τον μεταπείσει. Δεν τα καταφέρνει. Έτσι αποφασίζει να τον σκοτώσει. Εύκολο να σκοτώσεις ένα άγνωστο, δύσκολο να σκοτώσεις τον αδελφό σου. Το τέλος του έργου έχει να κάνει ακριβώς με τις τύψεις και τη συνείδηση.

Σας συνιστώ να διαβάσετε το βιβλίο, αλλά προπαντός σας συνιστώ να δείτε τις ταινίες του Άλεν, όσες δεν έχετε δει, και, γιατί όχι, όπως εγώ, να ξαναδείτε και αυτές που έχετε ήδη δει.

Η μετάφραση είναι πολύ καλή. Η μόνη παρατήρηση που έχουμε να κάνουμε είναι ότι το Bildungsroman δεν είναι ακριβώς επιμορφωτικό μυθιστόρημα. Να το πούμε αναπτυξιακό μυθιστόρημα δεν λέει και πολλά πράγματα, σημαίνει πάντως το μυθιστόρημα στο οποίο παρουσιάζεται η εξέλιξη του ήρωα, συνήθως προς την ενηλικίωση και την πνευματική ωρίμανση. Η μεταφράστρια βέβαια μεταφράζει από αγγλικά, και προφανώς μεταφράζει την αγγλική απόδοση του όρου, την οποία αγνοούμε μια και δεν έχουμε το αγγλικό κείμενο.

Μπάμπης Δερμιτζάκης