Κυριάκος Δημ. Ευσταθιάδης, Οδοιπορικό 1906-1959. Από την Αργυρούπολη του Πόντου στην Αργυρούπολη της Αττικής

Κυριάκος Δημ. Ευσταθιάδης, Οδοιπορικό 1906-1959. Από την Αργυρούπολη του Πόντου στην Αργυρούπολη της Αττικής, Υπερόριος 2014, σελ. 255 

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ημερολογιακές σημειώσεις ενός εκπατρισμένου

Έχω ξαναγράψει ότι μου αρέσουν αυτοβιογραφικά κείμενα απλών ανθρώπων που αναφέρονται σε μεγάλες ιστορικές στιγμές γιατί δίνουν πληροφορίες αρκετά σημαντικές, που συχνά η επίσημη ιστοριογραφία αγνοεί. Εκτός από αυτό η πρωτογενής ματιά, η ματιά ενός ανθρώπου που βιώνει τα γεγονότα αντί να τα επεξεργάζεται στην πολυθρόνα του όπως κάνει ο ιστορικός, έχει από μόνη της κάτι το ελκυστικό, το συναρπαστικό. Ένα τέτοιο κείμενο είναι το «Οδοιπορικό 1906-1959» του Κυριάκου Ευσταθιάδη, το οποίο εκδόθηκε με πρωτοβουλία και επιμέλεια των παιδιών του και κυρίως του γιου του Δημήτρη Ευσταθιάδη, ο οποίος διετέλεσε επί σειρά ετών δήμαρχος Αργυρούπολης.

Μίλησα για αυτοβιογραφικά κείμενα και όχι για αυτοβιογραφία, γιατί τα κείμενα αυτά, τις περισσότερες φορές, δεν γράφηκαν από χρονική απόσταση αλλά συγχρονικά με τα γεγονότα, σαν ημερολογιακές σημειώσεις. Και τα κείμενα του Κυριάκου Ευσταθιάδη που κατάφεραν να σώσουν τα παιδιά του προέρχονται από τα ημερολόγιά του στα οποία κατέγραφε επεισόδια και γεγονότα κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ ο Κυριάκος Ευσταθιάδης γεννήθηκε το 1899 (πέθανε το 1970) καταγράφει την πρώτη ημερολογιακή του σημείωση το 1906, όταν ήταν μόλις επτά χρονών. 

Το πιο συναρπαστικό μέρος του βιβλίου είναι το νεανικό, στο οποίο καταγράφει τις περιπέτειες και τα δεινά που πέρασαν οι Πόντιοι κατ’ αυτή την περίοδο, περίοδο κατά την οποίαν υπέστησαν μια γενοκτονία το μέγεθος της οποίας μόνο η γενοκτονία των Αρμενίων ξεπερνάει.

Μια πλευρά από την ιστορία του Πόντου που αγνοούσα είναι ότι οι Ρώσοι κατά την πρώτο παγκόσμιο πόλεμο είχαν κατακτήσει την απέναντι πλευρά του Εύξεινου Πόντου, στο έδαφος της οθωμανικής αυτοκρατορίας, και αποσύρθηκαν από αυτό μετά την επανάσταση των μπολσεβίκων. Δεν ήλθαν ως απελευθερωτές, ως κατακτητές ήλθαν, και οι πόντιοι υπέστησαν αρκετές ταλαιπωρίες από αυτούς. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα. Διαβάζουμε:

«Εκεί επέρασα δύο φοράς τον θάνατον, διότι, επειδή ανακατευθήκαμε και πήγα να ζητήσω τους άλλους, μου επιτέθηκαν οι Ρώσοι» (σελ. 39).

Φυσικά με τους τούρκους τα πράγματα ήταν χειρότερα.

«Από τότε όλα τα χωρία ήσαν εν επιφυλακή, έβγαλαν περίπολα δι’ όλην την νύκτα. Την νύκτα καθ’ ην ήμουν εγώ με τον Βασίλην, όστις ήτο παντοτινώς με μισθόν, εκοιμηθήκαμε μέσα στο χωρίον, όλοι οπλίσθησαν. Την 20/1 οι τούρκοι επάτησαν το Γιοτουρμάζ και βγάλαντες εν συνοδεία έξω τους κατοίκους στο βουνό με 70 άλογα και ελήστευσαν το χωρίο. Την 25/1 όλοι οι χωριανοί στο πόδι προς μετανάστευσιν, όταν αίφνης διεδόθη ότι οι τούρκοι πατήσαντες το Λερί εφόνευσαν 7 Έλληνες…» (σελ. 37-38).

Κατά διαστήματα στην αφήγηση του πατέρα παρεμβάλλονται σημειώσεις των παιδιών του, όπου συνοψίζουν και δίνουν διευκρινιστικές πληροφορίες.

«Ο πατέρας στο ημερολόγιο κάνει αναφορές στις παρεμβάσεις που έκανε η ηγεσία του Ποντιακού Ελληνισμού με επικεφαλής τη μεγάλη μορφή του μητροπολίτη Χρύσανθου Τραπεζούντας, των Ποντίων τραπεζιτών, των εμπόρων και λογίων στα διάφορα κράτη της Ευρώπης και ιδιαίτερα στη Ρωσία, και των αγωνιστών ανταρτών στα ποντιακά εδάφη και τα παράλια της Νότιας Ρωσίας, όπου κατοικούσε μεγάλος αριθμός Ποντίων» (σελ. 55).

Να σημειώσουμε εδώ κάτι που διαβάσαμε και αγνοούσαμε, ότι εξαιτίας της αποστολής ελληνικού εκστρατευτικού σώματος μαζί με άλλες μονάδες της Αντάντ προς υποστήριξη των αντεπαναστατών, οι Πόντιοι εκδιώχθηκαν από τα εδάφη τους από τους μπολσεβίκους.

Υπάρχουν και παραθέσεις άλλων κειμένων. Το παρακάτω απόσπασμα, φρικιαστικό, καταγράφεται σε ένα βιβλίο του Παναγιώτη Ηλιάδη και αναφέρεται στη μελλοντική γυναίκα του Κυριάκου, την Ευδοξία Ηλιάδου.

«Μεταξύ των νεκρών (από εξανθηματικό τύφο στο χωριό Μπρικ κοντά στην Τρίπολη, στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας) ήταν ο πατέρας της Παναγιώτης και η αδελφή της Παρασκευή, που είχε  προσβληθεί από την θανατηφόρο ασθένεια και την εγκατέλειψαν εκεί ενώ ήταν ακόμη ζωντανή!!! Έφυγαν όλοι, φρουροί, γιατρός και άλλοι συνοδοί, για να γλιτώσουν από τον βέβαιο θάνατο. Οι απώλειες σε ψυχές ήταν τρομακτικές: από τις τρεις χιλιάδες Τριπολίτες 300 μόνο επέζησαν (περιγράφονται με ακρίβεια στην ιστορία της Τριπόλεως του Γεωργίου Σακκά και της Τατιάνας Γρίτση-Μιλλιές). Οικογένειες ολόκληρες ξεκληρίστηκαν. Κατέφυγαν, τέλος, στην Κερασούντα, κρυφά τη νύχτα, όσοι επέζησαν. Νύχτα κρυφά πήγαν στο σπίτι ενός Εβραίου εμπόρου, όπου καθάριζαν φουντούκια (λεπτοκάρυα) όλοι με αμοιβή φαγητό και ύπνο στην αποθήκη του» (σελ. 64).

Στο τέλος του βιβλίου μιλάνε τα παιδιά για τον πατέρα, αναφερόμενοι κυρίως στα χρόνια μετά την εγκατάστασή του στην Ελλάδα. Παραθέτουμε ένα ακόμη απόσπασμα από το κείμενο του Γιώργου Ευσταθάδη.

«Το 1942 τρεις τέσσερις Γερμανοί, αφού είχαν μεθύσει στη βάση τους, θέλησαν να συνεχίσουν τα μεσάνυχτα το ποτό. Αφού έσπασαν την πόρτα της ταβέρνας «Τα Τρίκορφα», στο ύψος του Praktiker σήμερα, ήπιαν διάφορα ποτά μέχρι και ξίδια, και στη συνέχεια έσπαγαν πόρτες σε σπίτια και μαγαζιά ζητώντας γυναίκες.

Στο δικό μας, όπως και στο διπλανό, του Σπύρου Σωτηριάδη, έσπασαν τις πόρτες αλλά οι γυναίκες και τα κορίτσια έφυγαν από τα παράθυρα. Το περιστατικό έγινε γνωστό στη διοίκησή τους και συγκέντρωσαν οι Γερμανοί κατοίκους από τέσσερα πέντε σπίτια και μαγαζιά που έσπασαν και τους ζήτησαν να υποδείξουν τους ταραξίες. Ο διοικητής αντελήφθη τον φόβο τους για αντίποινα και τους δήλωσε να μη φοβούνται, διότι οι ταραξίες θα έφευγαν για το ρωσικό μέτωπο και κανένας άλλος δεν θα τολμούσε να τους πειράξει. Κατόπιν αυτού υπέδειξαν τους ταραξίες και πράγματι έφυγαν για το ρωσικό μέτωπο και δεν ξαναενοχλήθηκαν» (σελ. 231).

Τι να απέγιναν άραγε αυτοί οι γερμανοί; Κατάφεραν να γλιτώσουν; Χλωμό. Πλήρωσαν ακριβά αυτό το μεθύσι.

Το βιβλίο έχει πλούσιο φωτογραφικό υλικό, κάνοντάς το ακόμη πιο ενδιαφέρον. Δεν πρέπει να λείψει από καμιά ποντιακή βιβλιοθήκη. Όμως και οι μη πόντιοι έχουν πολλά να μάθουν από αυτό.

Μπάμπης Δερμιτζάκης