Θόδωρος Γραμματάς (επιμ.) Πάμμουσος παιδαγωγία, η παιδαγωγική του θεάτρου

Θόδωρος Γραμματάς (επιμ.) Πάμμουσος παιδαγωγία, η παιδαγωγική του θεάτρου, Ταξιδευτής 2013, σελ. 238

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ενδιαφέρουσες εισηγήσεις σε ένα συνέδριο με θέμα την παιδαγωγική του θεάτρου

  Σε ένα καλαίσθητο τόμο εκδόθηκαν τα πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα την Παιδαγωγική του Θεάτρου που διεξήχθηκε στις 22-24 Νοεμβρίου 2013 στο Ωδείο Αθηνών.

  Είναι γνωστή σε όλους η παιδαγωγική σημασία του θεάτρου και γι’ αυτό έχει το μερίδιό της στην εκπαίδευση, ένα μερίδιο όμως το οποίο είναι δυσανάλογα μικρό με αυτό που της αναλογεί. Μετά την κρίση το μερίδιο αυτό συρρικνώθηκε ακόμη περισσότερο, όπως και πολλά άλλα ανάλογα «μερίδια». Για παράδειγμα καταργήθηκε το μάθημα της θεατρολογίας στην Α΄Λυκείου. Το είχα διδάξει ως καθηγητής στο Βαρβάκειο, και είχα μάλιστα συμμετάσχει στη συγγραφή του εγχειριδίου, που έγινε επίσης με τη συμμετοχή και τη γενικότερη εποπτεία του Θόδωρου Γραμματά, καθηγητή θεατρολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου (Οι άλλοι δύο συγγραφείς ήταν ο δάσκαλος και σκηνοθέτης Τάκης Τζαμαριάς και ο καθηγητής θεατρολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Σάββας Πατσαλίδης).

  21 άτομα συμμετείχαν στο συνέδριο με πολύ αξιόλογες εισηγήσεις, οι οποίες έχουν ταξινομηθεί σε τέσσερις θεματικές ενότητες. Τα περισσότερα κείμενα βρίσκονται κάτω από την ενότητα «Θεατρική παιδαγωγία», ενώ έχουμε ακόμη τις ενότητες «Θεατρικές τεχνικές και διδακτική μεθοδολογία», «Σύγχρονη λογοτεχνία» και «Το θέατρο στην εκπαίδευση».

  Στην αρχή του τόμου υπάρχει ένας σύντομος πρόλογος του Λάκη Κουρετζή με τίτλο «Η δια θεάτρου παίδευση και το θεατρικό παιχνίδι» και η εισαγωγή του Θόδωρου Γραμματά που έχει τίτλο «Το θέατρο ως πάμμουσος παιδαγωγία. Προκλήσεις και ζητούμενα στην εποχή της ύστερης νεωτερικότητας».

  Στην εισήγησή του αναφέρεται αρχικά στις παγκόσμιες εξελίξεις της ύστερης νεωτερικότητας με την παγκοσμιοποίηση και την ανάπτυξη της πληροφορικής σαν κύρια χαρακτηριστικά της, εξελίξεις που δεν ήταν δυνατόν να αφήσουν ανεπηρέαστο το θέατρο και πιο ειδικά το θέατρο στην εκπαίδευση, το οποίο, όπως επισημαίνει, πρέπει να προσαρμοστεί στα σύγχρονα δεδομένα. Καταληκτικά αναφέρεται στη μεγάλη σημασία που έχει το θέατρο ως συνισταμένη πολλών τεχνών για την εκπαίδευση, και τις προϋποθέσεις που πρέπει να έχουν όσοι καλούνται να το διακονήσουν. Γράφει χαρακτηριστικά.

  «…το Θέατρο γενικότερα και το Θέατρο στην Εκπαίδευση ειδικότερα, με τις ποικίλες μορφές που μπορεί να έχει ως διδακτική μεθοδολογία και διδασκόμενο μάθημα, ως καλλιτεχνική έκφραση και σύστημα επικοινωνίας, μέσα από τη δραματοποίηση και την παραμυθιακή αφήγηση, το χάπενινγκ και το θεατρικό παιχνίδι, την παράσταση και το πολυθέαμα, αποτελεί μια συνισταμένη των Τεχνών στο σύνολό τους, ένα πεδίο συνδιαλλαγής και συνάρθρωσης όλων των Μουσών που αντιπροσωπεύουν και μορφοποιούν δηλωτικά τις ποικίλες όψεις της Παιδείας και της πολιτιστικής δημιουργίας.

  Μια τέτοια “πάμμουσος παιδαγωγία” για να συντελεστεί, απαιτεί εμπεριστατωμένη γνώση, θεωρητική κατάρτιση, παιδαγωγική επάρκεια, θεατρολογική ενημέρωση, θεατρική εμπειρία, αισθητική καλλιέργεια, ενώ παράλληλα προϋποθέτει φαντασία και οραματισμό, ευρύτερο παιδαγωγικό σχεδιασμό και συνεργασία των εκπαιδευτικών με τους εκπαιδευόμενους αλλά κυρίως του μόνιμου και έκτακτου εκπαιδευτικού προσωπικού της σχολικής μονάδας με τους καθηγητές ειδικοτήτων (θεατρολόγο, μουσικό, εικαστικό κ.ά.) (σελ. 19).

  Να σημειώσω παρεμπιπτόντως ότι η τεράστια επιστημονική επάρκεια του Θόδωρου Γραμματά εκφράζεται και με το εφέ της απαρίθμησης που συναντάμε αρκετά συχνά στα κείμενά του.

  Ο Σάββας Πατσαλίδης στη δική του εισήγηση που έχει τίτλο «Επικοινωνώντας με το νέο θεατή» αναφέρεται και αυτός στις σύγχρονες εξελίξεις, όμως πιο ειδικά στις εξελίξεις που έχει επιφέρει το διαδίκτυο στον τρόπο ζωής και επικοινωνίας των νέων («η παιδαγωγική κουλτούρα του ίντερνετ»), και γενικότερα στην ψυχοσύνθεσή τους και στις ιδέες τους. Οι εξελίξεις αυτές τείνουν να ξεπεράσουν τους ανθρώπους του θεάτρου. Ο Πατσαλίδης γράφει χαρακτηριστικά:

  «Σε ένα περιβάλλον τεράστιων και ταχύτατων αλλαγών, το θέατρο, για πρώτη φοράμε ίσως στην ιστορία του, τρέχει ασθμαίνοντας πίσω και όχι μπροστά από την πραγματικότητα. Όλα κινούνται τόσο γοργά, παράγονται και αναλώνονται με τέτοια ταχύτητα, που δεν του αφήνουν τον χρόνο να προλάβει τις εξελίξεις ή να τις καταλάβεις» (σελ. 31) για να καταλήξει:

  «Εάν όντως θέλουμε το θέατρο να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό παιδαγωγικό εργαλείο, πρέπει να ξανακοιτάξει τις σχέσεις του με τις παραδοσιακές μορφές επικοινωνίας και να αναζητήσει, χωρίς ενοχές και αχρείαστα βαρίδια, ερεθίσματα, στόχους και ιδεολογήματα που να αφορούν άμεσα τη νέα γενιά. Διαφορετικά, άλλη γλώσσα θα μιλά το θέατρο και αλλού θα κοιτάνε οι νεαροί αποδέκτες του, εντός και εκτός σχολείου» (σελ. 33).

  Έχουμε ήδη ξεπεράσει τη σελίδα, και καθώς δεν είναι δυνατόν να αναφερθώ ξεχωριστά σε κάθε μια εισήγηση, παρά το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν όλες τους, θα περιοριστώ σε δύο.

  Ο Βασίλης Πανόπουλος, δάσκαλος και μουσικός, στην εισήγησή του με θέμα «Οι σκηνικές οδηγίες του δραματικού κειμένου και η ανάπτυξη του μουσικού σημείου» υπογραμμίζει ότι «…η μουσική στο θέατρο δεν παρουσιάζεται με τα χαρακτηριστικά της απόλυτης μουσικής αλλά σε ένα πεδίο με κώδικες και σημειωτικά συστήματα με σκοπό να υπηρετήσει και να προσδώσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της στο σκηνικό θέαμα» για να καταλήξει: «…η μουσική ως θεατρικό σημείο αναλαμβάνει λειτουργίες παρόμοιες με τα γλωσσικά, τα παραγλωσσικά και κινησιακά σημεία των υποκριτών. Αναλαμβάνει, στο μέρος που της αναλογεί – εξαιρείται το μουσικό θέατρο – τη συν-ευθύνη της μεταφοράς της θεατρικής πληροφορίας ούτως ώστε από το δραματικό κείμενο να προχωρήσουμε στην ανάγνωση, πλέον, του κειμένου της παράστασης» (σελ. 89).

  Η εισήγηση της Κωνσταντίνας Σοφιάδου με τίτλο «Διδασκαλία δια του θεάτρου: Το παράδειγμα της Αντιγόνης» με ενδιέφερε και για ένα ξεχωριστό λόγο: πριν τριάντα τόσα χρόνια έγραψα μια μικρή μελέτη για την Αντιγόνη.

  Η Σοφιάδου προκρίνει τη βιωματική μάθηση ως μέθοδο διδασκαλίας. Γράφει σχετικά:

  «Η επεξεργασία της διδασκόμενης τραγωδίας ή κωμωδίας με τρόποι βιωματικό, με μέθοδο ενασχόλησης πέρα από το κοινό και σύνηθες για κάθε μάθημα διανοητικό και πρακτικό επίπεδο, τελεσφορεί μέσα από πολλαπλούς δρόμους θεατρικής επαφής με το έργο. Για να επιτύχει την ουσιαστική και δραστική συμμετοχή των μαθητών σε θεατρικές ενέργειες, ο εκπαιδευτικός αξιοποιεί τον βιωματικό χαρακτήρα του θεάτρου και εντάσσει θεατρικές τεχνικές στη διδασκαλία. Καθοδηγεί τους μαθητές να προσεγγίσουν βιωματικά τη γνώση, να συνδέσουν το διδασκόμενο κείμενο αρχαίου δράματος με τη σκηνική του φύση, να μετάσχουν προσωπικά στις καταστάσεις του έργου αναφοράς, αποκτώντας άμεση αντίληψη, και να εξοικειωθούν με απλές ή σύνθετες θεατρικές μορφές. Σημειωτέον ότι το ζητούμενο δεν είναι μόνο η συναισθηματική εμπλοκή αλλά και η ταυτόχρονη παροχή διανοητικών ερεθισμάτων» (σελ. 159).

  Εξαιρετικές όλες οι εισηγήσεις, αποτελούν χρήσιμο βοήθημα όχι μόνο για τον εκπαιδευτικό αλλά και γενικότερα για κάθε ένα που ασχολείται με το θέατρο.

Μπάμπης Δερμιτζάκης