Πάνος Κούτρας-Μουσακάς, Αληθινή ζωή, Στρέλλα και Ξενία

Πάνος Κούτρας

Η επίθεση του γιγάντιου μουσακά (1999)

Είναι η πρώτη ταινία του Κούτρα, του έλληνα Αλμοδοβάρ, την οποία όμως είδα τελευταία. Τη βρήκα στο youtube. Πρόκειται για μια σπαρταριστή κωμική σάτιρα. Λέω κωμική γιατί υπάρχει και αγέλαστη σάτιρα. Αυτό που σατιρίζει ο Κούτρας είναι η τηλεόραση, κυρίως τα τηλεοπτικά παράθυρα και τις ειδήσεις, αλλά και τον κόσμο της πολιτικής. Σχεδόν στο ένα τρίτο της ταινίας βλέπουμε εγκιβωτισμένη στη μεγάλη οθόνη τη μικρή. Και όλα αυτά με πρόσχημα ένα στόρι επιστημονικής φαντασίας.

Έναν υπουργό τον βαφτίζει Αντώνη Μπουντάλα. Το Μπουντάλα το καταλαβαίνουμε, αλλά το Αντώνη μπορεί πολλοί να μην το καταλαβαίνουν. Δεν ξέρω αν λέγεται και αλλού, αλλά στην Κρήτη λέμε «Ο νου σου και του Αντώνη, κι ένα κομμάτι ακόμη». Μάλλον βγήκε από κάποιον Αντώνη που δεν του πολυέκοβε.

Υπάρχουν άφθονοι νεκροί, όμως καθόλου δεν φρικάρουμε γιατί δεν έχουμε την ιλουζιονιστική αίσθηση του κινηματογράφου, ούτε καν την αίσθηση της μαύρης κωμωδίας, γιατί ο γιγάντιος μουσακάς που επιτίθεται και σκοτώνει τους ανθρώπους λειτουργεί αποστασιοποιητικά, και ακόμη περισσότερο οι τέσσερις γκόμενες μέσα στον ιπτάμενο δίσκο που είναι με τα μαγιό τους σαν να κάνουν επίδειξη σε καλλιστεία. Η πέμπτη παγιδεύτηκε μέσα στο μουσακά, και μέχρι να την απεγκλωβίσουν οι φίλες της σκορπίζει άθελά της το θάνατο.

Υπάρχει και το ρομάντζο, ανάμεσα στην τραβεστή Τάρα και τον αστροφυσικό Αλέξη, που πρώτος αντιλαμβάνεται ότι κάτι περίεργο συμβαίνει (θυμήθηκα τώρα τη «Μπαλάντα της Τάρα» του Bahram Beizai· τον ιρανικό κινηματογράφο θα τον διαφημίζω με κάθε ευκαιρία).

Και κάτι άλλο· ο κος Zhu Shengpeng, καθηγητής μου στον ελληνοκινεζικό σύνδεσμο, πρόεδρος του Τμήματος Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Σαγκάης, μας έλεγε ότι όταν ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής στη Θεσσαλονίκη έτρωγε κάθε μέρα, μα κάθε μέρα, μουσακά στην πανεπιστημιακή λέσχη. Και να σκεφτείς ότι οι δικοί μας τρέχουν στα κινέζικα εστιατόρια, σαν πιο in.

Αληθινή ζωή (2004)

  Γράφοντας πρόσφατα για τους «Αισθηματίες» του Νίκου Τριανταφυλλίδη αναφέρθηκα εκτενώς στο σασπένς, στα δύο κύρια είδη του, το «σασπένς του τι» θα γίνει και το «σασπένς του πώς» φτάσαμε σε αυτό που έγινε. Ο κινηματογράφος όμως, έγραψα παλιά, έχει αφηγηματικά κενά που συχνά είναι δύσκολο να τα γεφυρώσεις, και υπάρχουν αφηγηματικές αναμονές που σε σπρώχνουν σε συγκεκριμένες υποθέσεις. Η «Αληθινή ζωή» του Πάνου Κούτρα ξεκινάει με ένα τροχαίο πριν τα γράμματα της αρχής. Φτιαγμένος με ναρκωτικά ο οδηγός στουκάρει πάνω σε ένα άλλο αμάξι. Εδώ πρέπει να συμπληρώσω ότι και στο «σασπένς του πώς» μπορεί να ενυπάρχει και «σασπένς του τι». Πώς έφτασαν στο ατύχημα; Και τελικά σώθηκε ο οδηγός με την κοπέλα του;

Σε κάποιο σημείο της ταινίας κατάλαβα ότι δεν επρόκειτο για επεισόδιο που έπρεπε να δημιουργήσει σασπένς αλλά για ένα «πολυμοναδικό» γεγονός όπως λέμε στη αφηγηματολογία, που είναι συνηθισμένο στον κινηματογράφο μια και η εικόνα δεν μπορεί να δώσει την «συμπερίληψη» που δίνει ο λόγος. Το μαθαίνουμε από τη μητέρα του: «-συχνά ο γιος μου έρχεται σπίτι με ασθενοφόρο».

Καθώς ξαναδιαβάζω αυτές τις γραμμές σκέφτομαι ότι θα μπορούσα να κάνω μια μικρή συγκριτολογική μελέτη ανάμεσα στην αφήγηση στην πεζογραφία και στον κινηματογράφο. Το διδακτορικό μου είναι πάνω στην αφηγηματολογία, και τώρα συνταξιούχος βλέπω ένα σωρό ταινίες. Εξάλλου έχω δηλώσει από παλιά ότι θεωρώ πως η πεζογραφία συγγενεύει περισσότερο με τον κινηματογράφο παρά με την ποίηση.

Θα μπορούσα. Γιατί το πιο πιθανόν είναι να βαρεθώ. Εκτός κι αν μαζέψω τις σκόρπιες σκέψεις μου στις κριτικές των ταινιών για ένα μικρό δοκίμιο.  

Υπάρχουν πολλές ανατροπές και απροσδόκητα σε αυτή την ταινία, σε ένα στόρι όπου πρωταγωνιστούν μεγαλοαστοί, σε αντίθεση με τις δυο επόμενες ταινίες του Κούτρα.

Για ποιο λόγο ο νεαρός είναι διαταραγμένος ψυχολογικά ώστε να χρειάζεται να καταφεύγει στα ναρκωτικά; Τι μυστικό κρύβει ο θάνατος του πατέρα του; Και ο μουγγός κηπουρός τι ρόλο παίζει πραγματικά;

Το κουβάρι των αποκαλύψεων θα ξετυλίξει καταιγιστικά στο τέλος.

Ευφάνταστος στην πλοκή όπως φάνηκε και από την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, συγκινητικά ποιητικός στο τέλος, ο Κούτρας αναδεικνύεται σε έναν από τους καλύτερους έλληνες σκηνοθέτες.

 Strella (2009)

Εδώ θα πρέπει να εξομολογηθώ την αμαρτία μου: απορροφημένος από τον ιρανικό κινηματογράφο και απασχολημένος με το να βλέπω πακέτο ξένους σκηνοθέτες δεν ασχολήθηκα με τον ελληνικό κινηματογράφο τον οποίο, με εξαίρεση δυο τρία ονόματα – το πρώτο είναι φυσικά ο Αγγελόπουλος – δεν θεωρούσα ιδιαίτερα σημαντικό. Δράττομαι της ευκαιρίας να ευχαριστήσω από αυτές τις γραμμές τον facebook- φίλο μου ντοκιμαντερίστα Δημήτρη Γκουζιώτη (μην ξανακούσω αυτή τη μαλακία ότι το διαδίκτυο καταστρέφει την πραγματική επικοινωνία) που μου υπέδειξε κάποιες από τις καλύτερες ταινίες του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και η «Στρέλλα».

Ήταν μια ταινία που με εντυπωσίασε, αλλά πάλι δεν είχα πειστεί για τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο. Έγραψα απλά δυο κουβέντες γι’ αυτήν, όπως και για όλες τις άλλες που είδα. Όμως στη συνέχεια άλλαξα γνώμη. Καθώς είδα και άλλες ταινίες των ίδιων, αλλά και άλλων, σκηνοθετών, σκέφτηκα ότι δεν πρέπει να αγνοώ πια τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο και ότι αξίζει να τον παρακολουθήσω από κοντά.

«Πώς ο πατέρας τελικά αποδέχεται τον ομοφυλόφιλο γιο του. Πολύ καλή». Αυτό μόνο. Αυτό είναι και το μήνυμα του έργου. Για την ευφάνταστη πλοκή, για τη σχέση του σαρανταπεντάχρονου πρώην φυλακισμένου με τον εικοσιπεντάχρονο τρανσέξουαλ δεν έγραψα τίποτα.

Και εδώ υπήρξαν εντυπωσιακές ανατροπές, με την πιο σημαντική να έχει να κάνει με τις σχέσεις αίματος, όπως και στην «Αληθινή ζωή». Όμως το χάπι εντ νομίζω ότι είναι πια δεδομένο στα έργα του Κούτρα.

Xenia (2014)

Ο ομοφυλόφιλος γιος επιστρέφει, από Σουηδία νομίζω, στην Ελλάδα. Βρίσκει τον αδελφό του και τον πληροφορεί ότι πέθανε η μητέρα τους. Μπλέκει σε διάφορα επεισόδια, σε ένα μάλιστα τραβάει πιστόλι και πυροβολεί, όμως ο αδελφός του τον ξεμπλέκει. Θα πάνε στη Θεσσαλονίκη να βρουν τον πατέρα τους (δεν ήταν παντρεμένος με την αλβανίδα μητέρα τους) μήπως του πάρουν χρήματα και παραδεχτεί την πατρότητα.

Θα αρνηθεί τα πάντα. Μαθαίνουμε ότι έκλεψε τη μητέρα τους και έφυγε. Τα παιδιά τού παίρνουν κάποια χρήματα, τους τα χρωστάει εξάλλου, και καθώς η συνάντηση ήταν συγκρουσιακή δεν ενδιαφέρονται πια για τεστ πατρότητας.

Το έργο έχει χάπι εντ. Ο μικρός θα πάει να συναντήσει έναν άλλο νεαρό ομοφυλόφιλο που συνάντησε τυχαία, και ο αδελφός του το κορίτσι με το οποίο τα έφτιαξε πριν λίγο. Ένας από τους πιο μόνιμους φίλους της μητέρας τους είχε δηλώσει ότι αν δεν τους αναγνωρίσει ο πατέρας τους θα τους αναλάβει αυτός.

Εξαιρετικός ο Κούτρας, παραμυθιακά ποιητικός σε κάποιο σημείο, θα ξαναπώ ότι είναι από τους καλύτερους σκηνοθέτες που διαθέτουμε.