Rainer Maria Rilke, Το χρυσό κουτί

Rainer Maria Rilke, Το χρυσό κουτί (μετ. Παναγιώτης Υφαντής), Αρμός 1999, σελ. 103

  Ο Ρίλκε είναι ποιητής, και μια και δεν συμπαθώ την ποίηση όπως ο Κωστής Παπαγιώργης δεν έχω διαβάσει κανένα του ποίημα. Έχω όμως διαβάσει τα «Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή» και την «Αλληλογραφία των τριών-Τβετάγιεβα, Πάστερνακ, Ρίλκε». Σειρά έχει σήμερα μια μικρή συλλογή διηγημάτων του την επιλογή των οποίων έκανε ο μεταφραστής.

Τα διηγήματα αυτά είναι νεανικά. Όλα γράφηκαν πριν ο Ρίλκε συμπληρώσει το 25^ο έτος της ηλικίας του (γεννήθηκε το 1875). Και μου άρεσαν πάρα πολύ.

Όχι όλα. Μου αρέσει να διαβάζω ιστορίες με αρχή, μέση και τέλος, και κάποια λίγα που γράφηκαν μετά το 1897 και βρίσκονται στο τέλος της συλλογής δεν είχαν αυτό το χαρακτηριστικό. Να υποθέσω ότι τότε άρχισε να κάνει τη στροφή του προς την ποίηση;

Τα πρώτα όμως μου άρεσαν πολύ· δροσερά, με τον συναισθηματισμό και την ευαισθησία της νιότης, με συγκίνησαν. Με απλή και λιτή γραφή, σαν παραμύθι, ο Ρίλκε μας λέει τις ιστορίες του.

«Η θυσία της» μου θύμισε την όπερα του Πεκίνου «Αντίο Παλλακίδα μου». Σ’ αυτήν η παλλακίδα αυτοκτονεί γιατί φοβάται ότι ο αγαπημένος της, έχοντας την έγνοια της σε μια δύσκολη μάχη δεν θα δείξει την γενναιότητα που πρέπει. Στο διήγημα του Ρίλκε η γυναίκα αυτοκτονεί όταν βλέπει ότι ο έρωτας του άντρα της έχει ξεθυμάνει, και με το να μένει στο πλάι του στέκει εμπόδιο στο έργο του.

  «Ήξερε ότι αυτός δεν θα έφτανε ποτέ στο σημείο να της πει: Φύγε! Με κρατάς αλυσοδεμένο! Μου έχεις γίνει μπελάς! Φύγε! Ωστόσο, πολύ βαθιά μέσα της, με την ίδια ταραχή με την οποία ένας ετοιμοθάνατος που έχει ακόμη συνείδηση της κατάστασής του νιώθει το άγγιγμα του τέλους, εκείνη καταλάβαινε πως αυτός όδευε στην καταστροφή. Ότι αυτά τα προβλήματα θα ματαίωναν τη δημιουργική του δύναμη και θα κατέστρεφαν την φρεσκάδα του πνεύματός του» (σελ. 63-64).

Πρέπει να κάνω μια λίστα με τις ηρωίδες που θυσιάστηκαν για τους άντρες. Κάποτε είχα γράψει κάποιες, τώρα η μόνη που θυμάμαι, εκτός από την παλλακίδα, είναι η Άλκηστις. Αντίστοιχη λίστα για τους άντρες δεν υπάρχει.

Επίσης μου άρεσαν πολύ δυο άλλα διηγήματα, η «Φυγή» και η «Η λευκή νύχτα», που δείχνουν τη «ρεαλιστική» ιδιοτέλεια των ανδρών.

Στη «Φυγή» ο νεαρός δεν τολμάει να αρνηθεί την πρόταση της ερωτευμένης φίλης του να το σκάσουν μαζί, μια και οι γονείς της ανακάλυψαν τον δεσμό τους και την έδειραν. Έδωσαν ραντεβού στο σταθμό. Αυτός ξέρει ότι αυτό που πάνε να κάνουν είναι ολότελα παράλογο, είναι σίγουρος ότι αυτή θα το καλοσκεφθεί και δεν θα έλθει. Για να το επιβεβαιώσει πηγαίνει στο σταθμό. Όταν όμως την βλέπει να εμφανίζεται τρέπεται σε φυγή, πριν προλάβει να τον δει.

Τι έγινε με την κοπέλα, δεν ξέρουμε. Ξέρουμε όμως τι έγινε με τη Μαντάμ Μποβαρύ. Ήταν το πρώτο βαρύ χτύπημα που δέχτηκε πριν οδηγηθεί στην αυτοκτονία.

Στη «Λευκή νύχτα» ο Fink καλοβλέπει μια ερωτική περιπέτεια με τη νεαρή γυναίκα που κάθεται δίπλα του στο κατασκότεινο κουπέ. Όταν όμως αρχίζουν οι εξομολογήσεις της, αυτός τρομάζει. Χωρίς να τον αντιληφθεί ανοίγει την πόρτα και τρέχει προς την έξοδο του τρένου. «Είναι σαν μια εξομολόγηση, κι εγώ δεν μπορώ να την καταλάβω… Τη φοβάμαι» (σελ. 53).

Το μοτίβο αυτό, του νεαρού που αφήνει στα κρύα του λουτρού την κοπέλα, το είδαμε και σε μια ιρανική ταινία, το «The girl in sneakers» του Rasoul Sadrameli.

Λέω να διαβάσω και τα «Σονέτα του Ορφέα» που τα έχω, ίσως και τις «Ελεγείες του Ντουίνο» αν τις συναντήσω, αν και θα τις προτιμούσα σε δίγλωσση έκδοση. Θυμάμαι που διάβασα παλιά κάποια δίγλωσση έκδοση με ποιήματα της Αχμάτοβα. Είναι γνωστό ότι «ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση». Ρήση με εφέ υπερβολής, αλλά που εμπεριέχει μιαν αλήθεια· μικρή ή μεγάλη, εξαρτάται από τον μεταφραστή.