Νίκος Καζαντζάκης, Χριστός

Νίκος Καζαντζάκης, Χριστός

  Έχω δηλώσει ότι δεν μου αρέσει η ποίηση, και έχω γράψει σε προηγούμενη ανάρτησή μου ότι δεν σκόπευα να διαβάσω το ποιητικό του έργο. Τελικά διαβάζοντας τα «Σόδομα και Γόμορρα», έργο που απρόσμενα με ενθουσίασε, αποφάσισα να διαβάσω και τις έμμετρες τραγωδίες του και την «Οδύσσεια».

Ξεκινώ, όπως και με τις μη έμμετρες, χρονολογικά, από τις πρωιμότερες στις υστερότερες. Και η πρώτη έμμετρη τραγωδία του είναι ο «Χριστός».

Απογοητεύθηκα. Στο έργο βρήκα μόνο ψήγματα από τη σκέψη του. Αλλά, Καζαντζάκης είναι αυτός, τώρα που με έπιασε η όρεξη πρέπει να τον διαβάσω, να αποκτήσω μια πιο πλατειά εικόνα για το έργο του, έστω και διαβάζοντας έργα του που δεν με ενθουσιάζουν.

Ας δώσουμε όμως μια περίληψη του έργου.

Όπως και στο Βούδα, το έργο κινείται σε δυο επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο έχουμε τον τυπικάρη (είναι εκείνος που διευθύνει την ακολουθία σε ένα μοναστήρι), που απευθύνεται στο εκκλησίασμα, πριν γίνει το μυστήριο, που αποτελεί το δεύτερο επίπεδο. Με αυτά τα λόγια του ξεκινάει το έργο:

  «Όσοι είναι κατηχούμενοι, να φύγουν!

Γυναίκες και παιδιά, να φύγουν!

Σημαδιακοί, θεατρίνοι, αρρώστοι,

κι όσοι κρυφά με αρσενικά για θηλυκά

δαιμόνια σμίγουν,

κι όσοι δε νιώθουν την καρδιά τους καθαρή,

να φύγουν!»

Σημαδιακοί, θεατρίνοι, αρρώστοι!!!! Ούτε οι ναζί δεν είχαν τέτοιο ρατσισμό. Εν τάξει οι άρρωστοι και οι ανάπηροι, αλλά και οι θεατρίνοι;

Στο δεύτερο επίπεδο είναι το όραμα που βλέπουν αυτοί που μένουν – πόσοι να έμειναν άραγε; - και που είναι σκηνές από την ανάσταση του Χριστού. Σ’ αυτές παρελαύνουν όλα τα πρόσωπα, οι μαθητές του που παίρνουν την εντολή να διαδώσουν το λόγο του, η μητέρα του και η Μαρία η Μαγδαληνή. Ο τυπικάρης παίζει σ’ αυτό το επίπεδο το ρόλο του αφηγητή, που συνδέει και σχολιάζει τις σκηνές.

Αυτό που βλέπω να ξεφεύγει από τις γραφές, σε επίπεδο νοήματος και όχι απλής εικονογράφησης βέβαια, είναι η προσωπογράφηση του Ιούδα, ίδια με εκείνην που του κάνει, χρόνια αργότερα, στον «Τελευταίο Πειρασμό», σύμφωνα με το «κατά Ιούδα» ευαγγέλιο. Ο Ιησούς αναθέτει στον Ιούδα μια βαριά αποστολή, να τον προδώσει στους Ρωμαίους για να ολοκληρωθεί ο προορισμός του.

«Συχώρα με, έπρεπε, ο θλιμμένος κόσμος τούτος

για να σωθεί, πικρή χολή κι οι δυο να πιούμε:

εγώ να σταυρωθώ και εσύ να με σταυρώσεις…

Τα χέρια μου στο μέγα μέτωπό σου, Γιούδα,

βαριά απιθώνω· υπομονή και δύναμη όση,

Απόστολε άμοιρε, μπορέσεις, αρματώσου:

Προδότη θα σε κράζουν στους αιώνες… » (σελ. 108-109).

Αλλά και τους μαθητές τους παρουσιάζει όπως και στον «Τελευταίο Πειρασμό», συμφεροντολόγους. Όταν ζορίσουν τα πράγματα υποκρίνονται πως δεν τον φώναξαν. Η Μαγδαληνή τους ξεμπροστιάζει, μιλώντας στο Χριστό:

«Μην τους ακούς· όλοι σε φώναζαν, Χριστέ μου,

να κατεβείς σα βασιλιάς να τους μοιράσεις,

χαράζοντας με το σταυρό, ως ψωμί, τον κόσμο·

και τώρα αναδιπλώνουν το λαιμό κι αρνιούνται!

Μα χτύπα τους, Χριστέ, μην τους λυπάσαι! (σελ. 65-66)

  Να παραθέσουμε και ένα καζαντζακικό «ψήγμα», απ’ τα λίγα που εντοπίσαμε.

Τι, μόνο εγώ τον πιο μεγάλο πειρασμό

νικώντας, την ελπίδα… (σελ. 74).

Για τον Σολωμό πειρασμός είναι η ομορφιά της φύσης, που απειλεί να ξεστρατίσει τους «Ελεύθερους πολιορκημένους» από τον υψηλό σκοπό τους, την υπεράσπιση της πόλης.

Έστησ’ ο έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη…

Το έκτο αυτό απόσπασμα του Γ΄σχεδιάσματος που είναι ένας ύμνος στις ομορφιές της φύσης πώς το τιτλοφορεί; «Ο Πειρασμός».

Η τραγωδία είπαμε ότι είναι έμμετρη. Είναι γραμμένη σε ιαμβικό μέτρο, όμως με ανισοσύλλαβους στίχους. Κυριαρχεί ο δεκατρισύλλαβος, αλλά συναντούμε και δεκαπεντασύλλαβους, δεκατετρασύλλαβους, δωδεκασύλλαβους και ενδεκασύλλαβους στίχους.

Είπαμε, θα το πιούμε το ποτήρι αυτό μέχρι τον πάτο, σαν το Χριστό, θα διαβάσουμε και τις υπόλοιπες έμμετρες τραγωδίες, όπως και την «Οδύσσεια».