René Major and Chantal Talagrand, Freud

René Major and Chantal Talagrand, Freud (Ελένη Κουκούλη και Άννα Πίγκου) ΒΗΜΑβιογραφίες 2009

Αν μου ζητούσαν να παραθέσω τα ονόματα εκείνων που επέδρασαν αποφασιστικά στη σκέψη μου θα ανέφερα, χρονολογικά,  τους Νίτσε, Μαρξ, Κόνραντ Λόρεντς και Σίγκμουντ Φρόιντ.

Ήταν μια περίοδος, τέλος της δεκαετίας του ’70, που είχα πέσει με τα μούτρα στη μελέτη της ψυχολογίας. Θυμάμαι που διάβαζα το σύγγραμμα του Στεφανή που είχε ο συγκάτοικός μου ο Νίκος ο Τζανάκης. Όταν τέλειωνα ένα κεφάλαιο αγόραζα μετά τα βιβλία των ψυχολόγων που αναφέρονταν σ’ αυτό, πάρα πολλά μάλιστα στα αγγλικά καθώς δεν υπήρχε ελληνική μετάφραση. Διάβασα σχεδόν όλο τον Eysenck, τον Watson, τον Σκίνερ, τον Παυλώφ, την Κάρεν Χόρνεϋ, τον Victor Frankle… 

Και άφθονο Φρόιντ, πάρα πολύ Φρόιντ. Είχα φτάσει στο σημείο να κάνω καίριες ψυχαναλυτικές παρατηρήσεις σε φίλους μου, ενώ στις πρώτες μου βιβλιοκριτικές συχνά αναφερόμουν στην ψυχανάλυση. Μάλιστα μια βιβλιοκριτική που ξεκίνησα για ένα βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη κατέληξε σε μικρό άρθρο: Η «Κραταιά αγάπη» της Μάρως Βαμβουνάκη και τα όρια της ψυχαναλυτικής προσέγγισης.

Φρόιντ και μόνο Φρόιντ. Ο Γιουνγκ μου φάνηκε πολύ μυστικιστής, δεν πήρα τίποτα απ’ αυτόν, ενώ περισσότερο μου άρεσε ο Άντλερ, και συγκεκριμένα η ιδέα του για την υπεραναπλήρωση. Όσο για τον Λακάν, μου φάνηκε σκοτεινός και ολότελα ακαταλαβίστικος.

Είμαι ερανιστής και πιστεύω ότι όλοι έχουν δίκιο –εν μέρει. Όχι απόλυτα, όπως πιστεύει ο εκπρόσωπος κάθε θεωρίας, κι αυτό γιατί πρέπει να υπερασπιστεί το αλάθητό της για να πείσει και να τη διαδώσει. Έτσι πρέπει να πω ότι και οι συμπεριφοριστές με επηρέασαν πολύ. Το «Beyond freedom and dignity» του F.B. Skinner πρέπει να το διάβασα τουλάχιστον δυο φορές.

Τα ταξίδια μου είναι πνευματικά, σε διάφορους τομείς, κάτι που φαίνεται εξάλλου και από τις δημοσιεύσεις μου. Η ψυχολογία δεν ανήκει πια στα άμεσα ενδιαφέροντά μου, αλλά έχω ξαναπεί ότι μου αρέσουν οι βιογραφίες. Έτσι αγόρασα σχεδόν όλες τις ΒΗΜΑβιογραφίες, αλλά η πρώτη που ξεκίνησα ήταν του Φρόιντ. Έλεγα να διαβάζω λίγο κάθε βράδυ πριν κοιμηθώ. Όμως ένα πρόβλημα στη μέση μου κάνει δύσκολο το διάβασμα στο κρεβάτι ενώ παλιά διάβαζα πάντα ξαπλωμένος, έτσι δεν κατάφερα να διαβάσω ούτε τη μισή. Τώρα αποφάσισα να την τελειώσω.

Οι συγγραφείς παραθέτουν σύντομα βιογραφικά για τους συνεργάτες και τις συνεργάτιδες του Φρόιντ. Μια απ’ αυτές ήταν η Μύριελ Γκάρντινερ. Τα απομνημονεύματά της ενέπνευσαν το αυτοβιογραφικό διήγημα Pentimento της Λίλιαν Χέλμαν, ένα μέρος από το οποίο πήρε ο Fred Zinnemann και έκανε την ταινία «Τζούλια» (1977), περσόνα της Γκάρντινερ όπως ισχυρίστηκε η ίδια. Δεν σκοτώθηκε όμως από τους Ναζί όπως είδαμε στην ταινία (συμμετείχε σε ένα αντιναζιστικό δίκτυο που φυγάδευε με πλαστές βίζες εβραίους και αντιφρονούντες για το εξωτερικό), αλλά μετανάστευσε στις ΗΠΑ όπου εργάστηκε ως ψυχαναλύτρια και αφιερώθηκε στα παιδιά με εγκληματική και παραβατική συμπεριφορά.

Ξεφυλλίζοντας για να διαβάσω τις υπογραμμίσεις μου συναντώ και την κόρη του την Άννα, που το βιβλίο της «Το εγώ και οι μηχανισμοί άμυνας» με είχε εντυπωσιάσει. Είχα αναφερθεί σ’ αυτό στο δεύτερο βιβλίο μου «Η αναγκαιότητα του μύθου» (το έγραψα το 1981 αλλά εκδόθηκε το 1987). Κοιτάζοντας τώρα τη βιβλιογραφία στο τέλος του βιβλίου, βλέπω όλα τα ονόματα που παρέθεσα πιο πάνω.

Διαβάζω:

«Αυτός ο μικρός θα γίνει είτε μεγάλος άνθρωπος είτε μεγάλος εγκληματίας». Τα λόγια αυτά τα είπε ο πατέρας ενός ασθενούς του.

Και θυμήθηκα.

Μια τσιγγάνα είχε πει το ίδιο για μένα στη μητέρα μου, όταν ήμουν μωρό. Μου το ανέφερε χρόνια αργότερα. Εγώ της είπα ότι το να γίνω μεγάλος άνθρωπος αποκλείεται, το να γίνω εγκληματίας είναι το πιο πιθανό. Αστειευόμουν, αλλά αυτή δε γέλασε.

Το ξέρατε αυτό;

«Ο Ρίλκε εξυμνεί το θεό του πολέμου, το θεό του μακελειού, ένα θεό που επιτέλους ξεπροβάλλει μαινόμενος» (σελ. 241-242).

Αυτό το έγραψε όταν ξέσπασε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, που τότε ήταν απλά ο παγκόσμιος πόλεμος. Αντίθετα η Λου Σαλομέ έγραψε στον Φρόιντ πως δεν πίστευε ότι «μετά απ’ αυτό θα μπορούσαμε να ξαναγίνουμε ευτυχισμένοι» (σελ. 242).

Θα μπορούσα να παραθέσω και άλλα αποσπάσματα και να τα σχολιάσω, όμως βρισκόμαστε ήδη στη μέση της δεύτερης σελίδας, και πιστεύω ότι καλό θα ήταν να σταματήσω εδώ.