Ηλίας Κεφάλας, Λεζάντες για τ’ αόρατα

Ηλίας Κεφάλας, Λεζάντες για τ’ αόρατα, Γαβριηλίδης 2016, σελ. 164

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Μια ακόμη εξαιρετική ποιητική συλλογή ενός μεγάλου ποιητή

  Έχουμε παρουσιάσει μια ακόμη ποιητική συλλογή του Ηλία Κεφάλα, «Τα μνήστρα της αβύσσου». Σειρά έχουν σήμερα οι «Λεζάντες για τ’ αόρατα».

  Η συλλογή αυτή χωρίζεται σε έξι θεματικές ενότητες: Οράσεις μέσα σε οράσεις, Αθέατο παρόν, Θύλακες, Περι-γραφές, Αισθησιασμοί και Μεταστάσεις.

  Στην βιβλιοκριτική μας για «Τα μνήστρα της αβύσσου» γράφαμε:

  «Οι καλύτερες στιγμές όμως αυτής της ποίησης δεν είναι ο ανεικονικός εξπρεσιονισμός της υπαρξιακής αγωνίας του ποιητή, όσο ο εικονιστικός ιμπρεσιονισμός ενός κομπολογιού από χάντρες-πετράδια, 12 χάντρες, 12 «Από τις άπειρες στιγμές του δέντρου» (σελ. 63-64) δίστιχα χάι-κου, το ένα καλύτερο από το άλλο».

  Στη σημερινή συλλογή βλέπουμε αυτό τον εικονιστικό ιμπρεσιονισμό να πλημμυρίζει όλο και περισσότερο την ποίησή του, τόσο με εκτενέστερα, όσο και με περισσότερα ποιήματα. Αυτά αποτελούν το σύνολο σχεδόν της πρώτης ενότητας που είναι και η μεγαλύτερη, καταλαμβάνοντας τις πενήντα πρώτες σελίδες της συλλογής. Ο ευτυχισμένος λυρισμός του εικονιστικού αυτού ιμπρεσιονισμού μπορώ βάσιμα να υποθέσω ότι οφείλεται στο ότι ο ποιητής τώρα πια ζει στη γενέθλια γη, στο χωριό Μέλιγος Τρικάλων.

  Ο ποιητής μεταπλάθει ποιητικά αυτό που βλέπει. Και πότε ατενίζει την απεραντοσύνη του ορίζοντα σε ποιήματα όπως «Ουρανός», «Εικόνες του αμίλητου βουνού», «Το φεγγάρι», «Όλυμπος», και πότε ζουμάρει σε μικροαντικείμενα, επιλέγοντας είτε photo είτε video, τη φωτογραφική απεικόνιση δηλαδή ή την αφήγηση ενός μικροεπεισοδίου. Ο «Κόρακας» και η «Μακάρια βοσκή» είναι χαρακτηριστικές photo, ενώ οι «Αναγνώσεις» και «Ο λωτός» χαρακτηριστικά βίντεο. Βέβαια η θαμιστική (iterative) αφήγηση τα ξεπερνάει, όπως στην «Πλήρωση».

Αυτός μιλά μ’ εξέχοντες ανθρώπους

Προβληματίζεται ενεργεί και σχεδιάζει

Κι εγώ με την κληματαριά μου κάθε μέρα

Συνδιαλέγομαι ρηχά και τεμπελιάζω

Στο ερώτημα ποιος νοιώθει πλήρωση απ’ τους δυο

Φαντάζομαι αναντίρρητα πως υπερέχω

  Όμως παρ’ όλα αυτά ο ποιητής κουβαλάει από την παραμονή του στην Αθήνα μια μελαγχολία. Ένα μάλιστα ποίημα έχει ακριβώς αυτό τον τίτλο: «Μελαγχολία».

  Γιατί αυτή η μελαγχολία;

  Στις «Αναγνώσεις» ο ποιητής διαβάζει στην αυλή του σπιτιού του, ενώ πάνω στη σελίδα βρέθηκαν ξαφνικά δυο τρία μυρμηγκάκια. Συλλογίζεται…

Τι ευφάνταστη ηρεμία

Όταν λείπει η επείγουσα έγνοια

Όμως…

Όμως τι;

Όμως κρυμμένος μέσα στα γράμματα

Ο άγγελος της θλίψης επαίρεται

Και ταξινομώντας πικρές ημερομηνίες

Εν μέσω παρελθόντων χρόνων

Άγεται και φέρεται.

  Παρελθόντων χρόνων στην Αθήνα, υποθέτω.

  Η όραση μέσα στην όραση είναι οι συνειρμοί, οι σκέψεις και τα συναισθήματα που εκλύονται ανακλαστικά, σαν αντίδραση στα ερεθίσματα πάνω στον κερατοειδή, και που μόνο ο λόγος μπορεί να μεταδώσει. «Το παπούτσι» είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό ποίημα.

Αυτό που θέλω-είπε το παπούτσι-

Είναι να μη στέκομαι

Σαν ένα σκοτεινό άδειο στόμα…

  Ο Καζαντζάκης λέει για τον Ζορμπά ότι είχε…

  «τη δημιουργική, κάθε πρωί ανανεούμενη, αφέλεια, να βλέπει ακατάπαυτα για πρώτη φορά τα πάντα και να δίνει παρθενιά στα αιώνια καθημερινά στοιχεία – αγέρα, θάλασσα, φωτιά, γυναίκα, ψωμί».

  Ο Κεφάλας πηγαίνει ακόμη παραπέρα, με τους καταληκτικούς στίχους στο «Ξεκίνημα».

Τι αμέτρητα θαύματα που συμβαίνουν

Συμβάντα που δεν τα καταγράφει η προσοχή μας

Κι ούτε η κόρη του οφθαλμού τα σημαδεύει

Αυτά λοιπόν ας εντοπίσουμε με σύνεση

Κι ας ξεκινήσουμε για τ’ άδυτα που περιμένουν

  Η δεύτερη ενότητα, το «Αθέατο παρόν», αποτελεί μια σταδιακή μετάβαση στον εσωτερικό κόσμο του ποιητή. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα «Άνωση» που το αφιερώνει στον Γιώργο Βέη.

Από ρωγμή σε ρωγμή ανέρχομαι

Μέσα στην πολυθρύλητη νύχτα

Ώ η κόψη του λειψού φεγγαριού

Σαν δρεπάνι μου ματώνει τον τράχηλο

Δεν θέλω άλλο ύψος

Ήδη ζω με τ’ όνειρο

Που δεν ήθελα ποτέ να δω

  Οι «Θύλακες», η επόμενη ενότητα, είναι κυρίως θύλακες μνήμης. Θα δώσουμε δειγματικά ένα μικρό πεζόμορφο, από αυτά που είναι διάσπαρτα στη συλλογή, τη «Γαζία».

  Αργόσυρτο πρωί. Η μυρωμένη αύρα θωπεύει τη γαζία. Ανάμεσα στα κλώνια της (ή πίσω πολύ βαθιά) το ανθισμέ- όχι, όχι, το ξεχασμένο φεγγάρι. Τότε με παίρνει πάλι ο πόνος ο παλιός στο στήθος. Σαν να πασχίζω κάτι να θυμηθώ και δεν θυμάμαι τίποτα.

  Στις περισσότερες ποιητικές συλλογές που έχω διαβάσει υπάρχουν ποιήματα αυτοαναφορικότητας, ποιήματα για τον ποιητή και την ποίηση, αλλά και γενικότερα για τη γλώσσα. Η ενότητα «Περι-γραφές» περιέχει τέτοιου είδους ποιήματα. Παραθέτουμε το «Τόσο ψιθυριστά».

Τόσο ψιθυριστά μιλάει αυτό το ποίημα

Που δεν το ακούω ακόμα ούτε εγώ

Που το ’γραψα

Πρέπει να σκύψω

Να σκύψω πάνω από τις λέξεις του

Ν’ αφουκραστώ τους δισταγμούς του

  Οι «Αισθησιασμοί», η προτελευταία ενότητα, περιέχει τα ερωτικά ποιήματα. Με συχνά εφέ αποστροφής, που αποτελούν χαρακτηριστικό υφολογικό στοιχείο του Κεφάλα, ο ποιητής μιλάει για την αγαπημένη. Παραθέτουμε το «Πριν από σένα».

Πριν από σένα ω μονάκριβη

Καταφθάνει το άρωμά σου

Επίμονο και δυνατό

Σε αναγγέλλει

Με κυματισμούς οσμών

Και θαμπές εικόνες νεραϊδόκηπων

  Ένα χαρακτηριστικό της ποίησης του Κεφάλα που το εντοπίσαμε και στην άλλη συλλογή που παρουσιάσαμε, είναι η παρείσφρηση άφθονων ιαμβικών δεκαπεντασύλλαβων. Και ενώ, όπως πιστεύω, οι τέτοιοι στίχοι μπαίνουν αυθόρμητα, όχι προγραμματικά, τόσο σε πεζά όσο και σε ποιήματα που είναι γραμμένα σε ελεύθερο στίχο, στο «Του μεταστάντος», από την τελευταία ενότητα που έχει τον τίτλο «Μεταστάσεις», όλοι οι στίχοι είναι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι με εξαίρεση μια πεντάστιχη στροφή στην αρχή και μια τετράστιχη στροφή στο τέλος που είναι σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβο. Έχω σαν συνήθειο να παραθέτω τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στο τέλος κάθε βιβλιοκριτικής μου, όμως εδώ δεν θα το κάνω, γιατί θα ξεπερνούσαν σε έκταση την ίδια τη βιβλιοκριτική.

  Εξαιρετικά και αυτά τα ποιήματα του Κεφάλα, του ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδα.

Μπάμπης Δερμιτζάκης