Bernardo Bertolucci, Il comformista ( Ο κομφορμίστας 1970)

Bernardo Bertolucci, Il comformista ( Ο κομφορμίστας 1970)

  Από σήμερα στο Αθηναία, σε επανέκδοση.

  Θυμάμαι πόσο με εντυπωσίασε αυτή η ταινία όταν την πρωτοείδα, φοιτητής, όπως και ο «Μίμης ο σιδεράς».

  Με φόντο το μεσοπόλεμο στη φασιστική Ιταλία, ο Μπερτολούτσι φτιάχνει ένα καταπληκτικό θρίλερ. Ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν αναλαμβάνει μια αποστολή: να εκτελέσει τον αντιφασίστα καθηγητή του που έχει καταφύγει στο Παρίσι. Και αιωρείται το σασπένς: θα φέρει σε πέρας την αποστολή του;

  Με επιδεξιότητα ο Μπερτολούτσι σκιαγραφεί τους χαρακτήρες της ιστορίας, κάνοντας ταυτόχρονα μια οξύτατη σάτιρα της μικροαστικής κοινωνίας της Ιταλίας του μεσοπολέμου, εκείνης που ακολούθησε τον Μουσολίνι στην περιπέτεια του φασισμού.

  Η ταινία χωρίζεται χονδρικά σε τρία μέρη. Το πρώτο, μικρότερο, μόλις δέκα λεπτά, έχει υφολογικό ενδιαφέρον. Οι επεισόδια είναι περίπου ανεξάρτητα, και οι χώροι έχουν ένα κυβιστικό χαρακτήρα, με τις ευθείες γραμμές και τα κανονικά γεωμετρικά σχήματα να κυριαρχούν. Σε ένα επεισόδιο, κατακερματισμένο σε πλάνα, μέσα σε ένα αυτοκίνητο ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν μιλάει στον οδηγό, ο οποίος δεν φαίνεται. Το περιεχόμενο της συζήτησής τους μου φάνηκε εντελώς ακατανόητο, και μπόρεσα να το κατανοήσω μόνο ξαναβλέποντας το δεκάλεπτο αυτό αφού είχα δει την ταινία. Και είδα ότι τοποθετείται χρονικά στο τέλος της ιστορίας, πριν από τον επίλογο, τα τελευταία 13 λεπτά του έργου, που τοποθετούνται χρόνια αργότερα, όταν ο βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ έχει αποπέμψει τον Μουσολίνι και έχει τοποθετήσει πρωθυπουργό και γενικό γραμματέα του κράτους τον στρατάρχη Πιέτρο Μπαντόλιο, ο οποίος πολεμούσε στο πλευρό των συμμάχων. Η ιστορία τελικά ήταν μια αναδρομή. Από το δεκάλεπτο αυτό αντέγραψα τον παρακάτω διάλογο. Μιλάει ο  Ζαν Λουί Τρεντινιάν με ένα φασίστα αξιωματούχο.

  –Δεν αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί οι άνθρωποι θέλουν να συνεργάζονται μαζί μας; Μερικοί το κάνουν από φόβο. Οι περισσότεροι από αυτούς, για το χρήμα. Από πίστη στο φασισμό, πολύ λίγοι. Αλλά εσείς, όχι. Αισθάνομαι ότι δεν είσθε κυβερνητικός για κανένα από τους ανωτέρω λόγους.

   –Και πότε μπορώ να έχω μιαν απάντηση;

   –Ελπίζω σύντομα. Αν έβαζα κατά μέρος τον ιδεαλιστή επαναστάτη, θα έπρεπε να αναρωτηθώ ποιος είναι ο στόχος σας.

  –Θα ετοιμαστώ να πάω μόλις το αποφασίσετε.

  –Περίφημα. Θα σας συστήσω στον υπουργό.    

  Στην έμμεση ερώτηση δεν απαντάει. Και εμείς δεν μπορούμε να υποθέσουμε. Στο τέλος της ταινίας, όταν θα μπορούσαμε να απαντήσουμε, εμείς έχουμε ξεχάσει αυτό τον διάλογο. Όταν ξαναείδα αυτό το άτυπο σύντομο πρώτο μέρος, έδωσα την απάντηση: από κομφορμισμό· όπως και το γεγονός ότι παντρεύτηκε μια ακαλλιέργητη μικροαστή, την Στεφανία Σαντρέλι. Και βέβαια ο κομφορμισμός του φαίνεται πιο χαρακτηριστικά στο τέλος της ταινίας, όταν ο φασισμός έχει καταρρεύσει, καθώς καταγγέλλει στους περαστικούς ακόμη και τον τυφλό φίλο του που έβγαζε λόγους στο ραδιόφωνο υπέρ του Μουσολίνι ότι είναι φασίστας.

  Άκουσα ότι θεωρείται η καλύτερη ταινία του Μπερτολούτσι. Σίγουρα είναι μια από τις καλύτερές του.