Δέσποινα Αυγουστινάκη, Ανάμνησις, Στα χνάρια της πρώτης γλώσσας

Δέσποινα Αυγουστινάκη, Ανάμνησις, Στα χνάρια της πρώτης γλώσσας, Μέμφις 2017, σελ. 110

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Εξαιρετικά ποιήματα, γεμάτα ευαισθησία και διεισδυτικότητα, για τη γλώσσα

  Είναι κάποιοι συγγραφείς, ποιητές και πεζογράφοι, που θέλουν σπρώξιμο για να εκδώσουν. Μια τέτοια είναι και η Δέσποινα Αυγουστινάκη, που επί τέλους εξέδωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή. Άντε να δούμε πότε θα αποφασίσει να εκδώσει και τα διηγήματά της.

  Στὴ Στείαν ἐγεννήθηκε, στὴ Στείαν ἐνεθράφη,

  μα στο Ηράκλειο κόπιασε, ἐτοῦτα ποὺ σᾶς γράφει.

  Εκεί διδάσκει τα παιδιά, εκεί και θα ψηφίσει
  τὸ τέλος τση ἔχει νὰ γενεῖ, ὅπου ὁ Θεὸς ὁρίσει.

  Οἱ στίχοι ε θέλουν διόρθωσιν, είναι καλά σασμένοι,
  γι' αὐτοὺς ποὺ τοὺς διαβάζουσι, η απόλαυση τους μένει.

  Είπα να παραφράσω τους τελευταίους στίχους του «Ερωτόκριτου» για να δώσω ένα μίνι βιογραφικό της ποιήτριας. Οι αλλαγές που έκανα φαίνονται στο μονοτονικό, σε μια λέξη που πρόσθεσα και σε μια που άλλαξα, εξαιτίας του φύλου.

  Δεν είναι συχνό φαινόμενο η ενιαία θεματική σε μια ποιητική συλλογή. Συνήθως είναι διάφορα ποιήματα που το μόνο που τα ενοποιεί είναι η «συλλογή» τους σε ένα βιβλίο. Το θέμα της Αυγουστινάκη σ’ αυτή την ποιητική της συλλογή είναι η γλώσσα.

  Πολλοί ποιητές έχουν γράψει ποιήματα για τη γλώσσα, για την ποίηση, για τον ποιητή, όμως αυτά είναι διάσπαρτα σε διάφορες συλλογές. Εδώ αποτελούν μια ενότητα.

  Ελάχιστους τίτλους θα δούμε στη συλλογή. Τα ποιήματα είναι άτιτλα. Επιλογή της ποιήτριας, αφού «θα ήταν εντελώς απλό να τα τιτλοφορήσει» (τώρα προσέχω τον δεκαπεντασύλλαβο).

  Ναι, πιστεύω ότι ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος ρέει στις φλέβες μας, ιδιαίτερα εμάς των κρητικών. Συνήθως αυτό το γράφω στο τέλος, αλλά μιας και «ξέφυγε» και στο δικό μου κείμενο, το αναφέρω εδώ, όπως και το ότι παραθέτω πάντα στο τέλος τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που εντοπίζω σε ένα κείμενο, πεζό ή ποιητικό γραμμένο σε ελεύθερο στίχο. Η Αυγουστινάκη όμως θα αποτελέσει εξαίρεση, γιατί είναι τόσοι πολλοί οι στίχοι που εντοπίσαμε που ξεπερνούν κατά πολύ το κυρίως σώμα της βιβλιοκριτικής.

  Κύριο υφολογικό της στοιχείο είναι το μονοσύλλαβο, δισύλλαβο και τρισύλλαβο των περισσότερων στίχων της.

  Μια αρχιτεκτονική δομή ανιχνεύεται σε αρκετά ποιήματα, που στηρίζεται κυρίως στο εφέ της επανάληψης, όμως όχι μόνο. Η «επανάληψη» κάποιες φορές απλά είναι η παράθεση λέξεων που βρίσκονται στον ίδιο παραδειγματικό άξονα. Θα παραθέσουμε το τελευταίο ποίημα της συλλογής. 

Εκεί

Δυτικά του Φόβου

Ανατολικά της Προσμονής

Βόρεια της Ερήμου

Νότια του Μεγάλου Παγετώνα

Εκεί

Δυτικά της Ελπίδας

Ανατολικά της Σοφίας

Βόρεια της Πίστης

Νότια τους Ου-τοπίας

Καταμεσής της Αγάπης

Εκεί ακριβώς

Η Ευ-τοπία.

(σελ. 110)

  Και, με αφορμή το ποίημα αυτό, να αναφέρουμε και ένα ακόμη υφολογικό χαρακτηριστικό που παραπέμπει στην συγκεκριμένη ποίηση (poésie concrète). Αυτό είναι η στοίχιση των στίχων κεντρικά χωρίς άπλωμα, η δεύτερη επιλογή στο word. Το παρακάτω ποίημα μας δίνει το σχήμα ενός κιουπιού.

Στο αίμα του ουρανού

Στις φλέβες που χτυπούν στα σύννεφα

Στη μυρωδιά του γιασεμιού

Στο νυχτολούλουδο

Μια προσευχή

Μια ευχή

Αγάπα

Ζήσε

(σελ. 103)

  Να παραθέσουμε ένα ποίημα που η Αυγουστινάκη το έχει με bold χαρακτήρες, στο οποίο φαίνεται ο λόγος που αφήνει άτιτλα τα ποιήματά της.

Στα ποιήματα μη βάζεις τίτλους.

Άστα ελεύθερα να γίνονται ό,τι θέλουν.

Έτσι όπως ελεύθερα αφήνεις

Τα παιδιά να αναπνέουν

(σελ. 12)

  Και ένα αγγλικό, πολύ ωραίο.

Dedicated to the words never spoken

Dedicated to the words never written

Dedicated to the words never born

The words that never left

Your heart

In fear

Of the winter outside

(σελ. 11)

    Να παραθέσουμε ένα ποίημα ακόμη, που βρίσκεται ολότελα στο κέντρο της θεματικής της συλλογής.

Το πρόβλημά μας αδελφέ

είναι οι λέξεις που «κρεμάσαμε»

Οι λέξεις που ξεχείλωσαν στα χείλη

Κείνες που το μελάνι τους ξεθώριασε

κι ορίσαμε ερήμην της καρδιάς μας

Το πρόβλημά μας αδελφέ

είναι οι λέξεις που βιάσαμε

να βγουν προτού της ώρας τους

Εκείνες που ποτέ δεν ταίριαξαν στα χείλη

(σελ. 20)

  Ποίημα που απευθύνεται σ’ ένα νέο ποιητή, αλλά και στους ομοτέχνους της. Ναι, μη βιάζεστε, γιατί θα μείνετε για πάντα στο πρώτο σκαλί.

  Υπάρχουν βέβαια και ποιήματα που βρίσκονται στην περιφέρεια του στόχου, ίσως ολότελα εκτός, όμως πολύ όμορφα κι αυτά. Για παράδειγμα.

Έτσι που λες

Στη ζωή βαφτίζουμε

την α-να-χώρηση.

Δυο γράμματα διαφορά

από την α-πο-χώρηση.

Ποιος τάχα μπορεί να πει

με σιγουριά

τι είναι απ’ τα δυο

(σελ. 37)

  Οξυδέρκεια, ευαισθησία, διεισδυτικότητα, είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά της ποίησης της Δέσποινας Αυγουστινάκη. Περιμένουμε να δούμε συγκεντρωμένη και την πεζογραφική δουλειά της.

  Και οι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι που λέγαμε. Κάποιοι, ελάχιστοι, είναι σε ένα στίχο, ενώ οι περισσότεροι ανιχνεύονται συνδέοντας διαδοχικούς στίχους. Όμως ας δώσουμε κάποια δείγματα.

Κείνοι που μείνανε πολύ, κείνοι που μείναν λίγο (σελ. 13)

Δίχως πνοή αποσύρονται/Στη μυστική κρυψώνα (σελ. 18)

Χύνεται εντός/Ρέει εκτός/Με ένταση χειμάρρου (σελ. 18)

Κι εμείς θεριά/Ολομόναχοι/Επιλογή μας/όλα (σελ. 27)

  Έχουμε συνηθίσει να ανιχνεύουμε και άλλα μέτρα, αλλά απ’ αυτά παραθέτουμε μόνο ένα δείγμα. Έτσι θα κάνουμε και τώρα.

Την ανάσα καυτή στο ρυθμό της (σελ. 73, ανάπαιστος)

Κάνει από μόνη της κρότο (σελ. 81, δάχτυλος)

Ποια στο τέλος θα νικήσει;/κι όταν η αυλαία πέσει (σελ. 82, τροχαίος)

Εκεί που τα δέντρα ματώνουν/Εκεί που οι τοίχοι δακρύζουν (σελ. 91, αμφίβραχυς)

Μπάμπης Δερμιτζάκης