Τζινγκίζ Αϊτμάτοφ, Τζαμίλια (Джамиля)

Τζινγκίζ Αϊτμάτοφ, Τζαμίλια (Джамиля) (μετ. Άλκη Ζέη), Θεμέλιο 1974, σελ. 123

  Τον Αϊτμάτοφ τον είχα εδώ και χρόνια στα υπόψη να τον διαβάσω, όμως πάντα έμπαινε μπροστά κάποια άλλη προτεραιότητα. Έχοντας διαβάσει όμως το «Μάτι της Καμήλας» του οποίου είναι μεταφορά η πρώτη ταινία της Λαρίσα Σεπίτκο που έχει τον τίτλο «Θερμότητα», είπα να διαβάσω και την «Τζαμιλιά», που θεωρείται το αριστούργημα του Αϊτμάτοφ.

  Η «Τζαμιλιά» είναι μια ιστορία αγάπης πάνω στο μοτίβο του Σταχτοπούτου.

  Όχι, δεν είναι πλούσια η Τζαμιλιά, ήλθε νύφη στο χωριό, και ο άντρας της που βρίσκεται στο μέτωπο, από τα γράμματα που στέλνει δεν φαίνεται να την πολυαγαπά. Όμως ο Ντανιγιάρ είναι ένας που δεν έχει στον ήλιο μοίρα. Τραυματισμένος στο πόδι (κουτσαίνει), ήλθε από το μέτωπο και δουλεύει στο κολχόζ. Μοναχικός, αντιμετωπίζει όχι μόνο την επιφύλαξη αλλά και την κοροϊδία των άλλων. Ακόμη και η Τζαμιλιά τον κοροϊδεύει. Όμως αυτός είναι ερωτευμένος μαζί της. Μια φάρσα που του σκάρωσε (του φόρτωσε ένα τσουβάλι θεόβαρυ, χωρίς αυτός να διαμαρτυρηθεί και να κάνει πίσω, ακόμα και όταν αυτή τον παρότρυνε να το παρατήσει) θα αποτελέσει την αιτία να μεταστραφούν τα αισθήματά της. Και το θαυμάσιο τραγούδι του θα την κάνει να τον ερωτευθεί κι αυτή.

  Η αφηγηματική αναμονή, για μένα τουλάχιστον, ήταν ότι κάτι θα πάει στραβά. Όμως όχι, στο τέλος θα κλεφτούν και θα φύγουν από το χωριό, προς άγνωστη κατεύθυνση. Όλοι οι χωριανοί είναι αγανακτισμένοι, όμως όχι ο μικρός αφηγητής-μάρτυρας, ο αδελφός του άντρα της. Ταυτιζόμενος με τον Ντανιγιάρ θα ομολογήσει προς το τέλος ότι η Τζαμιλιά υπήρξε η πρώτη, παιδική του αγάπη. Χαίρεται και λυπάται ταυτόχρονα που έφυγε η Τζαμιλιά με τον αγαπημένο της.

  Η Τζαμιλιά μου θύμισε το μυθιστόρημα του Ανδρέα Μήτσου «Ο σκύλος της Μαρί» και την ταινία του ιρανού Safi Yazdanian «What’s the time in your world». Στο μυθιστόρημα του Μήτσου ο ήρωας θα κερδίσει το σώμα της κοπέλας που αγαπά, στην ταινία του Yazdanian θα κερδίσει την καρδιά της.

  Όπως το συνηθίζουμε είδαμε και την ομώνυμη ταινία της Ιρίνας Ποπλάφσκαγια (μπορείτε να τη δείτε στο youtube), γυρισμένη το 1968. Μικρή η νουβέλα, η σκηνοθέτιδα μπόρεσε να μείνει πάρα πολύ πιστή στη μεταφορά της. Η μόνη διαφορά, ο Ντανιγιάρ δεν φαίνεται να κουτσαίνει, και δεν φαίνεται ιδιαίτερα αξιολύπητος. Αυτό βέβαια κάνει και πιο πειστική τη μεταστροφή της Τζαμιλιά στα αισθήματά της. Ο αφηγητής αφηγείται όχι συγχρονικά με τα γεγονότα αλλά μετά από χρόνια, όταν είναι πια φοιτητής ζωγραφικής. Η αφήγησή του είναι σε ασπρόμαυρο, ανακαλώντας συνειρμικά την «ασπρόμαυρη» εποχή του μεγάλου πατριωτικού πολέμου, ενώ κατά διαστήματα παρεμβάλλονται έγχρωμα ιντερμέδια με ζωγραφικούς πίνακες, που οι έντονες χρωματικές τους επιφάνειες θυμίζουν εικονογράφηση παιδικού βιβλίου και ζωγραφική φωβ. Εξαιρετική σκηνοθεσία, εξαιρετική η ερμηνεία της Ναταλίας Αρινμπασάροβα που, όπως διάβασα στο διαδίκτυο, ο πρώτος από τους τρεις γάμους της ήταν με τον Αντρέι Κοντσαλόφσκι, του οποίου πριν λίγους μήνες είδαμε τον «Παράδεισο». Αλλά και ο Suymenkul Chokmorov ήταν πολύ καλός, όπως και ο Nasreddin Dubashev στο ρόλο του μικρού αφηγητή. Μας εντυπωσίασε επίσης και η μουσική του Никола́й Никола́евич Сиде́льников. Δεν είχα αμφιβολία, και ψάχνοντας στο διαδίκτυο το επιβεβαίωσα: είναι συνθέτης κλασικής μουσικής, και εκτός από μουσική για τον κινηματογράφο έχει συνθέσει συμφωνικά έργα και όπερες.

  Γιατί Τζαμιλιά και όχι Τζαμίλια;

  Υπάρχει πρόβλημα με τη ρώσικη γλώσσα. Για τη διευκόλυνση στην εκμάθηση των ελληνικών που ήταν lingua franca την ελληνιστική εποχή, οι αλεξανδρινοί (νομίζω) γραμματικοί έβαλαν τους τόνους και τα πνεύματα στις ελληνικές λέξεις. Τα ρώσικα δεν είναι lingua franca, έτσι οι ρώσοι δεν βάζουν τόνους παρά μόνο στα παιδικά βιβλία. Επίσης το ë που προφέρεται «γιο» το βάζουν χωρίς τα διαλυτικά, πράγμα που εγώ, αν δεν ξέρω τη λέξη, αναγκαστικά θα το διαβάσω σαν «ε». Βλέποντας λοιπόν την ταινία άκουγα Τζαμιλιά και όχι Τζαμίλια. Πιθανότατα η Άλκη Ζέη μετέφρασε από τα γαλλικά (Περίεργο. Καθώς οι γαλλικές λέξεις τονίζονται στη λήγουσα θα έπρεπε να γράψει Τζαμιλιά), μια και στο βιβλίο υπάρχει ο εκτενής πρόλογος του Λουί Αραγκόν.

  Υπάρχει και μια «Jamila» (1994) της γερμανίδας Monica Teuber, όμως δεν καταφέραμε να τη βρούμε, Αν τη βρούμε κάποια στιγμή, θα γράψουμε και γι’ αυτήν. Είδαμε όμως ένα video-clip από το τέλος της στο youtube. Το πρώτο μισό είναι πιστή μεταφορά, το δεύτερο προσθήκη. Και βλέπω εδώ ότι ο αφηγητής δεν είναι παιδί αλλά νεαρός.