Αλεξάντρ Ντοβτζένκο, Γη (Земля, 1930)

Αλεξάντρ Ντοβτζένκο, Γη (Земля, 1930)

  Προβάλλεται και πάλι, στην Αλκυονίδα.

  Η ταινία «Γη» του ουκρανού Αλεξάντρ Ντοβτζένκο είναι το τρίτο μέρος της «Ουκρανέζικης τριλογίας» του (ελπίζουμε κάποια στιγμή να δούμε και τα δυο πρώτα μέρη). Αναφέρεται στην κολεκτιβοποίηση, που αντιμετωπίστηκε με την εχθρότητα των κουλάκων.

  Το στόρι θα μπορούσε να είναι μια δεκάλεπτη ταινία.  Ο Βασίλι φέρνει το τρακτέρ, που εκτός από το όργωμα το χρησιμοποιεί και για να καταστρέψει τα σύνορα των κτημάτων του κουλάκου που τα χωρίζουν από το κολχόζ. Αυτός τον σκοτώνει. Στην κηδεία του ο ομιλητής, μπροστά στο πλήθος, δηλώνει ότι η δόξα του Βασίλη θα γίνει γνωστή σ’ ολόκληρο τον κόσμο (μου θύμισε το Σολωμό αυτό).

  Η ταινία είναι ένα ποίημα. Ο Ντοβτζένκο εναλλάσσει σχεδόν στατικά πλάνα, με πρόσωπα σε περίπου γκρο πλαν. Δεν βιάζεται να πει την ιστορία, την οποία διανθίζει και με χιούμορ σε τρία σημεία. Το πρώτο: ο φίλος του ετοιμοθάνατου παππού του ζητάει να του στείλει μήνυμα από τον άλλο κόσμο όταν φτάσει, πώς είναι η ζωή εκεί. Το δεύτερο: το τρακτέρ σταματάει στην είσοδο του χωριού. Το ντεπόζιτο νερού έχει αδειάσει. Αλλά τι επαναστάτες είμαστε αν δεν είμαστε επινοητικοί; Ένας χωρικός κατουράει μέσα και το τρακτέρ ξεκινάει πάλι. Και το τελευταίο: Ο πατέρας του Βασίλι δεν θέλει τον παπά στην κηδεία, που εξάλλου είναι με τους κουλάκους. -Δεν υπάρχει θεός, λέει, η κηδεία θα γίνει με τον καινούριο τρόπο, θα συνοδεύσουν τον νεκρό με τα τραγούδια για την καινούρια ζωή. Μια γιαγιά σχολιάζει βλέποντας τον κόσμο που ακολουθεί το φέρετρο – Εν τάξει, χωρίς παπά, αν δεν υπάρχει θεός. Αλλά αν τελικά υπάρχει; Και σταυροκοπιέται, κρατώντας έτσι μια πισινή.

  Υπάρχει και κάτι εντελώς επαναστατικό: μια ολόγυμνη γυναίκα, που σπαράζει και ολοφύρεται. Δεν νομίζω να υπήρξε κάτι τέτοιο σε ταινία μέχρι τότε, σε Δύση και Ανατολή.

  Η ταινία έχει τη δομή μιας συμφωνίας. Η μουσική του Αλεξάντρ Ποπόφ με την οποία επενδύθηκε το 1997 με βοήθησε στο να το συνειδητοποιήσω. Τα δυο πρώτα μέρη είναι γρήγορα, moderato και allegretto, ενώ το τρίτο είναι largo, ένα requiem για το θάνατο του Βασίλι. Και το τελευταίο μέρος έχει τον θριαμβευτικό τόνο του allegro non troppo (για αν θυμηθούμε την Πέμπτη συμφωνία του συμπατριώτη του Σοστάκοβιτς, που την συνέθεσε επτά χρόνια μετά), με κορύφωση τον επικήδειο του συντρόφου.

  Υπάρχουν και άλλες απόψεις για αυτή την κολεκτιβοποίηση. Τις είδαμε στην ταινία του George Mendeluk «Bitter harvest» (2017) . Όμως μετά την καταδίκη του σταλινισμού και προπαντός την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού είναι πολύ εύκολο να αναθεματίσεις την ουτοπία, όπως ο παπάς αναθεμάτιζε την κολεκτιβοποίηση. Δεν αμφισβητούμε τα αποτελέσματα της κολεκτιβοποίησης αυτής, όμως το 1930, όταν μόλις πριν λίγο είχε ξεκινήσει, ο Ντοβτζένκο είχε κάθε λόγο να είναι αισιόδοξος.