Spike Lee, Do the right thing (1989)

Spike Lee, Do the right thing (1989)

  Με την ευκαιρία της καινούριας ταινίας του Σπάικ Λι «Παρείσφρηση» που προβάλλεται στους κινηματογράφους ο Γιάννης ο Καραμπίτσος πρόβαλε προχθές στο «Σχολείο του σινεμά» την ταινία του «Κάνε το σωστό». Μετά επακολούθησε συζήτηση, όπως γίνεται πάντα σ’ αυτές τις προβολές.

  Πάλι θα δω την ταινία στο φως αυτών που διάβασα πρόσφατα στο βιβλίο του Syd Field «The foundations of screenwriting».

   Υπάρχει αρχή-μέση-τέλος, όμως τα τρία αυτά μέρη είναι δυσανάλογα. Το πρώτο μέρος που στο διδακτορικό μου το ονομάζω «κατάσταση ηρεμίας» είναι απίστευτα μεγαλύτερο, τα τρία τέταρτα της ταινίας (μου θύμισε το «Σχετικά με την Έλλη» του Φαρχάντι). Ο Field θα το απέρριπτε αμέσως, αφού στο «παράδειγμά» του υποστηρίζει ότι πρέπει να είναι το ένα τέταρτο της ταινίας για να έχει ελπίδες στο Χόλυγουντ. Δείχνει πρόσωπα και σκηνές από μια γειτονιά μαύρων. Ανάμεσα στους μαύρους είναι και ένας λευκός, ιδιοκτήτης πιτσαρίας, με τους δυο γιους του και ένα μαύρο ντελιβερά, το ρόλο του οποίου παίζει ο Σπάικ Λι. Μου θύμισε τη «Γειτονιά των καταφρονημένων» του Κουροσάβα. Ο ιδιοκτήτης της πιτσαρίας είναι πολύ καλός άνθρωπος, όπως και ο ένας του γιος. Ο άλλος είναι ρατσιστής. Ο ντελιβεράς είναι περίπου ανεπρόκοπος, η γυναίκα του έχει μεγάλα παράπονα, όμως ο ιδιοκτήτης τον αντιμετωπίζει με συγκατάβαση.

  Η διατάραξη της ηρεμίας προσημαίνεται με ένα μαύρο που κουβαλάει μαζί του ένα τεράστιο κασετόφωνο που παίζει σε πλήρη ένταση. Μπαίνει στην πιτσαρία και ο ιδιοκτήτης τού κάνει την παρατήρηση. Συμμορφώνεται με δυσκολία.   Ένας άλλος μαύρος διαμαρτύρεται γιατί στον τοίχο της πιτσαρίας όπου είναι αναρτημένες φωτογραφίες λευκών διασημοτήτων δεν υπάρχει ούτε ένας μαύρος. Ζητάει να μποϊκοτάρουν την πιτσαρία όμως η μόνη συμπαράσταση που βρίσκει είναι από αυτόν με το κασετόφωνο και έναν καθυστερημένο.  

  Η διατάραξη της ηρεμίας συμβαίνει όταν ο μαύρος με το κασετόφωνο αυτή τη φορά δεν συμμορφώνεται, παρά τις επανειλημμένες υποδείξεις του ιδιοκτήτη. Αυτός εξοργισμένος αρπάζει ένα κοντάρι και του το διαλύει.

  Και αρχίζει η εξέγερση.

  Φωνές από το πλήθος έξω. Ο μαύρος υπάλληλός του αρπάζει έναν τεράστιο κουβά σκουπιδιών, τον αδειάζει, και σπάζει το παράθυρο της πιτσαρίας. Το πλήθος ορμάει και τα κάνει όλα γυαλιά καρφιά.

  Όμως πλακώνει η αστυνομία. Αρχίζει τις συλλήψεις. Ένας μαύρος αντιστέκεται. Τον πιέζουν με ένα κλομπ στο λαιμό. Αυτός συνεχίζει, το ίδιο όμως και αυτοί. Το αποτέλεσμα είναι να πνιγεί, πράγμα που εξαγριώνει ακόμη περισσότερο το πλήθος.

  Υπάρχει αποκατάσταση της ηρεμίας στο τριαδικό αυτό σχήμα;

  Όχι με την έννοια που την χρησιμοποιούμε στην αφηγηματολογία, περίπου σαν την κάθαρση στην αρχαία τραγωδία.

  Ο Σπάικ Λι πηγαίνει την επομένη στο αφεντικό του και του ζητάει τα δεδουλευμένα. Εξάλλου θα πάρει την αποζημίωση από την ασφάλεια. Αυτός του πετάει στα μούτρα παραπάνω από το βδομαδιάτικο που του χρωστάει. Ο Σπάικ Λι του πετάει με τη σειρά του στα μούτρα τα ρέστα. Το αφεντικό δεν τα παίρνει. Αυτός σκύβει, τα μαζεύει και φεύγει.

  Ο Σπάικ Λι στέκεται ολότελα κριτικά απέναντι στους ομόφυλούς του (είναι μαύρος για όσους δεν το ξέρουν). Πολλοί είναι ανεπρόκοποι, άλλοι υπέρ το δέον εριστικοί. Υπάρχει και ο «δήμαρχος», που αν και αλκοολικός έχει καλή καρδιά. Σώζει ένα παιδί από βέβαιο θάνατο, όμως θα καταφέρει άραγε να κερδίσει την καρδιά της καλής του, μιας επίσης ηλικιωμένης γυναίκας την οποία φλερτάρει επίμονα;

  Στην όλη ιστορία το άδικο το έχουν οι μαύροι. Ο ιδιοκτήτης έχει το δικαίωμα να βάζει όποιες φωτογραφίες θέλει στον τοίχο της πιτσαρίας του, όπως και να πετάξει έξω όποιον κάνει φασαρία. Ίσως ήταν ακραία η αντίδρασή του, αλλά ακόμη πιο ακραία ήταν των μαύρων. Αυτό στοίχισε τη ζωή ενός δικού τους.

  Αναρωτιέμαι πώς προσέλαβαν την ταινία οι μαύροι στην Αμερική. Πάντως η δική μου πρόσληψη ήταν αυτή.

  Υπάρχει η τάση να γενικεύουμε. Πολλοί από αυτούς που θα δουν το έργο γενικεύοντας θα πιστέψουν ότι οι μαύροι τα θέλουν και τα παθαίνουν. Βέβαια στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει καθόλου κάτι τέτοιο, επεισόδια σαν αυτό της ταινίας είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Όμως η βίαιη συμπεριφορά της αστυνομίας απέναντι στους μαύρους είναι μάλλον ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.

  Ο Σπάικ Λι παραθέτει δυο αποσπάσματα από τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Μάλκολμ Χ. Ο Κινγκ είναι ενάντια στη βία. Ο Μάλκλμ Χ. είναι υπέρ της βίας όταν πρόκειται για αυτοάμυνα. Ίσως ήθελε να δείξει ότι κρατάει ισορροπίες ανάμεσα στις δυο αντιλήψεις. Όμως είναι ξεκάθαρο ότι είναι με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

  Να το γράψω και αυτό, στο πρώτο μέρος υπάρχουν πολλές συγκρούσεις, κάτι που υποστηρίζει ο Field, όμως είναι σε δεικτικά και όχι πυρηνικά επεισόδια, που αποκαλύπτουν δηλαδή χαρακτήρες και καταστάσεις χωρίς να πυροδοτούν άλλα επεισόδια που προωθούν τη δράση.