Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Το χωριό Στεπαντσίκοβο»

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Το χωριό Στεπαντσίκοβο» (μετ. Γιάννης Κότσικας), Άλμπατρος-Ακαδημαϊκή, χχ. σελ. 301

 

  Το βιβλίο μού το δάνεισε η φίλη μου η Ελένη, και ο τίτλος του είναι «Ο τυχοδιώκτης». Δεν ήξερα να έχει γράψει ο Ντοστογιέφσκι μυθιστόρημα ή νουβέλα με τέτοιο τίτλο, και αναρωτιόμουνα ποιο ήταν αυτό το μυθιστόρημα που μου ήταν άγνωστο. Όταν διάβασα τον πρόλογο είδα ότι ο «Τυχοδιώκτης» ήταν στην πραγματικότητα «Το χωριό Στεπαντσίκοβο».

    Σίγουρα ο «Τυχοδιώκτης» είναι πιο πιασάρικος τίτλος, όμως ήταν τάχα αναγκαίο να αλλάξουν τον πρωτότυπο τίτλο; Ντοστογιέφσκι είναι αυτός, δεν έχει ανάγκη από πιασάρικους τίτλους.

  Παρεμπιπτόντως, το ίδιο έγινε και με τους «Αντάρτες» του Μπαλζάκ, μυθιστόρημα που το είχα αγοράσει μαθητής αλλά δεν το διάβασα τότε, δεν μου άρεσε, και το διάβασα πριν πέντε χρόνια, για να ανακαλύψω ότι ο πραγματικός του τίτλος ήταν «Οι σουάνοι».

  Μα ποιοι είναι τέλος πάντων αυτοί οι σουάνοι; Ας αλλάξουμε τον τίτλο και να τον κάνουμε πιο πιασάρικο, αντάρτες. Διαβάζοντας το μυθιστόρημα είδα ότι οι αντάρτες δεν ήταν επαναστάτες, όπως είναι στη συνείδηση όλων μας, αλλά αντεπαναστάτες, που ήθελαν την παλινόρθωση της μοναρχίας. Ήταν βρεττόνοι που εξεγέρθηκαν το 1797, αλλά η εξέγερσή τους κατεστάλη.    

  Διαβάζω στον πρόλογο ότι το βιβλίο είναι κατά κάποιο τρόπο προφητικό, «προφητεύοντας» τον Ρασπουτίν, που τόση αναστάτωση προκάλεσε στην αυλή του τσάρου, καθώς είχε μεγάλη επιρροή στην τσαρίνα. Αποτέλεσμα ήταν η δολοφονία του, το 1916, καθώς θεωρούσαν ότι, με την επιρροή που ασκούσε πάνω πάνω της, οδηγούσε τη χώρα στην καταστροφή.

  Είχα διαβάσει τη βιογραφία του Ρασπουτίν εκείνη της εποχή, εκδόσεις Δαρεμά νομίζω, και στο Βήμα, την εφημερίδα που ερχόταν στα καφενεία του χωριού μου και τη διάβαζα μαθητής, για το θάνατο του Γιουσούποφ το 1969, ενός από τους τρεις που συμμετείχαν στη δολοφονία του, η οποία έγινε σπίτι του και που ήταν αυτός που τον πυροβόλησε.

  Ο Φομά, πολύ θρησκευόμενος, έχει μαγέψει τη στρατηγίνα, τη μητέρα του Ιέγκωρ Ήλιτς και θείου του αφηγητή, με αποτέλεσμα να γίνει ο κυρίαρχος του σπιτιού. Και ο Ιέγκωρ έχει μαγευτεί απ’ αυτόν, αν και ώρες ώρες δυσανασχετεί με την αλαζονική του συμπεριφορά. Ο ανιψιός του που αφηγείται την ιστορία βλέπει την κατάσταση στο σπίτι του θείου του (το παρομοιάζει με τρελοκομείο) και αγανακτεί. Όμως τι μπορεί να κάνει;

  Μας δίνει το πορτραίτο του.

  «Ο Φομά Φόμιτς είναι αυτή η προσωποποίηση της απεριόριστης κενοδοξίας που την έχουν ιδίως μερικά μηδενικά, φαρμακωμένα απ’ τους εξευτελισμούς και τις ταπεινώσεις και που σκάνε από τη ζήλεια τους με την παραμικρή επιτυχία του άλλου. Δεν είναι ανάγκη να προσθέσω πως όλ’ αυτά συμβαδίσουν με υπερβολική οξυθυμία» (σελ. 22).

  Πράγματι ο Φομά είχε υποστεί πολλές ταπεινώσεις από τον στρατηγό, στον οποίο αναγκαζόταν να κάνει ακόμη και το γελωτοποιό, και όταν πέθανε άρχισε να παίρνει την εκδίκησή του.

  «Και ο γελωτοποιός αυτός τα κατάφερε να μαζέψει γύρω του κάμποσους ηλίθιους που τον κοίταζαν μ’ ανοιχτό το στόμα» (σελ. 24).

  Διαβάζοντας τον πρόλογο περίμενα ένα ζοφερό βιβλίο με έναν αρνητικό ήρωα (τα μυθιστορήματα που έχουν αρνητικούς ήρωες δεν μου αρέσουν), αλλά έτσι κι αλλιώς, Ντοστογιέφσκι είναι αυτός, είπα να το διαβάζω. Μόλις είχα (ξανα)διαβάσει τους «Δαιμονισμένους» και ήμουν ενθουσιασμένος (θα αναρτήσω όταν δω δυο τρεις ταινίες ακόμη, μεταφορά του μυθιστορήματος ή βασισμένες σ’ αυτό).

  Τίποτα τέτοιο.

  Το μυθιστόρημα είναι απολαυστικότατο, διάσπαρτο με ένα γκογκολικό χιούμορ που προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από τις γκροτέσκ καταστάσεις. Και το τέλος δεν είναι το ζοφερό που περίμενα, είναι ένα happy end, σχεδόν κινηματογραφικό, στο οποίο όλοι μένουν ευχαριστημένοι. Ο Φομά είναι η αιτία να καταφέρει ο Ιέγκωρ να παντρευτεί την δασκάλα των παιδιών του που τον αγαπά και την αγαπά, καθώς έβαλε νερό στο κρασί του αφού κινδύνεψε να διωχθεί μια για πάντα απ’ αυτό το σπίτι. Η επιρροή που ασκούσε στην στρατηγίνα ήταν τόσο μεγάλη ώστε αυτή αναγκάστηκε να συγκατατεθεί στο γάμο του γιου της με τη δασκάλα η οποία ήταν πάμφτωχη, εγκαταλείποντας την ιδέα να τον παντρέψει με την πλούσια γεροντοκόρη.

  Και έπειτα;

  «…παρά τα εξωφρενικά καπρίτσια που έπιαναν το Φομά κάθε τόσο μέσα στο σπίτι του Ιέγκωρ Ήλιτς, δεν έκανε πια κηρύγματα δεσποτικά ούτε έδειχνε την αλαζονεία που είχε άλλοτε» (σελ. 293).

  Αλλά να ξεφυλλίσουμε το βιβλίο και να κοιτάξουμε τις υπογραμμίσεις μας.

  «Ήταν ελευθερόφρονας, άθεος, σύμφωνα με την παλιά μόδα» (σελ. 15).

  Δεν ήξερα ότι ο αθεϊσμός είναι μόδα. Σήμερα θα έλεγα ότι είναι ξεπερασμένη.

  «Να, εγώ ταξιδεύω τώρα με το σιδηρόδρομο· ίσως όμως ο Ηλιούσα μου να πετάξει ψηλά, στα σύννεφα…» (σελ. 60).

  Ναι κι άλλη προφητεία.

  «Πρόφερε το ρ σαν γ, όπως τ’ απαιτούσε η μόδα» (σελ. 73).

  Οι κινέζοι το προφέρουν σαν λ, χωρίς να είναι μόδα, απλούστατα δεν μπορούν να το προφέρουν. Τσίπουλασι είναι ο Τσίπρας. 

  «Έπειτα έχουμε σαρακοστή· δεν γίνονται πια γάμοι» (σελ. 177).

  Ισχύει και σε μας αυτό; Αν ξέρει κανείς να μας πει.

  «Όλοι αυτοί οι κριτικοί θαρρείς πως άλλο δε ζητούν παρά να ειρωνευτούν, και ιδίως ο Μπραμπέους…» (σελ. 188).

  Κάτι μου λέει πως ο Μπραμπέους, όπως και κάποια άλλα άτομα που σατιρίζει ο Ντοστογιέφσκι, ήταν υπαρκτά πρόσωπα.

  Ο Γρηγόρης Βιντοπλιάσσωβ θέλει να αλλάξει όνομα, γιατί με το όνομά του οι υπηρέτες σκαρώνουν ομοιοκαταληξίες σε χυδαία στιχάκια. Ο θείος δεν συμφωνεί.

  «Μα με πόσα ονόματα στη σειρά δε μασκαρεύτηκες; Μια φορά ήθελες να ’σαι Ουλάνοφ. Ομολόγησε πώς είναι άνοστο το όνομα αυτό» (σελ. 188).

  Το ίδιο και το Ουλιάνωφ, γι’ αυτό ο Βλαντίμιρ Ιλίτς το άλλαξε σε Λένιν.

  Μάλιστα έκανα τη σκέψη μήπως το όνομα ήταν πράγματι Ουλιάνωφ, όμως έψαξα το ρώσικο κείμενο και είδα ότι τελικά είναι Ουλάνοφ.

  «Η Νάστια γίνηκε τέτοια από αγάπη» (σελ. 196).

  Δεν ήξερα ότι το Νάστια είναι υποκοριστικό της Αναστασίας. Το Νατάσα που έχουμε εμείς σαν υποκοριστικό της Αναστασίας, στα ρώσικα είναι της Ναταλίας. Νατάσα, δηλαδή Ναταλία, είναι η κόρη της φίλης μου της Βέρας, αδελφή της Σβετλάνας και θείας του Ευγένιου.  

  Λέω να (ξανα)διαβάσω σιγά σιγά όλο τον Ντοστογιέφσκι, είναι κορυφαίος.

  Τώρα κάτι μας είπες, θα σκέφτεστε διαβάζοντας την παραπάνω γραμμή.