Joseph Roth, Ο ιστός της αράχνης

Joseph Roth, Ο ιστός της αράχνης, (μετ. Τούλα Σιέτη), Κριτική, 2010, σελ. 192

 

  Ο «Ιστός της αράχνης» είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Γιόζεφ Ροτ. Ο κεντρικός ήρωας είναι ο Τέοντορ Λόζε. Ταπεινής καταγωγής, οικοδιδάσκαλος σε μια πλούσια εβραϊκή οικογένεια, έχει φιλοδοξίες κοινωνικής ανόδου. Αντισημίτης και εθνικιστής, θα εισχωρήσει σε μια παρακρατική ναζιστική οργάνωση. Θέλοντας να ανέλθει στην ιεραρχία της δεν θα διστάσει να σκοτώσει εκείνον τον οποίο θεωρεί ως εμπόδιο στην άνοδό του. Όλη του η δράση δεν είναι παρά μηχανορραφίες που θα του εξασφαλίσουν αυτή την άνοδο. Θα επιδιώξει να κάνει σχέσεις που θα τον βοηθήσουν να πετύχει τους στόχους του. Και ο γάμος του με το ίδιο σκεπτικό θα γίνει. Θα οδηγήσει διαδηλώσεις διαμαρτυρίας αγροτών και εργατών σε αιματοχυσία.

  Το μυθιστόρημα, προφητικό, δημοσιεύτηκε σε συνέχειες σε μια εφημερίδα. Η τελευταία δημοσίευση έγινε δυο μέρες πριν από το πραξικόπημα της μπυραρίας, όπως λέγεται το αποτυχημένο πραξικόπημα που διοργάνωσαν ο Χίτλερ και ο Λούντεντορφ.

  Έχω δηλώσει ότι δεν μου αρέσουν οι αρνητικοί ήρωες, όμως εδώ ο αρνητικός ήρωας ήταν αναγκαία προϋπόθεση για να περιγραφεί το πολιτικοκοινωνικό κλίμα της εποχής που εξέθρεψε την άνοδο του ναζισμού.

  Διάβασα ότι το μυθιστόρημα θεωρείται ανολοκλήρωτο, και αναρωτιέται κανείς γιατί. Το έγραψε μήπως όπως έγραψε ο Ντοστογιέφσκι κάποια του μυθιστορήματα, δηλαδή γραφόταν σχεδόν παράλληλα με τη δημοσίευσή του σε συνέχειες, χωρίς να ξέρει ακόμη το τέλος; Πάντως, καθώς δεν υπάρχει ένα κεντρικό σασπένς στην ιστορία παρά δεικτικά επεισόδια που εικονογραφούν τον ήρωα και περιγράφουν το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον στο οποίο κινείται, δεν νομίζω ότι αποτελεί μεγάλη έλλειψη. Διαβάζοντας το τέλος του μου φάνηκε ότι στέκει μια χαρά.

  Όμως να παραθέσουμε κάποια αποσπάσματα.

  «Η μητέρα έγινε ασθενική, οι αδελφές μαράθηκαν, γέρασαν και δεν μπορούσαν να συγχωρέσουν στον Τέοντορ ότι δεν είχε πράξει το καθήκον του πέφτοντας ως ανθυπολοχαγός και ήρως, δις αναφερθείς στα πολεμικά ανακοινωθέντα του στρατού. Ένας νεκρός γιος θα έμενε για πάντα η περηφάνια της οικογένειας».

  Απίστευτο!!!

  «Κύριε Εφρούσι (σ’ αυτόν εργαζόταν ως οικοδιδάσκαλος), είμαι ένας φτωχός Γερμανός, εσείς ένας πλούσιος Εβραίος. Είναι προδοσία να τρως ψωμί από Εβραίο».

  Αυτό ήθελε να του πει, όμως δεν του το είπε.

  «Αγόραζε κάθε λογής όπλα, κυνηγετικά μαχαίρια και στιλέτα, ένα πέτσινο ρόπαλο, τον λεγόμενο “φονέα”, ένα πιστόλι, ένα λαστιχένιο κλομπ. Όπως ο ντετέκτιβ Κλίτσε, έτσι κι αυτός δεν κυκλοφορούσε ποτέ χωρίς ρεβόλβερ· στο πρόσωπο κάθε διαβάτη έβλεπε έναν κατάσκοπο των κομμουνιστών. Το ήξερε ότι δεν τον παρακολουθούσαν. Μα το ξεχνούσε, ιδίως όταν προηγουμένως είχε δει αστυνομικό έργο. Τον κολάκευε να τον παρακολουθούν, έτσι λοιπόν το πίστευε».

  Εβραίος ο Ροτ, ήξερε πολύ καλά τον εκκολαπτόμενο ναζισμό. Όταν ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος το 1933 έφυγε αμέσως για το Παρίσι.

  Έχω επίσης δηλώσει ότι δεν διαβάζω βιβλία για τις μάζες, όμως διάβασα το «Ο αγών μου» από περιέργεια. Έκανα τότε τη σκέψη, τι διάβολο, δεν το διάβασαν οι Εβραίοι; Ίσως το διάβασαν, αλλά προτίμησαν να βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο και όχι μισοάδειο. Η αισιοδοξία μπορεί να έχει θετικές επιπτώσεις πάνω στην ψυχική υγεία του ανθρώπου, μπορεί όμως και να καταστεί ολέθρια για όλη του την ύπαρξη.

  «Ήταν κίνδυνος ο Χίτλερ. Ήταν ο Τέοντορ Λόζε κίνδυνος; Εκείνον καθημερινά τον ανέφερε ο Τύπος. Πότε έβλεπε κανείς το όνομα του Τέοντορ;».

  Θα τα καταφέρει να το βλέπουν πολύ συχνότερα.

  «Δύο δυνάμεις είναι έτοιμες να συγκρουστούν, η μάζα των ισχυρών εναντίον της μάζας αυτών που δεν κατέχουν την εξουσία, οι αλυσίδες της αστυνομίας έχουν σπάσει, η πείνα προελαύνει εναντίον του κόρου, πάνω απ’ το βουητό των ανθρώπων υψώνεται το τραγούδι άλλων που ακολουθούν, ακόμη τραγουδούν εκείνοι, ήδη αιμορραγούν ετούτοι, καμιά φορά σχίζει ένας πυροβολισμός θόρυβο και τραγούδι, έπειτα για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου γίνεται ησυχία κι ακούγεται η φθινοπωρινή βροχή να μουρμουρίζει, κι ακούγεται το τυμπάνισμά της στις στέγες και στα τζάμια των παραθύρων, και είναι σαν να πέφτει σ’ έναν ειρηνικό κόσμο που ετοιμάζεται να βυθιστεί σε χειμερία νάρκη».  

  Η μακροπερίοδος αυτή αναπαράγει υφολογικά την αγωνία για την επερχόμενη σύγκρουση. Θα συναντήσουμε και άλλες μακροπεριόδους, όμως θα συναντήσουμε και κοφτές, σύντομες φράσεις. Επίσης θα συναντήσουμε κάποιες φορές το εφέ της απαρίθμησης. Όσο για τον διάλογο, θα τον συναντήσουμε μόνο στις τελευταίες σελίδες.

  «Η Έλσα ήταν εθνικίστρια. Μιλούσε για την άσχημη μυρουδιά των Εβραίων».

  Τα ίδια λένε και για τους μαύρους. Δεν ξέρω αν ισχύει για τους άντρες, για τις γυναίκες όμως όχι.

  Αποφάσισα να διαβάσω το μυθιστόρημα αυτό παράλληλα με τα «Χρόνια των ξενοδοχείων» που μου δάνεισε η φίλη μου η Ελένη. Τα δημοσιογραφικά αυτά κείμενα μου αρέσουν περισσότερο (δεν έχω τελειώσει ακόμη το βιβλίο) από ότι το μυθιστόρημα. Και όπως διαβάζω στη βικιπαίδεια, μόνο μετά την έκδοση των μυθιστορημάτων του «Εμβατήριο του Ραντέτσκυ» και «Ιώβ» καταξιώθηκε ο Ροτ και ως μυθιστοριογράφος.