Ελένη Κονδύλη, Αραβικός πολιτισμός

Και μια ακόμη δημοσίευση στο Λέξημα, ένα αγαπημένο βιβλίο μιας αγαπημένης φίλης, Αραβικός Πολιτισμός.

Τίτλος: «Αραβικός Πολιτισμός»
Συγγραφέας: Ελένη Κονδύλη-Μπασούκου
Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα 2008
Σελίδες: 526

Ένα βιβλίο μαγευτικό που μας ταξιδεύει στο πανόραμα του αραβικού πολιτισμού, ενός πολιτισμού που άνθισε δίπλα μας αλλά σε μεγάλο βαθμό τον αγνοούμε.

Η Ελένη Κονδύλη είναι πρωτοπόρος στον τομέα της. Είναι η πρώτη πανεπιστημιακός που διδάσκει για τον αραβικό πολιτισμό, στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Έχουμε ασχοληθεί ξανά με το έργο της, και συγκεκριμένα με το θαυμάσιο βιβλίο της «Εισαγωγή στη λογοτεχνία των Αράβων», σε μια βιβλιοπαρουσίαση που δημοσιεύτηκε στο Λέξημα. (http://www.lexima.gr/lxm/read-1307.html)
Τώρα θα ασχοληθούμε με το τελευταίο της έργο, τον «Αραβικό πολιτισμό».
Για τους Άραβες δεν φαίνεται να υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον στον ελλαδικό χώρο. Οι λίγοι που ενδιαφέρονται για τον αραβικό πολιτισμό είναι αναγκασμένοι να καταφύγουν στην ξένη βιβλιογραφία, μια και η ελληνική είναι φτωχότατη. Ο φίλτατος Φώτης Τερζάκης, στην παρουσίαση του βιβλίου που έγινε στην ΕΣΗΕΑ στις 22-5-2008 ανέφερε μόλις τέσσερις τίτλους, που πραγματεύονται πλευρές μόνο του αραβικού πολιτισμού. Όπως γράφει η Κονδύλη σε μια ρητορική ερώτηση στο «Αντί προλόγου», «Μα πώς μπορούμε να δούμε, να προσπαθήσουμε να δούμε μια κοινότητα ανθρώπων, ένα πολιτισμό, μέσα από άλλα μάτια εκτός από τα δικά μας;» (σελ. 15).
Αν αυτό ισχύει γενικότερα, ισχύει πιο ειδικά για μας τους Έλληνες σε σχέση με τον αραβικό πολιτισμό. Ο λόγος είναι ότι ο πολιτισμός αυτός είναι δίπλα μας, οι πολιτιστικές και οι γλωσσικές επιρροές είναι εμφανείς (μουσική, λέξεις κλπ.), και έτσι, μελετώντας αυτόν τον πολιτισμό, μπορούμε να τον δούμε με την συμπάθεια εκείνη που αποτελεί προϋπόθεση κάθε προσπάθειας κατανόησης, και όχι κάτω από τους λίγο ως πολύ διαστρεβλωτικούς φακούς του οριενταλισμού.
Μεθοδολογικά η Κονδύλη ξεκινάει από την ιστορία. Ο αραβικός πολιτισμός στηρίζεται στην ιστορία του, που είναι η ιστορία των κατακτήσεων του Ισλάμ. Στη συνέχεια η Κονδύλη πραγματεύεται την κοινωνία σαν το υλικό υπόστρωμα στο οποίο στηρίζεται ο πολιτισμός, με τον οποίο και καταπιάνεται στο τρίτο μέρος του έργου της.
Δεν θα είχε νόημα να παραθέσουμε τα περιεχόμενα κάθε μέρους, νομίζω το γενικό διάγραμμα που δώσαμε είναι αρκετό. Θα μείνουμε στις ιδιαίτερες αρετές του έργου.
Μια πρώτη αρετή που διακρίνει το έργο αυτό είναι η αφηγηματική του άνεση. Την αφηγηματική αυτή άνεση μπορούν να την εκτιμήσουν ιδιαίτερα οι φοιτητές, καθώς και όλοι όσοι τελειώσαμε ένα Πανεπιστήμιο, που βρεθήκαμε συχνά μπροστά σε πανεπιστημιακά συγγράμματα που μόνο απέχθεια μας προκαλούσαν για το στρυφνό του ύφους και το ακαταλαβίστικο της γλώσσας. Δεν είναι τυχαίο που στις παραδόσεις της Κονδύλη παρατηρείται πραγματική κοσμοσυρροή.
Μια δεύτερη αρετή είναι η τεκμηρίωση. Η Κονδύλη έχει υπόψη της μια ευρύτατη βιβλιογραφία, την οποία παραθέτει στο τέλος του βιβλίου. Με βάση τη βιβλιογραφία αυτή αλλά και δικές της πρωτότυπες ερευνητικές εργασίες η Κονδύλη μας παρουσιάζει το εκπληκτικό αυτό πανόραμα του αραβικού πολιτισμού, που κυριάρχησε στις νότιες ακτές της Μεσογείου για πάνω από χίλια χρόνια.
Το βιβλίο αυτό όμως διεκδικεί και μια πρωτοτυπία. Μέσα σε γκρι πλαίσιο παραθέτει αποσπάσματα από έργα, αλλά κάποιες φορές και δικά της σχόλια, που εικονογραφούν αυτό που αναφέρεται στο κυρίως σώμα του έργου. Το απαλό γκρι σε προσκαλεί να τα διαβάσεις και να μην τα προσπεράσεις.
Κάτι που πρόσεξε η Κονδύλη, και είναι προς τιμήν της, είναι οι υποσημειώσεις. Υπάρχει μια ευρέως διαδομένη πρακτική οι υποσημειώσεις να μπαίνουν στο τέλος του έργου. Αυτό δυσκολεύει την ανάγνωση, και αμφιβάλλω αν όλοι οι αναγνώστες μπαίνουν στον κόπο να τις διαβάσουν. Η Κονδύλη τις βάζει στο κάτω μέρος της σελίδας.
Η εικονογράφηση, αν και περιορισμένη, είναι καίρια. Περισσότερη θα έκανε το βιβλίο ογκωδέστερο και θα ανέβαζε το κόστος του.
Τέλος υπάρχει ευρετήριο όρων, εντελώς απαραίτητο για τον αναγνώστη με περιορισμένες μνημονικές ικανότητες, ώστε να καταφεύγει σ’ αυτό όταν συναντά κάποιον όρο του οποίου στο μεταξύ έχει ξεχάσει τη σημασία.
Και ένα απόσπασμα που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον:
«Από τότε (1256) η τακτική των νιζαριτών θα είναι να επιλέγουν ένα παραδειγματικό στόχο και να τον εξοντώνουν με τη βεβαιότητα ότι και αυτοί θα χαθούν στη θεαματική επιχείρηση. Συνήθως δέχονταν τη δική τους θανάτωση με απόλυτη σιγουριά και ειρήνη, σαν να είχαν πάρει χασίς, και έτσι έμειναν γνωστοί ως χασάσιν (εξού και η λέξη ‘δολοφόνος’ σε κάποιες ευρωπαϊκές γλώσσες)» (σελ. 329). Στα αγγλικά assassin. Το ίδιο και στα γαλλικά, ενώ στα ιταλικά είναι assasino. Οι σημερινοί τρομοκράτες της Αλ Κάιντα έχουν τους πνευματικούς τους προγόνους.
Οι περισσότεροι έχουμε ακούσει τον Μανώλη Ρασούλη (Οι μάγκες δεν υπάρχουν πια, τους πάτησε το τραίνο κ.λπ.). Εδώ μαθαίνουμε για την αραβική προέλευση του ονόματός του. Ρασούλ σημαίνει απεσταλμένος.
Λέμε αχούρι χωρίς να ξέρουμε τη σημασία της αραβικής λέξης αχούρ από την οποία προέρχεται, και που είναι στάβλος.
Και μια ακόμη ενδιαφέρουσα πληροφορία. «Ένα ταφικό κείμενο περίπου 10 γραμμών, με αναφορά στα μέλη μιας οικογένειας και στους θεούς Καχλ, Αλλάχ και Αθάρ, χρονολογείται στον 1ο αιώνα μ.Χ.». Τελικά ο Αλλάχ είναι ένας, αλλά πριν από τον Μωάμεθ φαίνεται ότι υπήρχαν δίπλα του άλλοι δυο θεοί, που στη συνέχεια εξοντώθηκαν και έμεινε μόνος ο Αλλάχ.
Αυτά και άλλα πολλά, εξίσου ενδιαφέροντα, θα συναντήσει κανείς στο θαυμάσιο αυτό βιβλίο της Ελένης Κονδύλη-Μπασούκου.