Μαρία Κέκκου, Ο θάνατος του φιλοσόφου

Μαρία Κέκκου, Ο θάνατος του φιλοσόφου, Ενάλιος 2008

Μια συναρπαστική μυθιστορηματική βιογραφία ενός ελάσσονος φιλοσόφου, την εποχή που ο Χριστιανισμός πάλευε να επικρατήσει.

Η βιβλιοπαρουσίαση που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Η Μαρία Κέκκου είναι φιλόλογος, διδάκτωρ θεατρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και σχολική σύμβουλος, με έντονο ενδιαφέρον για θρησκειολογικά ζητήματα. Ο θάνατος του φιλοσόφου είναι το πρώτο της μυθιστόρημα, ενώ έχουν προηγηθεί δυο θεατρικά, η «Μήδεια» και η «Αντιγόνη».
Τελευταία το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού φαίνεται να μονοπωλεί η τραγική φιγούρα της Υπατίας, γυναίκας φιλοσόφου και μαθηματικού που κατακρεουργήθηκε από τους χριστιανούς το 415, με δυο βιβλία να έχουν εκδοθεί πρόσφατα στην Ελλάδα, το πρώτο του Δημήτρη Βαρβαρήγου και το δεύτερο του Πέδρο Γκάλβεθ.
Και ενώ η ιστορία της Υπατίας είναι λίγο πολύ γνωστή στο ευρύ κοινό, ο κυνικός φιλόσοφος Περεγρίνος ή Πρωτέας, «που αυτοπυρπολήθηκε στην Ολυμπία κατά τη διάρκεια της 236ης Ολυμπιάδας, στα 166 μ.Χ.» όπως μας πληροφορεί μετά τον τίτλο στην πρώτη σελίδα του βιβλίου η συγγραφέας, είναι άγνωστος, ακόμη και σ’ εκείνους που ασχολούνται με τη φιλοσοφία. Ελάχιστα σχόλια υπάρχουν για τη ζωή του, και με αυτά τα ελάχιστα η Κέκκου προσπαθεί να ανασυστήσει τη ζωή του.
Πράγματι η ζωή της Υπατίας έχει ενδιαφέρον, κυρίως λόγω του τραγικού της θανάτου, και υπάρχει ένα αναγνωστικό κοινό πρόθυμο να αγοράσει μια μυθιστορηματική βιογραφία της. Όμως ποιον ενδιαφέρει η ζωή ενός άγνωστου κυνικού φιλόσοφου όπως είναι ο Περεγρίνος;
Υπάρχει βέβαια ένα ενδιαφέρον σημείο στη βιογραφία του, και αυτό είναι η αυτοκτονία του με αυτοπυρπόληση. Η Κέκκου, γνωρίζοντας τις εμπορικές δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει μια τέτοια βιογραφία φροντίζει να μας ενημερώσει έγκαιρα για αυτό, δημιουργώντας με το παρακείμενο του υπότιτλου ένα «σασπένς του πώς» έφτασε αυτός ο άνθρωπος να βάλει τέλος στη ζωή του με τέτοιο δραματικό τρόπο.
Ενώ όμως ο βιογραφούμενος έχει μικρό ενδιαφέρον, η βιογραφία του από τη Μαρία Κέκκου έχει μεγάλο λογοτεχνικό ενδιαφέρον.
Η αφηγηματική άνεση είναι μια αρετή που την έχουν πολλά βιβλία, όμως η τεκμηρίωση με αποσπάσματα από τις πηγές δεν είναι κάτι που συνηθίζεται στις μυθιστορηματικές βιογραφίες. Και η Μαρία Κέκκου θέλει να μας τονίζει διαρκώς το πραγματικό που υπάρχει στη βιογραφία της, καθώς σε μια μυθιστορηματική βιογραφία συνήθως το ιστορικά βεβαιωμένο από την συγγραφική επινόηση δεν διακρίνεται και τόσο εύκολα.
Μια άλλη αρετή αυτής της μυθιστορηματικής βιογραφίας είναι η αφηγηματική της τεχνική. Μια επινοημένη φιλενάδα του Περεγρίνου διηγείται τα αρχικά στάδια της ζωής του. Όμως δεν είναι η αφήγησή της ετεροδιηγητική μόνο, αλλά και αυτοδιηγητική. Δεν είναι ένας εξωτερικός παρατηρητής, αλλά μια γυναίκα που προσωπογραφείται έντονα μέσω της εκρηκτικής σχέσης που αναπτύσσει αναπόφευκτα με έναν τέτοιον άνδρα. Λέει κάπου χαρακτηριστικά:
«Άρχισα να πλέκω με τη φαντασία μου στιγμές και εικόνες ή εξιδανίκευα αυτές που ήδη είχα ζήσει, κάτι που επιδείνωσε τον πόνο και τη θλίψη μου. Σιγά σιγά ωρίμαζαν στο μυαλό μου επιλογές σαν αυτές της Σαπφούς που αυτοκτόνησε πέφτοντας από τον βράχο στην άκρη της θάλασσας στο ακρωτήριο Λευκάτα, όταν έχασε τον αγαπημένο της Φάωνα, ή της Διδούς που όταν έβλεπε τον Αινεία να φεύγει, άναψε φωτιά με την αγαπημένη τους σκευή και πήδηξε μέσα».
Στη συνέχεια έχουμε την παλιά τεχνική των χειρογράφων. Η φίλη του παραλαμβάνει το ημερολόγιο Περεγρίνου, και μας το παραθέτει.
Και εδώ υπάρχει πάλι μια έξυπνη επινόηση. Κάθε ημερολογιακή καταχώρηση ξεκινάει με τον τόπο της καταγραφής, την ημερομηνία και μια πρώτη φράση σε αρχαίο λόγο, όπως για παράδειγμα:
«Πάριον, εν δωδεκάτω μηνί του τετάρτου έτους της δευτέρας και τριακοστής και διακοσιοστής Ολυμπιάδος, μετά από σκέψεων πολλών προειλόμην ελθείν οίκαδε…» Η Κέκκου συνεχίζει κατόπιν με τη μετάφραση της πρώτης φράσης που εισάγει στο νεοελληνικό κείμενο: Ύστερα από σκέψεις και άλλες σκέψεις προτίμησα την επιστροφή στην πατρίδα. Μετά από απίθανες παλινδρομήσεις και περιπέτειες έφτασα στο Πάριο, κ.λπ.» (σελ. 258). Ο χρόνος στο Γρηγοριανό ημερολόγιο τίθεται σε υποσημείωση: Ιούλιος 154.
Τέλος έχουμε τη διαφορετική εστίαση στο γεγονός της αυτοπυρπόλησης του Περεγρίνου. Δίνεται από τρεις διαφορετικούς αφηγητές, οι οποίοι το αξιολογούν ο καθένας με το δικό του τρόπο. Κατ’ αρχήν είναι η ίδια η αφήγηση του Περεγρίνου, καθώς κάνει τις προετοιμασίες για αυτή την πρωτότυπη αυτοκτονία. Στη συνέχεια έχουμε δυο άλλους αφηγητές, που αξιολογούν με διαφορετικό τρόπο το γεγονός, ο ένας, ο Θεαγένης, θετικά, ο άλλος, ο Λουκιανός, αρνητικά. Με αυτή την αποστασιοποιητική τεχνική η Κέκκου αναδεικνύει το γεγονός της αμφιλεγόμενης προσωπικότητας του φιλοσόφου, για τον οποίο υπάρχουν κείμενα που τον στηλιτεύουν αλλά και κείμενα που αξιολογούν θετικά την προσωπικότητά του.
Και να κάνουμε μια ακόμη παρατήρηση.
Ενώ ο τίτλος του μυθιστορήματος υπονοεί μια μυθιστορηματική βιογραφία, το ίδιο το έργο στο εξώφυλλο χαρακτηρίζεται ως ιστορικό μυθιστόρημα. Ποιο από τα δυο ισχύει τελικά;
Ισχύουν και τα δυο. Μέσα από την μυθιστορηματική βιογραφία του Περεγρίνου η Κέκκου δίνει τόσο γλαφυρά το ιστορικό συγκείμενο που το έργο θα μπορούσε πράγματι να χαρακτηριστεί και ως ιστορικό μυθιστόρημα. Και η περίοδος αυτή είναι άκρως ενδιαφέρουσα από θρησκειολογική άποψη, καθώς ο χριστιανισμός δεν έχει επικρατήσει ακόμη και έχει να αντιμετωπίσει άλλες θρησκείες οι οποίες είναι αρκετά διαδεδομένες στον κόσμο, άλλοτε με την κατά μέτωπο πολεμική και άλλοτε αφομοιώνοντας δικά τους στοιχεία. Μαθαίνουμε για παράδειγμα ότι ο μυστικός δείπνος με τους δώδεκα μαθητές είναι μηθραϊκής προέλευσης. Οι πληροφορίες που δίνονται, ιδιαίτερα για τον Μιθραϊσμό αλλά και για τη λατρεία της Κυβέλης, τον Σέραπη, για τελετουργίες όπως τα Ιλάρια κ.λπ. είναι σημαντικότατες. Ταυτόχρονα η Κέκκου κάνει ένα οδοιπορικό στα διάφορα κέντρα της ρωμαιοκρατίας εκείνης της εποχής, όπου το ελληνικό στοιχείο ήταν περισσότερο ή λιγότερο έντονο, δίνοντας αριστουργηματικές περιγραφές τόπων και έργων τέχνης, κυρίως αγαλμάτων και ναών.
Θα κλείσουμε τη βιβλιοπαρουσίαση αυτή επαναλαμβάνοντας ότι μπορεί ο Περεγρίνος να μην είναι τόσο ενδιαφέρων ως ιστορική φυσιογνωμία, η μυθιστορηματική βιογραφία του όμως από τη Μαρία Κέκκου είναι άκρως ενδιαφέρουσα. Οι λογοτεχνικές αρετές του έργου αποζημιώνουν πλήρως τον αναγνώστη.