Ιάσων Ευαγγέλου, Ο άνθρωπος και ο Μύθος

Ιάσων Ευαγγέλου, Ο άνθρωπος και ο Μύθος,Εκδ.Βερέττας 2006

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Οι σοφοί, από μετριοφροσύνη, αυτοχαρακτηρίσθηκαν φιλόσοφοι. Το αποκορύφωμα της μετριοφροσύνης, ή της επίγνωσης του πεπερασμένου της ανθρώπινης διάνοιας, είναι το σωκρατικό «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα». Μπροστά όμως στο ογκώδες και πολυσχιδές έργο του Ιάσωνα Ευαγγέλου μας έρχεται αυθόρμητα αυτός ο χαρακτηρισμός: σοφός. 76 τίτλους έργων του μετρήσαμε στην εργογραφία του που παρατίθεται στο τέλος του τελευταίου του βιβλίου με τίτλο «Ο άνθρωπος και ο μύθος» (Βερέττας 2006). Την ποίηση και την πεζογραφία, το δοκίμιο και το θέατρο είναι αρκετοί, επίσης πολυσχιδείς συγγραφείς, που έχουν καλλιεργήσει. Λαογραφικές μελέτες, μεταφράσεις, λεξικά και ανθολογίες δεν είναι επίσης σπάνια στο έργο τους. Ο Ευαγγέλου όμως νομίζω ότι είναι ο μοναδικός που έχει καλλιεργήσει τον γνωμικό λόγο σε τέτοια έκταση με τα «Ψηφιδωτά» του, ψηφιδωτά ποίησης και στοχασμών, που γνώρισαν πολλές επανεκδόσεις και συμπληρώσεις. Για τα ψηφιδωτά του έχει τιμηθεί τρεις φορές.
Στο τελευταίο του αυτό έργο, το «Ο άνθρωπος και ο μύθος», ο Ευαγγέλου θέτει τον υπότιτλο «φιλοσοφική και ηθική προσέγγιση». Δεν αγνοεί όμως και την ανθρωπολογική διάσταση, και στη βιβλιογραφία παρατίθεται και ο Claude Levi Strauss με δυο από τα πιο σημαντικά του έργα, την «Άγρια Σκέψη» και το «Μύθος και νόημα». Η συμβολή του κοινωνικού αυτού ανθρωπολόγου στη μελέτη του μύθου είναι από τις πιο σημαντικές.
Στο έργο αυτό του Ευαγγέλου παρελαύνουν ένα σωρό μελετητές, φιλόσοφοι και διανοητές με αποσπάσματα και ρήσεις που καλύπτουν σχεδόν κάθε πτυχή του θέματος, και τις οποίες ο Ευαγγέλου υφαίνει στο στημόνι των προσωπικών του απόψεων και σχολιασμών. Από τη μονομερή προσέγγιση προτιμά την πανοραμική θέα.

Με την ευκαιρία του τελευταίου αυτού βιβλίου του Ευαγγέλου θα ήθελα να παραθέσω και μια ιβλιοπαρουσίαση, γραμμένη πριν πάνω από μια δεκαετία, και η οποία θα σαπίζει τώρα στις σελίδες ενός hard copy περιοδικού, ενώ στις ηλεκτρονικές σελίδες του Lexima είναι ευκολότατα προσβάσιμη στον καθένα.

Πτυχιούχος ιατρικής (οφθαλμίατρος) και φιλοσοφίας, ο Ιάσων Ευαγγέλου έχει μια πλατειά γκάμα συγγραφικής δραστηριότητας. Κινείται με την ίδια άνεση τόσο στο χώρο των θετικών επιστημών όσο και στο χώρο της λογοτεχνίας. Από τα υπερτεσσαράκοντα βιβλία που έχει εκδώσει μέχρι σήμερα θα σταθούμε στα πέντε τελευταία του.
Και πρώτα πρώτα η "Φαντασία" (Ιάμβλιχος 1993) αποτελεί μια εμπεριστατωμένη μελέτη μιας "αδιερεύνητης ψυχική λειτουργίας", όπως αναφέρει ο υπότιτλος του έργου. Το ενδιαφέρον αυτής της μελέτης έγκειται στο ότι αντιμετωπίζει το θέμα πολυπρισματικά: από τη θεμελίωσή της στον ανθρώπινο εγκέφαλο, μια από τις λειτουργίες του οποίου αποτελεί, μέχρι τις φαινομενολογικές εκδηλώσεις της, που τις μελετάει η ψυχανάλυση, η ψυχολογία και η ψυχιατρική. Στη συνέχεια κάνει μια ιστορική επισκόπηση του θέματος, όπως το αντιμετώπισε η φιλοσοφία από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα, και τέλος ασχολείται με τις συγκεκριμένες πραγματώσεις και εκφάνσεις της φαντασίας στη ζωή του ανθρώπου.
Όμως ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι έδρα μόνο της φαντασίας αλλά και όλων των ψυχικών, νοητικών και πνευματικών λειτουργιών του ανθρώπου. Ακόμη, η ανάπτυξη της πληροφορικής έχει πετύχει προσομοιώσεις του ανθρώπινου εγκεφάλου, που από κάποιες απόψεις τον ξεπερνούν αφάνταστα (π.χ. στην ταχύτητα των υπολογισμών), από άλλες όμως υστερούν χαρακτηριστικά (όπως στη θέση προβλημάτων).Τους δυο αυτούς εγκεφάλους, τον ανθρώπινο και τον ηλεκτρονικό, που η λειτουργία του ενός φωτίζει τη λειτουργία του άλλου, εξετάζει στο τελευταίο έργο του ο Ιάσων Ευαγγέλου με τίτλο "Εγκέφαλος, ανθρώπινος και ηλεκτρονικός" (Σαββάλας 1994).

Οι "Θέσεις και αντιθέσεις" (Σαββάλας 1993) είναι δοκίμια πάνω σε θέματα που απασχολούν τους μαθητές (και όχι μόνο) στις εκθέσεις τους, και γι αυτό αποτελούν ένα πρώτης τάξεως βοήθημα. Η πρωτοτυπία και η μοναδικότητά τους έγκειται στη διαλεκτική αντιμετώπισή τους, όπου ο ένας πόλος φωτίζει τον άλλο. Χαρακτηριστικά θέματα: πνευματικότητα και βαρβαρότητα, λογική και ένστικτο, νόηση και συναίσθημα, κοινωνικότητα και ατομικισμός, επιθετικότητα και διαλλακτικότητα, πολιτικοποίηση και απολιτικότητα κ.α.

"Το μικρό είναι όμορφο", τίτλος έργου του Ε.Φ.Σουμάχερ, απετέλεσε σλόγκαν του οικολογικού κινήματος. Και δεν ισχύει μόνο σε ζητήματα κοινωνίας (οικονομικές μονάδες, μορφές οργάνωσης κ.λπ.), τομέα στον οποίο αναφέρθηκε κυρίως ο Σουμάχερ, αλλά και στη λογοτεχνία. Αναπτύξαμε πρόσφατα αλλού (βιβλιοπαρουσίαση της ποιητικής συλλογής του Μανόλη Πρατικάκη "Τα δυσεύρετα χρώματα του τέλους", Κρητικά Επίκαιρα, Μάρτης 93) γιατί το ολιγόστιχο ποίημα συγκεντρώνει μεγάλες αρετές, και δεν χρειάζεται να επεκταθούμε εδώ. Μια τέτοια ολιγόστιχη ποίηση αποτελούν τα "Ψηφιδωτά ποίησης",(Σαββάλας 1993) μια συγκεντρωτική έκδοση των οκτώ "Ψηφιδωτών", τα οποία εξέδωσε με ρυθμό σχεδόν ένα κάθε χρόνο από το 1984 ο Ιάσων Ευαγγέλου.
"Σου άνοιξα την πόρτα της καρδιάς.
Σκούπισε τουλάχιστον τα πόδια σου πριν μπεις"
είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της ποίησης.

Πριν από τα "Ψηφιδωτά" ποίησης ο Ιάσων Ευαγγέλου ασχολήθηκε με τις "Ψηφίδες" ιδεών, σύντομες αποφθεγματικές σκέψεις, εκδίδοντας την πρώτη συλλογή το 1967,και τη δέκατη πέμπτη το 1991, από πεντακόσιες ψηφίδες προσωπικού στοχασμού η καθεμιά. Τις ψηφίδες αυτές επανεκδίδει το 1994 (εκδόσεις Σαββάλας) ενώ προηγήθηκε μια επίσης συγκεντρωτική αλλά θεματική έκδοση, ώστε να είναι χρηστική για τους μαθητές (Σαββάλας 1992).

"Να μη ζεις το παρόν εις βάρος του μέλλοντος μα και να μη θυσιάζεις το παρόν για χάρη του μέλλοντος" είναι ένας χαρακτηριστικός στοχασμός. Ευχόμαστε να είναι πάντα αστείρευτοι οι στοχασμοί του.