Μοχάμεντ Ούμαρ, Στους δρόμους του Μπακαρό

Μοχάμεντ Ούμαρ, Στους δρόμους του Μπακαρό

Ο συγγραφέας με μια προσχηματική ιστορία εκθέτει τα προβλήματα της χώρας του της Νιγηρίας: προβλήματα φτώχειας για τις χαμηλότερες τάξεις, διαφθοράς για την κυβερνώσα ελίτ και καταπίεσης για τις γυναίκες, ανεξαρτήτως τάξεως

Τίτλος: Στους δρόμους του Μπακαρό
Συγγραφέας: Μοχάμεντ Ούμαρ
Εκδόσεις: ΚΨΜ, 2006
Σελ. 279

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα. Και μ' αυτή τελειώσαμε τη μεταφορά στο blog. Στο εξής χαλαρά.


Για πρώτη φορά νιώθω να προβληματίζομαι σε σχέση με τα κριτήρια μιας βιβλιοκριτικής. Θεωρούσα δεδομένο ότι ήταν μόνο αυτά της «λογοτεχνικότητας», για να χρησιμοποιήσω τον όρο τον ρώσων φορμαλιστών. Πώς μπορώ να συστήσω με θέρμη ένα βιβλίο στο οποίο εκείνο που με εντυπωσιάζει κυρίως είναι ο αγωνιστικός του χαρακτήρας, το κοινωνικό του μήνυμα, η πολιτική του στόχευση, αυτό που σ' άλλους καιρούς θα χαρακτηρίζαμε απορριπτικά σαν «προπαγανδιστική λογοτεχνία», παρόλο που υπάρχει και ο αντίστοιχος όρος, με θετικές όμως συνδηλώσεις, «στρατευμένη λογοτεχνία»;
Ε, λοιπόν μπορώ. Γιατί θα πρέπει να εξυμνούμε πάντα το βιβλίο που έχει (ή φιλοδοξεί να έχει) τις προδιαγραφές να γίνει κλασικό, ανάγνωσμα εις τους αιώνας των αιώνων όπως τα ομηρικά έπη και οι αρχαίες τραγωδίες, και όχι και εκείνο που φιλοδοξεί μόνο να ευαισθητοποιήσει πάνω στα οξυμένα προβλήματα που ταλανίζουν την πατρίδα του συγγραφέα;
Στο τέταρτο κοινωνικό φόρουμ ήμουν ομιλητής σε ένα πάνελ. Συναντάω τη φίλη μου Σίλβια Οκαλιόβα, που περιμένει να δει για πρώτη φορά το βιβλίο της «Ζάπινγκ σε ιδέες του μέλλοντος» στον πάγκο του εκδοτικού της οίκου, ενός από τους συμμετέχοντες στο φόρουμ. Παίρνοντας το βιβλίο της βλέπω και το βιβλίο «Στους δρόμους του Μπακαρό», με υπότιτλο «Η Αμίνα στη δίνη της ιστορίας». Το πήρα για τον υπότιτλο και για τις μαύρες γυναίκες που υπήρχαν στο εξώφυλλο. Στο αυτί του βιβλίου διαβάζω για τον συγγραφέα: Μοχάμεντ Ούμαρ. Γεννημένος το 1956 στη Νιγηρία, με σπουδές στις Πολιτικές Επιστήμες σε πανεπιστήμιο της χώρας του, αποβλήθηκε απ' αυτό για την πολιτική του δράση, εξορίστηκε από τη χώρα του και ολοκλήρωσε τις σπουδές του σε πανεπιστήμια της Ρωσίας και της Αγγλίας. Ζει στο Λονδίνο και εργάζεται στις εκδόσεις Zed books. Και μετά από κάποιους μήνες που πήρε το βιβλίο τη σειρά του στα διαβάσματά μου, διαβάζω με έκπληξη στο εσωτερικό, στην ταυτότητα του βιβλίου: Πρώτη παγκόσμια έκδοση. Το μυθιστόρημα αυτό γράφηκε (προφανώς) στα αγγλικά, αλλά κανένας εκδοτικός οίκος δεν το εξέδωσε, αλλά μεταφράστηκε στα Ελληνικά και εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Γιατί άραγε; Μήπως δεν ικανοποιούσε τα λογοτεχνικά στάνταρ κανενός εκδοτικού οίκου; Ή μήπως το ριζοσπαστικό του μήνυμα τρόμαξε τους εκδότες;
Το έργο ανήκει στη φεμινιστική λογοτεχνία, και ας γράφηκε από άντρα. Θέμα του η θέση της γυναίκας σε μια ισλαμική χώρα, όχι σε μια τριτοκοσμική αραβική, αλλά σε μια μαύρη τεταρτοκοσμική κοντά στον Ισημερινό, όπως είναι η Νιγηρία.
Το αφηγηματικό στημόνι είναι φανταστικό, αλλά πάνω του υφαίνονται πολύ πραγματικά επεισόδια. Για ένα τουλάχιστον δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία: Μια γυναίκα καταδικάστηκε σε θάνατο δια λιθοβολισμού για μοιχεία. Υπέγραψα πριν λίγο καιρό και για τη δεύτερη γυναίκα το κείμενο που μου έστειλε η Διεθνής Αμνηστία.
Το σκηνικό αυτών των επεισοδίων είναι η καταπίεση της γυναίκας με τις ευλογίες του Ισλάμ, η διαφθορά των πολιτικών, η γενική φτώχεια και εξαθλίωση του πληθυσμού. Όμως άλλο είναι να τα ακούς περιληπτικά κατά καιρούς σε ειδήσεις και άλλο να τα διαβάζεις σε λογοτεχνικές σελίδες, βγαλμένες από τη γλαφυρή πένα ενός ταλαντούχου συγγραφέα.
Η Αμίνα, μια μεγαλοαστή, με άνδρα στο κοινοβούλιο, μπαίνει μπροστάρισσα στον αγώνα των γυναικών για γυναικεία χειραφέτηση και κοινωνική δικαιοσύνη. Μετά από μια διαδήλωση συλλαμβάνονται και φυλακίζονται, όμως ο δικαστής τις αθωώνει. Το βιβλίο κάποτε τελειώνει, όμως ο αγώνας συνεχίζεται.
Διαβάζοντας για το Ισλάμ συνειδητοποίησα σε όλο της το βάθος τη μαρξιστική έννοια της αλλοτρίωσης. Οι πιο αλλοτριωμένοι δεν είναι οι εργάτες, αλλά οι γυναίκες στο Ισλάμ. Διάβασα κάπου ότι μετά από μια διαδήλωση γυναικών στο Μαρόκο για τα δικαιώματα της γυναίκας, έγινε, την επόμενη κιόλας μέρα, μια τριπλάσια σε όγκο αντιδιαδήλωση γυναικών που έλεγαν «καλά είμαστε».
Επίσης συνειδητοποίησα και την αλήθεια της ρήσης του Μαρξ: Θρησκεία, το όπιο του λαού. Αν ο Χριστιανισμός είναι όπιο, το Ισλάμ είναι καθαρή ηρωίνη.
Βέβαια και ο Χριστιανισμός τον Μεσαίωνα καθαρή ηρωίνη ήταν. Μόνο έτσι εξηγούνται τα θύματα της ιεράς εξέτασης και οι καμένες στην πυρά μάγισσες, κάπου 300.000 διάβασα. Οι γυναίκες είναι μια ζωή θύματα του θρησκευτικού φονταμενταλισμού.
Σε κάποια πάνελ στο φόρουμ μιλούσαν για τη χειραφέτηση της γυναίκας, ενώ σε κάποια άλλα καταδίκαζαν την σχεδιαζόμενη αμερικανική εισβολή στο Ιράν. Όμως η αμερικανική εισβολή δεν ήταν που γλίτωσε τις Αφγανές από τους Ταλιμπάν; Νομίζω ότι οι αμερικάνοι κάνουν ακόμη απόσβεση των όσων ξόδεψαν για τον Οσάμα Μπιν Λάντεν. Έχουν τσάμπα προβοκάτορα. Τι ψυχή έχουν 2.000 νεκροί στους δίδυμους πύργους, μπροστά στη χώρα που κατακτήσαμε και τη θέσαμε πάλι κάτω από την επιρροή μας;
Η αμερικάνικη εισβολή δεν είναι η λύση. Η λύση είναι ένας μεγάλος ηγέτης σαν τον Κεμάλ Ατατούρκ. Διάβασα, θυμάμαι, όταν ήμουν στο στρατό τη βιογραφία του και θαύμασα τον μεγάλο ηγέτη. Εχθρός μας, αλλά μεγάλος. Έβγαλε με τη βία τον φερετζέ από τις τουρκάλες, και έπνιξε μουλάδες στην κρεμάλα. Κατάργησε το αραβικό αλφάβητο και εισήγαγε το λατινικό, ενώ εμείς ακόμη έχουμε ενδοιασμούς για το μονοτονικό. Πριν λίγο καιρό διάβασα, κάτι που αγνοούσα, σε βιβλίο της μαροκινής φεμινίστριας Fatima Mernissi ότι οι γυναίκες στην Τουρκία ψήφιζαν από το 1934. Στην Ελλάδα ψήφισαν για πρώτη φορά το 1951.
Όμως νομίζω ότι οι μουσουλμανικές χώρες είναι καταδικασμένες να πέσουν στην αγκαλιά των ισλαμιστών φονταμενταλιστών. Οι στρατηγοί μπόρεσαν να αποτρέψουν το ισλαμικό κόμμα να ανέλθει στην εξουσία την πρώτη φορά, όχι όμως τη δεύτερη. Όταν θα χάσουν και οι ίδιοι τον έλεγχο τι θα γίνει; Τότε δεν θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε μόνο τον τουρκικό εθνικισμό, αλλά και τον ισλαμικό φονταμενταλισμό. Και τότε τα πράγματα θα είναι δύσκολα.
Και για τους ίδιους. Με τη γυναίκα σε καθεστώς δουλείας, κανένα κράτος δεν πρόκειται να γνωρίσει οικονομική ανάπτυξη.
Έχω απομυθοποιήσει τη δημοκρατία και είμαι ένθερμος οπαδός του βασιλιά Μωχάμεντ VI του Μαρόκου. Γιατί η αλτερνατίβα στη βασιλεία δεν είναι μια δημοκρατία δυτικού τύπου, αλλά ένας Χομεϊνί. Και οι βασιλιάδες ευτυχώς έχουν ένα δυτικό προσανατολισμό, που σημαίνει ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα, και αυτά των γυναικών, είναι σε κάποιο βαθμό σεβαστά. Διάβασα με έκπληξη ότι η Φάτιμα Μερνίσι είναι η μοναδική αντιφρονούσα μουσουλμάνα φεμινίστρια που ζει και εργάζεται στον τόπο της. Με ένα Χομεϊνί στην εξουσία μάλλον θα είχε πάρει το δρόμο της εξορίας.
Μίλησα λιγότερο για το βιβλίο και περισσότερο για πράγματα που όμως και ο ίδιος ο Ούμαρ θα ήθελε να μιλήσω. Θα καταλήξω όμως συστήνοντάς το ανεπιφύλακτα. Να μη γνωρίζουμε την Αφρική μόνο από τα δελτία ειδήσεων και τις στήλες των εφημερίδων, αλλά και από τη λογοτεχνία της.