Μάρω Βαμβουνάκη, Λουλούδι της κανέλας

Μάρω Βαμβουνάκη, Λουλούδι της κανέλας.

Κρητικά Επίκαιρα, Ιανουάριος 1994

Mια από τις κεντρικές ιδέες του Απόστολου Δοξιάδη, όχι τόσο
στο τελευταίο του μυθιστόρημα "Ο θείος Πέτρος και η εικασία
του Γκόλντμπαχ" όσο στα δυο πρώτα του "Βίος παράλληλος" και
"Μακαβέτας", είναι η σημασία του τυχαίου στη ζωή μας. "Τυχαία"
βρήκα στην βιβλιοθήκη της Π.Ε.Φ. το βιβλίο της Μάρως
Βαμβουνάκη "Ντούλια", και του έκανα μια βιβλιοπαρουσίαση.
"Συμπτωματικά" εκείνες τις μέρες η Βάσω Μουντάκη με
παρακάλεσε να βοηθήσω στην έκθεση Κρητικού βιβλίου που
διοργάνωνε η Κρητική Εστία. Στα πλαίσια αυτής της συμμετοχής
μου είχα μια τηλεφωνική επικοινωνία με τη Μάρω Βαμβουνάκη και
μια προσωπική επαφή με τον Μανώλη Πρατικάκη, που "έτυχε" μόλις
να έχει κυκλοφορήσει η ποιητική του συλλογή "Η μαγεία της μη
διεκδίκησης", την οποία και παρουσίασα στα Κ.Ε. Και οι δυο
τους εκφράστηκαν πολύ κολακευτικά για τις βιβλιοπαρουσιάσεις
μου, όχι βέβαια γιατί τους επαινούσα - φτασμένοι λογοτέχνες
και οι δυο, το σημείωμα ενός άγνωστου βιβλιοκριτικού δεν είχε
να προσφέρει και πολλά στη φήμη τους. Έτσι αγκάλιασα την στήλη
των "βιβλιοκρητικών" που κρατούσα επί χρόνια στα Κ.Ε. από
καθαρό πατριωτισμό (τα ενδιαφέροντά μου μέχρι τότε ήταν
στραμμένα στην οικολογία, στην ηθολογία και την κοινωνική
ανθρωπολογία) με ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Κάποιες άλλες
συμπτώσεις που δεν χρειάζεται να τις αναφέρω εδώ μου έδωσαν
τη δυνατότητα να δημοσιεύω βιβλιοκριτικές και στο περιοδικό
"Έρευνα", για τους μη Κρητικούς συγγραφείς. Από τότε έχω
δημοσιεύσει βιβλιοκρητικές σε πολλά έντυπα, ανάμεσα στα οποία
το "Διαβάζω", η "Φιλολογική" και το "Γράμματα και τέχνες".
Και το πιο σημαντικό, γράφω τώρα μια διδακτορική διατριβή (δεν
χρειάζεται να αναφέρω κι εδώ τις συμπτώσεις που με οδήγησαν
στον επιβλέποντα καθηγητή κύριο Θόδωρο Γραμματά) με θέμα την
αφηγηματολογία με εφαρμογή στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία.
Η εκπαιδευτική άδεια που έχω μου αφήνει μπόλικο χρόνο για
διάβασμα και γράψιμο, χρόνο που ίσως δεν θα είχα χωρίς την
αλυσίδα των συμπτώσεων που ανέφερα.
Η Μάρω, αυτό που μου λέει ότι της αρέσει στις βιβλιοκριτικές
μου είναι η πρωτοτυπία προσέγγισης, μακριά από τα στερεότυπα
των επαγγελματιών βιβλιοκριτικών, που κάνουν τα κείμενά τους
πολλές φορές πεζά και ανιαρά, χωρίς ίχνος πρωτοτυπίας.
Διαβάζοντας το τελευταίο της βιβλίο "λουλούδι της
κανέλας"(Δεκ.93),έβλεπα με φρίκη, χωρίς να μπορώ να αντισταθώ,
να πέφτω σε παρόμοια ατοπήματα, να το τοποθετώ άθελά μου πάνω
στον προκρούστη της αφηγηματικής θεωρίας της Mieke Ball, μια
εκλεκτική και χρηστική δουλειά που χρησιμοποίησα σαν
μπούσουλα στο διάβασμά μου για το διδακτορικό μου. Έβλεπα όμως
με ικανοποίηση να ανθίσταται σ' αυτή την τοποθέτηση. Στα
περιθώρια σημείωνα σειρές και παραγράφους με D (description,
περιγραφή), Ν (Narration,αφήγηση), και Α (argument, θέσεις και
αντιλήψεις). Στο τέλος σταμάτησα. Όταν κάτι φαίνεται με γυμνό
μάτι, τι το χρειάζεσαι το μέτρημα; Το argumentative τμήμα του
έργου της Μάρως Βαμβουνάκη είναι πολύ μεγάλο, το έχουμε γράψει
στις προηγούμενες κριτικές μας, και ας μην έχουμε
χρησιμοποιήσει αυτό τον όρο, που ως προς την ελληνική του
μετάφραση έχουμε ακόμη κάποιους ενδοιασμούς.
Πάντως το τελευταίο αυτό βιβλίο της μου έδωσε πολλές
ενοράσεις πάνω σε ζητήματα αφηγηματολογίας που δεν μπορώ να
αναφέρω εδώ, γιατί το σημείωμα θα μάκραινε, και έχω
διαπιστώσει ότι το αν θα δημοσιευθεί ή πόσο γρήγορα θα
δημοσιευθεί μια βιβλιοκριτική μου, η ποιότητα είναι μια
ουδέτερη παράμετρος, ενώ με την έκτασή της υπάρχει η ακριβώς
αντίστροφη σχέση. Έτσι θα είμαι σύντομος.
α) Υπάρχει μια στροφή στη θεματολογία της Βαμβουνάκη. Ο
μεταφυσικός-θρησκευτικός στοχασμός υποκαθιστά τη συλλογιστική
πάνω στον έρωτα και στις σχέσεις των δυο φύλων.
β)Το έργο θα άφηνε σε αμηχανία ένα ταξινομητή σε
λογοτεχνικά είδη (genre):ένα ταξιδιωτικό όπου παρεμβάλλονται
σκηνές ενός αδημοσίευτου θεατρικού έργου για τον Γκρέκο, με
πολλά arguments, αλλά και πολλές περιγραφές, κάτι που δεν το
συνηθίζει η Μάρω. Σε πιο μεγάλη αμηχανία θα βρεθεί όταν
δημοσιευτεί το έργο της για την Άννα Καρένινα,ένα
ιμπρεσσιονιστικό-ποιητικό argument πάνω στο αριστούργημα του
Τολστόι, του οποίου σταμάτησε το γράψιμο για χάρη του Γκρέκο.
γ)Μάρω, θα σου τα ψάλλω. Μας αναφέρεις ένα θαύμα, για το πως
σώθηκε ένα παιδί από τροχαίο, όμως το λιγότερο εντυπωσιακό
θαύμα που ανασύρεις στον "ορίζοντα των προσδοκιών" του
αναγνώστη (να μπείτε στο σπίτι του Γκρέκο που είναι κλειστό
λόγω ανακαίνισης) δεν υλοποιείται τελικά. Λες:(σελ.65) -Να
ερχόμαστε κάθε μέρα έξω απ' το σπίτι. Δεν μπορεί να μας συμβεί
αυτό...δεν γίνεται...Μια μέρα απ' αυτές η πόρτα θ' ανοίξει. Το
ξέρω. Να ερχόμαστε όμως." Αλήθεια σου λέω, μετά απ' αυτά σου τα
λόγια περίμενα ότι θα σας άνοιγαν την πόρτα. Δημιούργησες ένα
suspense που στηρίχθηκε σε ψεύτικη anticipation
(πρόλεξη, προσήμανση),αφηγηματικά επιτρεπτή, αλλά σε διάσταση με το
μεταφυσικό κλίμα του έργου σου και τη "διάνοιά" του.
δ)Ένα κείμενο χωρίς συγκείμενο είναι σαν άνθρωπος μόνο με
το σώβρακο. Το "νόημα" του "Λουλουδιού της κανέλας", της
πανηγυριώτικης ρουλέτας που παρακολουθούν στην Πλάθα μαγιόρ,
αντλείται τόσο από το χρονικό συγκείμενο,( αιώνες πριν, άλλοι
θεατές, στην ίδια πλατεία, παρακολουθούσαν με διεστραμμένη
ηδονή τους καταδικασμένους από την ιερά εξέταση να πεθαίνουν
πάνω στην πυρά),όσο και από το χωρικό συγκείμενο, (την ίδια
ώρα σ' όλα τα μήκη και πλάτη της γης αποχαυνωμένοι άνθρωποι
παρακολουθούν στην τηλεόραση εξίσου ευτελή θεάματα, ενώ δίπλα
τους ορθώνεται η λερναία ύδρα με ξαναπεταμένα τα κεφάλια ενός
αιμοβόρου εθνικισμού και ενός αδίστακτου ρατσισμού).Πάλι
παραπλανά ο ρομαντικός τίτλος "Λουλούδι της κανέλας" όπως και
ο τίτλος του "Χρόνια πολλά γλυκιά μου", του έκτου της
μυθιστορήματος.
ε)κλείνω με δυο "καλολογικά" στοιχεία. Ο "τολεδιανός σκύλος"
(σελ.127) ανακαλεί συνειρμικά τον "ανδαλουσιανό σκύλο", την
πρώτη σουρεαλιστική ταινία του μεγάλου Ισπανού σκηνοθέτη Λουί
Μπουνιουέλ. Στο "η οδός προς την ψυχή είναι τεθλιμμένη"
(σελ.90) το "-μένη" που υπάρχει παραδειγματικά στην
"τεθλασμένη οδό" σαν αντίθεση της ευθείας οδού, αναδεικνύει
περισσότερο την ανοίκεια σύζευξη της τεθλιμμένης οδού.