Κωστής Χατζηφωτεινός, Τρίτη Παρουσία

Κωστής Χατζηφωτεινός, Τρίτη Παρουσία, Ελληνικά Γράμματα, 2001

Κρητικά Επίκαιρα, Απρίλης 2002

Με την Τρίτη Παρουσία του ο Κωστής Χατζηφωτεινός παρουσιάζεται για τρίτη φορά στα ελληνικά γράμματα, από τα Ελληνικά Γράμματα (Αθήνα, 2001). Έχουν προηγηθεί η ποιητική του συλλογή Φυτολόγιο (1997) και Δελφίνια μυστήρια (1999). Το Φυτολόγιο το παρουσιάσαμε στον νεαπολίτικο «Πολίτη» στις 8-7-1997.
Από τη θεματική του Φυτολόγιου ο Χατζηφωτεινός έχει απομακρυνθεί αρκετά. Με την πρώτη του αυτή συλλογή απέτιε φόρο τιμής στα στοιχεία εκείνα που στοίχειωναν ως παιδικά βιώματα τις μνήμες του: στοιχεία της Κρητικής χλωρίδας όπως η ελιά, η χαρουπιά, αλλά και η τσουκνίδα που, ανακαλώντας κι εγώ ανάλογες μνήμες, διατάρασσε μοχθηρά τα παιδικά μας παιχνίδια όταν περνάγαμε απρόσεκτα δίπλα της φορώντας τα κοντά παντελονάκια μας.
Η απομάκρυνση αυτή είναι μόνο θεματολογική. Στην Τρίτη Παρουσία η ποίηση του Χατζηφωτεινού διατηρεί επίσης τη φωτεινή μεσογειακή της διαύγεια, που η φιλολογική της προέλευση ανιχνεύεται εδώ πιο έντονα: Η καβαφική ποίηση. Η «αγωνία της επίδρασης» δεν φαίνεται να κατατρύχει τον Χατζηφωτεινό, παρά τον αντίθετο ισχυρισμό του Harold Bloom για τους λογοτέχνες, και βλέπουμε να προσεγγίζει περισσότερο το πρότυπό του, όχι μόνο με το πεζολογικά διαυγές ύφος αλλά και την ιστορική θεματική. Τα Οικήια κακά με πέντε ποιήματα, με τα οποία ανοίγει η συλλογή, αναφέρονται στη Μίλητο και την άλωσή της.
Ένα άλλο καβαφικό στοιχείο της συλλογής είναι η ειρωνεία, στην πιο υψηλή, «βαρβαρική» της εκδοχή. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα «Στη Γερμανία».

Γελάσανε,
μα εγώ στα σοβαρά
αναρωτήθηκα στη Γερμανία
γιατί να μη μας κάνει
όλους Γερμανούς, ο Παντοδύναμος,
να μην υπάρχουν «υπόλοιποι»
να ενοχλούν
και νάμαστε όλοι ίσοι...

Όμως αυτό που ξεχωρίζει στη συλλογή είναι η πρωτοτυπία των θεματικών συλλήψεων και της επεξεργασίας τους. Από αυτή την άποψη ποιήματα που ξεχωρίσαμε είναι η «Απογραφή», η «Τήνος», η «Αιτιατική», το «Βιβλιοπωλείο», η «Αναγνώριση», η «Ζωγραφική», τα «Μάτια», οι «νιφάδες» και τα «Περιστέρια των Αθηνών». Η «Αιτιατική» είναι ιδιαίτερα εκπροσωπευτικό.

Άνθρωποι της ευκολίας,
ούτε στιγμή δεν διστάσαμε,
χάριν της ήσσονος προσπάθειας,
να συνταχτούμε με την Αιτιατική
στις επεκτατικές της βλέψεις.
Τι πτώση!

Το εφέ της δισημίας (Τι πτώση) είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό εδώ ως εφέ τέλους.
Οι Επτά φωνές για τη βροχή, με πηγή έμπνευσης μια «Ευχή επί ανομβρίας» από χειρόγραφο του 10ου αιώνα, η οποία προτάσσεται, και αποτελούν αντίστιξή της, ξεχωρίζουν και εμφανισιακά στη συλλογή, από την γκρίζα λουρίδα στη δεξιά άκρη των σελίδων τους.

Έβρεξες πάλι μέσα στην πόλη Σου κύριε
και μόνο την οργή μας εισέπραξες.
....................................................
Στους αγρότες Κύριε,
στους αγρότες που τη θέλουν τη βροχή.
Στην πόλη μέσα τι την θες;

Ξεχωρίζει η «Τέταρτη φωνή», με τον τεμαχισμένο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, λαϊκότροπο ξόρκι στην πλημμύρα:

Φύγε βροχή, φύγε βραχνά
σύννεφα να χαθείτε
εις το βυθό της θάλασσας
να πάτε να πνιγείτε.
.............................
Χάσου κακό, χάσου χτικιό
χάσου νερουλιασμένη
να ξημερώσει το πρωί
μέρα πεφωτισμένη.

Το «Ανεφάρμοστο» δίνει όχι μόνο ένα προσωπικό στίγμα, αλλά και το στίγμα της ποίησης γενικότερα.

Απ’ όλες τις εφαρμογές
ελκυστικότερο,
το ανεφάρμοστο,
που μ’ επιτρέπει να ονειρεύομαι,
ερωτεύτηκα.

Η μηχανόβια κοπέλα εμπνέει τον ποιητή, όπως και τον συμπατριώτη του Μανώλη Πρατικάκη. Όμως, ενώ ο Πρατικάκης τη βλέπει ως σύμβολο ερωτισμού («Με τα μακριά αστροφώτιστα/ μαλλιά της στον αέρα. Με το ζουμερό κορμί της/ σφηνωμένο στου εύοσμου κινδύνου/ τα εξαβάλβιδα λαγόνια/»), ο Χατζηφωτεινός βλέπει σ’ αυτήν «εκείνο το γλυκό κοριτσάκι» που μπήκε πρόωρα στις έγνοιες της ζωής:

Είχε ένα άδειο βλέμμα,
μια τόσο πρόωρη κούραση
στο προσωπάκι του...
Πότε πρόλαβε;

Ο Χατζηφωτεινός εγκαταλείπει τον ευτυχισμένο λυρισμό της κρητικής επαρχίας, ο οποίος άλλωστε τροφοδοτείται από μια νοσταλγία της παιδικής ηλικίας, ως ανάμνηση, καθώς υπαρξιακά και φιλοσοφικά προβλήματα απασχολούν όλο και περισσότερο τη σκέψη του. Η ποίησή του είναι μια ποίηση ωριμότητας, μιας ώριμης σκέψης και προβληματισμού. Με τρεις μόνο ποιητικές συλλογές, πότε πρόλαβε;