Γιάννης Γιακουμάκης, Ο Λούμπουνας

Γιάννης Γιακουμάκης, Ο Λούμπουνας

Κρητικά Επίκαιρα, Φλεβάρης 2003

Ο Γιάννης Γιακουμάκης ανήκει στην πληθώρα των Κρητών εκείνων συγγραφέων που σε μια προσπάθεια αντίστασης στη μίνι παγκοσμιοποίηση που βιώνουμε τις τελευταίες δεκαετίες, της εξαφάνισης δηλαδή της τοπικής κουλτούρας και γλώσσας από τα πανελλαδικά πρότυπα που μας προβάλλονται κυρίως μέσω της τηλεόρασης αναβιώνουν την ηθογραφία. Ενώ όμως τα περισσότερα έργα που μας προσφέρουν είναι λογοτεχνικά μέτρια, και το ενδιαφέρον τους είναι κυρίως γλωσσικό και ηθογραφικό, ο "Λούμπουνας", το "μίνι" μυθιστόρημα αυτό του Γιακουμάκη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις mini book, είναι λογοτεχνικά πολύ αξιόλογο, όπως εξάλλου και τα υπόλοιπα έργα του. Δεν είναι μόνο δική μας διαπίστωση, αλλά και της Ακαδημίας Αθηνών, που το τίμησε με έπαινο.
Κατ' αρχήν, ηθογραφικά είναι πληρέστατο. Αναφέρεται σε όλες τις σημαντικές πλευρές της κρητικής ζωής, όπως τις γνώρισαν κυρίως οι πατεράδες μας: Τα πανηγύρια, οι μαντινάδες στο παράθυρο της αγαπημένης, η ζωοκλοπή, οι αγροτικές εργασίες, το προξενιό αλλά και ο έρωτας, τα παρατσούκλια κ.λπ. Μέσα από το μυθιστόρημα αυτό μας δίνεται η εικόνα μιας ζωής που έχει περάσει ανεπιστρεπτί.
Στη συνέχεια, είναι οι γλωσσικές αρετές του. Ο Γιακουμάκης αποδίδει με σχεδόν τέλειο τρόπο το γλωσσικό ιδίωμα. Μου έκανε εντύπωση η γραφή "τη γκεφαλή" (σελ. 37) αντί "την κεφαλή", που αποδίδει ακριβώς την κρητική προφορά.
Ο Γιακουμάκης περιορίζει το λόγο του αφηγητή του στο ελάχιστο. Δεν μπορεί ένας μορφωμένος αφηγητής, που μόνο οι θεωρητικοί της λογοτεχνίας τον ξεχωρίζουν από τον συγγραφέα, να μιλάει την ίδια γλώσσα με τους αμόρφωτους ήρωές του. Και ο Κονδυλάκης ως αφηγητής γράφει σε καθαρεύουσα και αργότερα σε δημοτική, ενώ οι ήρωές του μιλούν τα κρητικά. Ο συγγραφέας αισθάνεται ότι είναι καλύτερα να δίνει το λόγο στους ήρωες του.
Καθώς λοιπόν ο λόγος των ηρώων κυριαρχεί πάνω στο λόγο του αφηγητή, το κείμενο παίρνει μια ζωντάνια και μια θεατρικότητα. Μπορούμε να φανταστούμε το έργο σαν ένα πολύ επιτυχημένο ραδιοθέατρο. Ραδιοθέατρο και όχι θεατρικό έργο, γιατί στερείται το κύριο χαρακτηριστικό ενός θεατρικού έργου, που είναι η σύγκρουση των χαρακτήρων. Και η σύγκρουση αυτή δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο του θεάτρου αλλά και του μυθιστορήματος, μια και συνήθως πάνω της οικοδομείται το σασπένς της αφήγησης. Όμως ο Γιακουμάκης παρασύρεται από τις ηθογραφικές προθέσεις του, που είναι η παρουσίαση ενός ειδυλλιακού παρελθόντος, και έτσι, ασυνείδητα θα 'λεγα, αποφεύγει την ανάπτυξη συγκρουσιακών καταστάσεων που θα το αμαύρωναν. Και ένα φόνο που συντελείται στη διάρκεια μιας ζωοκλοπής τον παρουσιάζει στο περιθώριο της κύριας ιστορίας του, χωρίς να του δίνει μεγάλη έκταση.
Αξίζει να υπογραμμίσουμε εδώ το κύριο μοτίβο του έργου, που είναι το μοτίβο του "Σταχτοπούτου", ένα μοτίβο που η καλύτερη ανάπτυξή του στη νεοελληνική λογοτεχνία βρίσκεται στο αριστούργημά της, τον "Ερωτόκριτο". Το μοτίβο του Σταχτοπούτου, νεολογισμό που επινοήσαμε για να δώσουμε την αρσενική εκδοχή του μοτίβου της Σταχτοπούτας, είναι ένα μοτίβο που ικανοποιεί φαντασιακά τον αρσενικό αναγνώστη, όπως το μοτίβο της Σταχτοπούτας τις γυναίκες αναγνώστριες. Το περιεχόμενο του είναι η ευόδωση ενός αισθήματος που τρέφει ο ήρωας για μια ηρωίδα η οποία κοινωνικά βρίσκεται πιο πάνω απ' αυτόν.
Αυτό το μοτίβο βέβαια γνωρίζει διάφορες παραλλαγές. Μια εκδοχή είναι αυτή του "Ερωτόκριτου", όπου ο ήρωας έχει αμέσως την αποδοχή της αγαπημένης του, όμως θα αναγκασθεί να αγωνισθεί για να υπερπηδήσει την αντίδραση του πατέρα. Μια άλλη εκδοχή βρίσκεται στον "Κοκοβιό", ένα διήγημα της συλλογής "Στον κύκλο του μαχαιριού" του Κωστή Φραγκούλη, που είναι περισσότερο γνωστός από τα "Δίφορά" του. Αυτή η εκδοχή προσεγγίζει περισσότερο το μυθιστόρημα του Γιακουμάκη. Και οι δυο ήρωες έχουν παρατσούκλια, με τα οποία μάλιστα τιτλοφορούν οι συγγραφείς τα έργα τους. Και οι δυο ήρωες "ψηλά τη χτίσαν τη φωλιά", όπως λέει η μαντινάδα, όμως ο κλώνος δεν έσπασε, αλλά κέρδισαν τις αγαπημένες του. Ο Λούμπουνας με επιμονή και υπομονή κέρδισε την καρδιά του Κατινιού, παρόλο που αυτή αρχικά τον έβλεπε με μια κάποια περιφρόνηση εξαιτίας της ταπεινής του καταγωγής. Εκτίμησε όμως στη συνέχεια την εργατικότητά του και τον καλό του χαρακτήρα, καθώς είδε πόσο τους συμπαραστάθηκε στην αρρώστια και το θάνατο του πατέρα της. Ο Κοκοβιός του Φραγκούλη αντίθετα θα κερδίσει την αγαπημένη του "μια κι όξω", ανδραγαθώντας στη Μάχη της Κρήτης.
Ο Γιάννης Γιακουμάκης είναι από τους καλύτερους κρητικούς νεοηθογράφους. Θα παραθέσουμε τους τίτλους των υπόλοιπων έργων του που είναι εξίσου αξιόλογα, και που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις mini book. "Η Πυράγα τση πρωτοχρονιάς", επίσης τιμημένο με έπαινο από την Ακαδημία Αθηνών, "Ο Καδιανός από την Κρήτη", "Η χοχλιδού κι ο σωμαράς", "Ο ιεροψάλτης", και τέλος το ενδιαφέρον οδοιπορικό "Το ανάκτορο της Φαιστού". Πρέπει τέλος να επαινέσουμε την εκδοτική προσπάθεια των εκδόσεων mini book να στηρίξουν την κρητική νεοηθογραφία. Μπράβο στον εκδότη Άρη Αθανασάκη.