Ρούλα Κακλαμανάκη, Το ευάλωτο σώμα της δικαιοσύνης

Ρούλα Κακλαμανάκη, Το ευάλωτο σώμα της δικαιοσύνης, Άγκυρα 2010, σελ. 143

H παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Σαρκαστικός στις λιθογραφίες του ο Ντομιέ, δεικτική στις κρίσεις της η Κακλαμανάκη, αποτελούν ένα συναρπαστικό δίδυμο στο εξαιρετικό αυτό βιβλίο.

Μια από τις κατηγορίες των βιβλιοπαρουσιάσεων στο Λέξημα είναι και οι «Λοιπές κατηγορίες». Απουσιάζουν για παράδειγμα κατηγορίες όπως η βιογραφία, όμως το τελευταίο βιβλίο της Ρούλας Κακλαμανάκη φαίνεται να είναι ειδολογικά άστεγο, και αναρωτιέμαι αν θα μπορούσε να μπει σε καμιά κατηγορία, ακόμη και σε μια εξαντλητική κατηγοριοποίηση των παρουσιάσεών μας.
Η Ρούλα Κακλαμανάκη ήταν δικαστικός, ήταν βουλευτής και υφυπουργός στα υπουργεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Παιδείας, όμως είναι ποιήτρια (απ’ αυτή την ιδιότητα δεν παίρνεις ποτέ σύνταξη και δεν γίνεσαι ποτέ «τέως»), πεζογράφος, και γενικά άνθρωπος των γραμμάτων. Έχει εκδώσει πάρα πολλά βιβλία που δεν έχει νόημα να τα απαριθμήσω, αφού και η ίδια στο σύντομο βιογραφικό στο αφτί του βιβλίου παραθέτει μόνο τον αριθμό τους κατά κατηγορία και όχι αναλυτικά με τους τίτλους τους, ως είθισται, σε κάποια από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.
Τότε που τα βιβλία ήταν χειρόγραφα, αλλά και στις πρώτες μέρες της τυπογραφίας, η εικονογράφηση ήταν εκ των ων ουκ άνευ. Σήμερα η εικονογράφηση απουσιάζει εντελώς από κατηγορίες όπως η πεζογραφία και η ποίηση, και υπάρχει μόνο σε κατηγορίες όπου θεωρείται λίγο πολύ αναγκαία, όπως π.χ. η ταξιδιωτική λογοτεχνία, ή σε βιβλία για τον κινηματογράφο και τη ζωγραφική. Η παιδική λογοτεχνία είναι μια εξαίρεση.
Όμως σε όλες τις περιπτώσεις η εικονογράφηση «ακολουθεί» το περιεχόμενο του βιβλίου. Στην παιδική λογοτεχνία για παράδειγμα, ο εικονογράφος, έχοντας το κείμενο, εμπνέεται τις εικόνες.
Στο βιβλίο της Ρούλας τα πράγματα είναι αντίστροφα. Η εικονογράφηση προηγείται. Είναι λιθογραφίες του Ονορέ Ντομιέ, που έχουν ως θέμα τη δικαιοσύνη και τους λειτουργούς της. Ακόμη έχω την υποψία ότι κάποιες λιθογραφίες του Ντομιέ ανέσυραν στη μνήμη της Κακλαμανάκη κάποιες από τις ιστορίες που αφηγείται, ή πυροδότησαν το δοκιμιακό-σχολιαστικό τμήμα που τις συνοδεύει. Με ένα διαυγή και καυστικό λόγο η Κακλαμανάκη εκθέτει τα κακώς κείμενα της δικαιοσύνης, κάποια εγγενή και λίγο πολύ αναπόφευκτα, κάποια άλλα όμως όχι, και έχουν να κάνουν με την ανεπάρκεια των θεσμών και τη διαφθορά των λειτουργών. Η μαρτυρία της, καθώς είναι εκ των έσω και όχι δημοσιογραφική, έχει σημαντικότατη αξία. Εμείς που τη ζήσαμε αυτή τη δικαιοσύνη στο πετσί μας πρόσφατα δεν πέφτουμε από τα σύννεφα, και στο διαδίκτυο έχουν κυκλοφορήσει πράγματα πολύ πιο φοβερά από αυτά που εκθέτει στο βιβλίο της η Κακλαμανάκη, και έτσι στο βιβλίο απολαύσαμε την ικανότητα της συγγραφέως ως δοκιμιογράφου και ως αφηγήτριας.
Και ως ποιήτριας. Δεν μπορεί να απωθήσει τον ποιητικό εαυτό της και γι αυτό σε κάποια σημεία η γραφή της είναι εντελώς ποιητική. Αντιγράφω από το 6ο κεφάλαιο:
«…και πάλι νόμοι, κι άλλοι νόμοι…
Ο ένας πάνω στον άλλον.
Ο ένας μέσα στον άλλον.
Για τη βία των δυνατών που ξέρουν τη δύναμή τους.
Για τη μη βία των αδυνάτων που επαναπαύονται στην αδυναμία τους.
Για τον κρυφό καημό και το βίαιο πάθος.
Για την πνοή της εφήμερης ζωής.
Για την αβέβαιη υπόσχεση της αθανασίας.
Η λέξη πέφτει βαριά σαν πέτρα στο βυθό των πραγμάτων
Η καμπάνα χτυπάει.
Η καρδιά χτυπάει.
Τα ρολόγια δεν σταματάνε
Κι ας τελειώνει της ζωής ο χρόνος» (σελ. 56-57).
Ο Τολστόι, στα διαβάσματά του, αποθησαύριζε αποφθεγματικές φράσεις και αποσπάσματα που συναντούσε, που αργότερα εκδόθηκαν σε βιβλίο. Το βιβλίο της Κακλαμανάκη βρίθει από αρκετές τέτοιες φράσεις και αποσπάσματα, κάποια μέσα στο κυρίως κείμενο, κάποια στα μότο που υπάρχουν σε κάθε κεφάλαιο. Θα παραθέσω μερικά.
«Όσο πιο άδικη η νίκη, τόσο μεγαλύτερη η επαγγελματική επιτυχία» (σελ. 82).
Για τον άτεγκτο δικαστή:
«Όσο πιο άτεγκτος τόσο πιο ύποπτος. Ή για δουλεία ή για βλακεία ή, και το γελοιωδέστερο, για εμφιαλωμένη υπεροψία» (σελ. 87).
«Η δίκη είναι μάχη. Δεν είναι διάλογος, ή διευθέτηση μιας υπόθεσης μεταξύ φίλων. Είναι μάχη, με στρατηγούς και στρατιώτες, με θύματα και θύτες. Είναι δράμα, με σκηνοθεσία και ρόλους ηθοποιών» (σελ. 123).
«Η απάτη είναι έγκλημα των πλουσίων, όπως η αλητεία και η μικροκλοπή είναι έγκλημα των φτωχών. Αρνείσαι την κατηγορία ενώπιον του δικαστηρίου, με την ανάλογη αμφίεση, ακριβώς αντίθετη από τη συνήθη δική σου» (σελ. 128).
«Το δίκαιο, όπως και κάθε άλλο αγαθό, κατά κανόνα το απολαμβάνεις ανάλογα με το πάχος του πορτοφολιού σου» (σελ. 133).
Όχι πάντα.
Μου το διηγήθηκαν για κάποιο μεγαλοδικηγόρο, που για ευνόητους λόγους δεν θα αναφέρω το όνομά του. Μπορεί και να μην είναι αλήθεια, κυκλοφορούν τόσα ψέματα στις μέρες μας.
Ένας με πολύ παχύ πορτοφόλι ήταν διατεθειμένος να λαδώσει τον δικαστή. Ο δικηγόρος του, πριν τη δίκη, αφήνει τον πελάτη του στο διάδρομο να περιμένει και πηγαίνει μέσα στο δικαστήριο, όπου θα λάδωνε τον δικαστή με τρόπο. Ο δικαστής του λέει -κε… η σειρά σας δεν ήλθε ακόμη. –Το ξέρω, θα μπορούσα να αφήσω την τσάντα μου;-Βεβαίως. Βγαίνει έξω και λέει με συνωμοτικό ύφος στον πελάτη.-Μην ανησυχείς, τα κανόνισα. Γίνεται η δίκη, τρώει μια καμπάνα ο πελάτης, -Είδες πώς τα καταφέραμε; του λέει ο δικηγόρος του. Τη γλύτωσες με την μικρότερη ποινή που θα μπορούσε να σου επιβληθεί.
Και θυμήθηκα τώρα κάτι που διάβασα πριν χρόνια, για τους δικαστές τον μεσαίωνα. Καλός δικαστής δεν ήταν αυτός που δεν χρηματιζότανε γιατί όλοι χρηματίζονταν και από τους δυο αντίδικους, αλλά αυτός που άφηνε την κρίση του ανεπηρέαστη από το ύψος του χρηματισμού.
Η Ρούλα, σε ένα σύντομο επίμετρο, μιλάει για «Το αγαθό της δικαιοσύνης». Πυκνό σαν άρθρο εγκυκλοπαίδειας παραθέτει κάποιους γενικούς άξονες, καθώς και ιδέες που ανέπτυξαν διάφοροι φιλόσοφοι στο πέρασμα των αιώνων για τη δικαιοσύνη. Εστιάζεται κυρίως στον αγώνα που καταβλήθηκε για την ανεξαρτησία της, μέσω της τριχοτόμησης των εξουσιών. Βέβαια η ανεξαρτησία αυτή πολλές φορές βρίσκεται μέσα σε εισαγωγικά, αλλά σε σχέση με την απροκάλυπτη αυθαιρεσία των δυνατών που κυριαρχούσε παλιά έχει συντελεστεί μεγάλη πρόοδος. Όμως πρέπει να γίνουν και άλλα. Όπως καταλήγει η Κακλαμανάκη, «…το πρόβλημα της δικαιοσύνης βρίσκεται στο σημείο της αναζήτησης ως επιτακτική ανάγκη νέων μεθόδων, από την ήσσονα σχετικότητα ως την ουτοπία».
Ωραία φράση για να τελειώνεις ένα βιβλίο: Ως την ουτοπία.
Ωραία φράση για να τελειώνεις την παρουσίαση ενός βιβλίου: Είναι πραγματικά θαυμάσιο.

Μπάμπης Δερμιτζάκης