Ευγενία Φακίνου, Έρως, θέρος, θάνατος

Ευγενία Φακίνου, Έρως, θέρος, θάνατος, Καστανιώτης 2003, σελ. 200

Όλοι οι συγγραφείς αυτοβιογραφούνται, αργά ή γρήγορα στη ζωή τους (εκτός από μένα που πολύ νωρίς, στα είκοσί μου χρόνια έγραψα την αυτοβιογραφία μου, για να εισπράξω ένα χαμόγελο έκπληξης και ειρωνείας από τον Κίμωνα Φράιερ όταν του το ανακοίνωσα με καμάρι). Ο Σαρτρ για τις «Λέξεις» πήρε το Νόμπελ, το ίδιο και ο Ελίας Κανέτι για την τρίτομη αυτοβιογραφία του (έχω διαβάσει και παρουσιάσει τον τελευταίο τόμο). Η αυτοβιογραφία του Καζαντζάκη, το «Αναφορά στον Γκρέκο», θεωρείται από πολλούς ως το κορυφαίο έργο του, και ας το έγραψε μόνο μια γραφή, αφού ο θάνατος τον πρόλαβε και δεν τον άφησε να το δουλέψει περισσότερο. Και πριν πέντε χρόνια κυκλοφόρησε η «Καλοσύνη των ξένων», το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Πέτρου Τατσόπουλου, που και αυτό το έχουμε παρουσιάσει.
Το έργο της Φακίνου δεν δηλώνεται ως αυτοβιογραφικό. Εικάζουμε ότι είναι κατά το τελευταίο τέταρτο, πρώτον επειδή πολλά από όσα αναφέρονται στο βιογραφικό της Φακίνου συμπίπτουν με όσα γράφονται στο βιβλίο, και δεύτερον επειδή η τριτοπρόσωπη αφήγηση αλλάζει σε πρωτοπρόσωπη. Επίσης η αναφορά σε ιστορικά πρόσωπα ενισχύει την υποψία. Είναι δύσκολο να φανταστούμε ως μυθιστορηματική επινόηση το ότι ο οικογενειακός γιατρός των γονιών της αφηγήτριας ήταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης.
Και τα υπόλοιπα τρία τέταρτα του βιβλίου;
Αυτά, εικάζουμε πάντα, είναι βιογραφία: η βιογραφία της μητέρας της. Η οποία ξενιτεύτηκε μικρό κορίτσι στην Αίγυπτο, πέρασε δύσκολες ώρες, ο πόλεμος ήλθε εν τω μεταξύ, ερωτεύτηκε, παντρεύτηκε, γέννησε την κόρη της στην Αλεξάνδρεια, για να επιστρέψει στη συνέχεια στην Ελλάδα.
Όπως συμβαίνει σε πολλές βιογραφίες, αλλά και σε μυθιστορήματα, ένα μέρος της παράστασης τον κλέβει το φόντο όπου διαδραματίζονται τα επεισόδια. Ο φακός της Φακίνου εστιάζει αρκετά στα γεγονότα που συνέβησαν τότε στη Μέση Ανατολή, στους έλληνες που κατέφυγαν εκεί μετά την κατάρρευση του μετώπου, στην ανταρσία του ναυτικού κ.λπ. κ.λπ, πράγματα για τα οποία έχει γράψει λεπτομερειακά ο Στρατής Τσίρκας στις «Ακυβέρνητες Πολιτείες».
Δεν είναι μόνο ο Καβάφης, είναι και ο Τσίρκας. Και μπορεί η Φακίνου να έφυγε μικρή από την Αλεξάνδρεια, όμως η Πέρσα η Κουμούτση μεγάλωσε εκεί. Οι υποθέσεις των βιβλίων της διαδραματίζονται στην Αίγυπτο. Και είναι, πιστεύω, η πιο έγκυρη μεταφράστρια από τα αραβικά σήμερα. Στις εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορούν πολλά έργα του αιγύπτιου νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ σε μετάφραση δική της.
Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στην Φακίνου.
Με την βιογραφία της μητέρας της ξεπληρώνει ένα χρέος και ελαφρύνεται από μια ενοχή. Η σχέση με τη μητέρα της στα παιδικά της χρόνια ήταν αμφιθυμική.
Αλλά μήπως αμφιθυμική δεν είναι η σχέση μας με τους γονείς μας όταν είμαστε παιδιά;
Το διάβασα στο διαδίκτυο. Το μεταφέρω με τα δικά μου λόγια.
Όταν είμαστε πέντε χρονών, ο μπαμπάς μας είναι ένας θεός. Όταν είμαστε δεκαπέντε, Ε! δεν μας αφήνει επί τέλους ήσυχους. Όταν είμαστε εικοσιπέντε, Μα τι οπισθοδρομικός και συντηρητικός που είναι. Όταν είμαστε τριανταπέντε, Μήπως είχε τελικά δίκιο σε κάποια πράγματα; Όταν είμαστε σαρανταπέντε, Ναι, ήταν σπουδαίος.
Η αμφιθυμική σχέση με τους γονείς είναι τελικά ένα καθολικό φαινόμενο, όπως και το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, τουλάχιστον στη δική μας κουλτούρα. Εκτός πια κι αν εμφανιστεί ένας νέος Μαλινόφσκι και ανακαλύψει σε κάποιους νέους Τρόμπριαντ ότι η σχέση των παιδιών με τους γονείς δεν είναι αμφιθυμική.
Ο λόγος συμπεριλήψεων/μοναδικών γεγονότων είναι υψηλός, πράγμα αναπόφευκτο σε μια βιογραφία, όπως βέβαια και το ότι σπανίζουν οι διάλογοι. Διεξοδικά αναφέρεται η Φακίνου μόνο στις τελευταίες μέρες της μητέρας της, όταν συνειδητοποιεί ότι η απώλεια του πιο αγαπημένου προσώπου στη ζωή μας δεν θα αργήσει. Και πάντα με αυτό το ρέον ύφος, που την έχει κάνει τόσο αγαπητή στο αναγνωστικό κοινό.
Θα κλείσουμε αυτή την παρουσίαση δίνοντας ένα δείγμα γραφής.
«Δεν αμφιβάλλω. Και ξέρω καλά από πολλές περιπτώσεις ότι αυτοί οι έρωτες που τους μεγαλώνει η απόσταση και η αλληλογραφία γράφονται ανεξίτηλα μέσα μας. Δεν προλαβαίνουν, Μαρία μου, να φθαρούν. Όταν ζεις κάποιον καθημερινά, αντιλαμβάνεσαι και τα ελαττώματά του. Ενώ αν δεν τον βλέπεις, τον εξιδανικεύεις».
Κάπου το διάβασα κι αυτό, «Η απόσταση φουντώνει τον έρωτα ενώ η εγγύτητα τη σεξουαλική επιθυμία».
Όμως στη Φακίνου θα επιστρέψουμε το Σαββατοκύριακο με την παρουσίαση του τελευταίου της βιβλίου «Οδυσσέας και μπλουζ», που την έχουμε έτοιμη. Μπορεί στο blog μου να μπορώ να αναρτώ κάθε μέρα, όμως στο Λέξημα όπου θα πρωτοδημοσιευτεί μια και πρόκειται για καινούριο βιβλίο, έχουμε συμφωνήσει στη συντακτική να υπάρχει η απόσταση περίπου μιας εβδομάδας από τη μια ανάρτηση στην άλλη.