Ευγενία Φακίνου, Οδυσσέας και μπλουζ

Ευγενία Φακίνου, Οδυσσέας και μπλουζ, Καστανιώτης 2010, σελ. 238

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Για έναν Οδυσσέα κολλημένο στη μοναξιά του μιλάει στο μυθιστόρημά της αυτό η Φακίνου, που όμως θα έλθει μια νέα γυναίκα να τον ξεκολλήσει

Για το έργο της Ευγενίας Φακίνου έχουμε μιλήσει διεξοδικά. Καθώς βρίσκομαι σε αμηχανία πώς να ξεκινήσω την βιβλιοκριτική μου για το τελευταίο της βιβλίο, μου έρχεται η ιδέα να ξεκινήσω με απαρίθμηση, αφού το εφέ της απαρίθμησης συναντάται πολλές φορές στο έργο.
1ο . Εφέ της απαρίθμησης κατ’ αρχάς λοιπόν. Α)Καθώς την Φακίνου τη διακρίνει η παριολατρεία, η λατρεία δηλαδή των παριών, των περιθωριακών, των κάθε είδους ταπεινωμένων και καταφρονεμένων της ζωής (από περιέργεια ψάχνω στο google για τη λέξη, και διαπιστώνω με υπερηφάνεια ότι είναι δικός μου νεολογισμός, και τα πέντε λήμματα που βρήκα είναι από δικά μου κείμενα), δίπλα στους δυο κεντρικούς ήρωες, τον μοναξιασμένο Οδυσσέα (αυτός ο νεολογισμός είναι της Μάρως Βαμβουνάκη, και διαπιστώνω ότι είχε καλύτερη τύχη, βλέποντας τα λήμματα στο google) και την μοναχική Μπλουζ, βλέπουμε μια σειρά περιθωριακούς να παρελαύνουν στα δυο ντοκιμαντέρ που γύρισε η Μπλουζ. Περιθωριακούς σαν αυτούς που συναντάμε στην Ομόνοια. Τους τράβηξε στον σταθμό υπεραστικών λεωφορείων στον Κηφισό. Ένας τέως τζογαδόρος, ένας τραβεστί, ένας ανάπηρος, είναι κάποια από τα πρόσωπα που εμφανίζονται στην κάμερα. Β) Απαρίθμηση των αυτόχειρων συγγραφέων. Δεν είναι εξαντλητικός ο κατάλογος, αναφέρονται οι πιο γνωστοί, δεν χρειάζεται να τους απαριθμήσουμε κι εμείς. Γ) Απαρίθμηση αριστουργημάτων της παγκόσμιας λογοτεχνίας με ένα έξυπνο τρικ, όπως εξάλλου και των αυτόχειρων.
2ο Τον 19ο αιώνα, και λιγότερο τον 20ο, οι περισσότεροι συγγραφείς έκαναν λεπτομερειακές περιγραφές χώρων και προσώπων. Σήμερα αυτές οι περιγραφές έχουν μειωθεί αρκετά σε έκταση, καθώς, σε αυτό τον τομέα, η εικόνα (φωτογραφία και κινηματογράφος) κάνουν καλύτερα αυτή τη δουλειά. Οι συγγραφείς περιορίζονται σε λιτές περιγραφές, και εναπόκειται στην φαντασία του αναγνώστη να ανασυστήσει, περισσότερο ή λιγότερο πλούσια, τα αντικείμενα της περιγραφής. Η Φακίνου στο έργο αυτό έχει μια έξυπνη επινόηση. Χρησιμοποιεί κινηματογραφικά είδωλα, γνωστά στους περισσότερους, για να μην πω όλους, τους αναγνώστες, και με ελαφρά παραμόρφωση σκιαγραφεί τα πορτραίτα των δικών της ηρώων. Παραθέτω δυο χαρακτηριστικά αποσπάσματα: «Ψηλή, λεπτή, με μια ωχρότητα που είχε κληροδοτήσει και στην ίδια, έμοιαζε στη Σούζαν Σάραντον αμακιγιάριστη, στο χειρότερο, στο πολύ χειρότερο» (σελ. 46). Και: «Είχε προηγηθεί ένας καβγάς με τον τελευταίο εραστή της, που έμοιαζε με τον Χαβιέ Μπαρδέμ στο χειρότερο, στο πολύ χειρότερο» (σελ. 140). Και οι δυο στο πολύ χειρότερο.
3ο. Στην ίδια σελίδα σημειώνω και μια σπάνια περίπτωση από ένα χαρακτηριστικό που εξετάζει η αφηγηματολογία, τη σχέση του χρόνου της ιστορίας με το χρόνο της αφήγησης. Η πιο συνηθισμένη περίπτωση είναι ο χρόνος της ιστορίας να δίνεται σε περίληψη στο χρόνο της αφήγησης. Η περίπτωση της ισοχρονίας βρίσκεται στο διάλογο. Το να είναι όμως ο χρόνος της αφήγησης μεγαλύτερος από το χρόνο της ιστορίας είναι μια εξαιρετικά σπάνια περίπτωση.
«‘Δεν έχεις φίλες, φίλους, εραστές;’ ρώτησε ο Οδυσσέας κοιτώντας τη στα μάτια.
Η Μπλουζ δεν απάντησε αμέσως. Γυρόφερνε τις λέξεις από μέσα της πριν αποφασίσει να μιλήσει.
‘Έχω γνωστούς. Και από τους εραστές δεν έχω καλές αναμνήσεις…’ είπε κι αμέσως βρέθηκε στο σχεδόν άδειο δωμάτιό της, πριν δυο μήνες».
Η συνέχεια της αφήγησης κρατάει σχεδόν μια σελίδα, μέσα στην οποία βρίσκεται και το απόσπασμα που παραθέσαμε με τον Χαβιέ Μπαρδέμ, μια σελίδα αναμνήσεων.
«Γιατί;» ρώτησε ο Οδυσσέας μ’ ενδιαφέρον.
Μεσολάβησε άραγε ένα δευτερόλεπτο μέχρι το «Γιατί;» του Οδυσσέα; Κι όμως, για να διαβάσουμε την ενδιάμεση αφήγηση χρειαζόμαστε πάνω από ένα λεπτό.
4ο Για την Φακίνου οι πολλοί δεν είναι ο λαός, ή έστω η μάζα, αλλά το «αγριεμένο πλήθος», που δεν ανέχεται ούτε στους κόλπους του ούτε στις παρυφές του άτομα με αποκλίνουσα συμπεριφορά. Και ο Οδυσσέας ήταν τέτοιος. Στο τέλος της ιστορίας της Φακίνου βλέπουμε τον Οδυσσέα και την Μπλουζ να φεύγουν far from the madding crowd, μακριά από το αγριεμένο πλήθος που έβαλε φωτιά στο σπίτι του και παραλίγο να παγιδευτούν μέσα και να καούν ζωντανοί.
5ο Οι συγγραφείς συχνά παίρνουν αφετηρία από την πραγματική ζωή για να φτιάξουν τις ιστορίες τους. Η ιστορία της Φακίνου αναφέρεται σε ένα μοναχικό άνθρωπο που ζει στη μοναξιά του κοντά δέκα χρόνια, και προσπαθεί να πείσει την κοπέλα να τον βοηθήσει να αυτοκτονήσει. Στην ιστορία της Φακίνου ο ήρωας ξαναβρίσκει το θέληση για ζωή, δουλεύοντας το τέλος ενός μυθιστορήματος που το είχε παρατήσει. Την πραγματική ιστορία τη διαβάσαμε στις εφημερίδες, πριν πολλά χρόνια. Εδώ τα πράγματα ήταν αντίστροφα. Η γυναίκα, δικηγόρος αν δεν κάνω λάθος, ήθελε να αυτοκτονήσει. Ο άνδρας τη βοήθησε. Αποκαλύφθηκε το περιστατικό. Νομίζω τη γλίτωσε με μια ελαφρά ποινή.
6ο Στο μυθιστόρημα του ήρωά της, ο δικός του ήρωας είναι ένας δεκάχρονος οδηγός μιας αμαξοστοιχίας. Μπορεί η Φακίνου να θεωρεί το εύρημα εντελώς φανταστικό, όμως δεν είναι. Ένα κείμενο σε κάποιο από τα κινέζικα αναγνωστικά μου μιλάει για τον δεκάχρονο οδηγό μιας τουριστικής αμαξοστοιχίας. Έκανε βέβαια μια μικρή διαδρομή, αν θυμάμαι καλά μόλις 10 χιλιόμετρα, όμως οι τουρίστες εντυπωσιάζονταν να βλέπουν ένα παιδί να οδηγεί μια, έστω και μικρή, αμαξοστοιχία.
7ο Κάποια κομμάτια από το έργο μοιάζουν με λήμματα από εγκυκλοπαίδεια. Δεν χρειάζεται κανείς να ψάξει σε κάποια εγκυκλοπαίδεια για τα κογχύλια, αρκεί να διαβάσει τις σελίδες 133-135.
Ο μη συμβιβασμός, η φυγή, οι περιθωριακοί ήρωες, αποτελούσαν κεντρικά θέματα στα περισσότερα έργα των συγγραφέων που πραγματεύτηκα στο διδακτορικό μου, που είχε θέμα τις αφηγηματικές τεχνικές. Αυτοί ήταν ο Μουρσελάς, ο Μανιώτης, ο Μάτεσις, ο Ξανθούλης και ο Σκούρτης. Και η Φακίνου θα ήταν πολύ αβανταδόρικη, δυστυχώς όμως δεν έγραψε θεατρικά έργα, και οι συγγραφείς τους οποίους έπρεπε να πραγματευθώ στη διατριβή μου έπρεπε να είχαν γράψει και θεατρικά έργα για να μπορεί να την εποπτεύσει ο καθηγητής θεατρολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών Θόδωρος Γραμματάς. Η φίλη μου όμως η Βάσω Οικονομοπούλου ασχολήθηκε αποκλειστικά μ’ αυτή στο δικό της διδακτορικό. Το έργο μιας μεγάλης συγγραφέως είναι σωστό χρυσορυχείο για ένα μελετητή.

Μπάμπης Δερμιτζάκης