Thursday, August 4, 2011

Umberto Eco, Μεταξύ ψεύδους και ειρωνείας

Umberto Eco, Μεταξύ ψεύδους και ειρωνείας (μετ. Έφη Καλλιφατίδη) Ελληνικά Γράμματα 2000, σελ. 141

Για να ξεμπερδεύουμε με τον Έκο (για φέτος το καλοκαίρι, εννοείται), αφού διαβάσαμε το «Κοιμητήριο της Πράγας» (η προηγούμενη ανάρτησή μας), είπαμε να διαβάσουμε και δυο άλλα του βιβλία, δοκιμιακά αυτά. Και ξεκινάμε με το πρώτο.
Το «Μεταξύ ψεύδους και ειρωνείας» περιλαμβάνει τέσσερα κείμενα, τρεις ανακοινώσεις και μια εισαγωγή σε βιβλίο. Ο Έκο βρήκε ως κοινό συνδετικό στοιχείο τους το ψεύδος (η ειρωνεία στηρίζεται στο ψεύδος, ή στην ψευδή αντίληψη) για να τα εκδώσει μαζί σε ένα τόμο.
Το πρώτο κείμενο αναφέρεται στον Καλλιόστρο. Δεν έχω ξεφύγει ακόμη από την ατμόσφαιρα του «Κοιμητηρίου» και ξαναμπαίνω σ’ αυτήν. Διαβάζω σημεία και τέρατα για τον Καλλιόστρο εδώ. Τελικά τι σόι άνθρωποι ήταν αυτοί του 17ου αιώνα, να πιστεύουν τέτοιες απιθανότητες; Ο άνθρωπος λέει ήταν αθάνατος, είχε γνωρίσει τον Πόντιο Πιλάτο, είχε παρευρεθεί στον γάμο στην Κανά…
Το δεύτερο κείμενο αναφέρεται στους «Μελλόνυμφους» του Αλεσσάντρο Μαντσόνι, ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Ο Έκο το «διαβάζει» με τα εργαλεία της σημειωτικής. Μαθαίνουμε για τη ρηματική γλώσσα και τη λαϊκή σημείωση, και το πόσο η ρηματική γλώσσα μπορεί να παραπλανήσει, ακόμη και για τα (μη γλωσσικά) σημεία της λαϊκής σημείωσης. Τα «σημεία» της πανώλης πάνω στα σώματα των νεκρών είναι εμφανή, όμως η ρηματική σημείωση (των αρχών που θέλουν να κρατήσουν μυστική την επιδημία όσο είναι δυνατό) τα διαστρέφει συστηματικά. Για να καταλήξει ειρωνικά ο Έκο ότι και το βιβλίο ως λόγος, μεταφράζοντας δηλαδή το μη ρηματικό σε ρηματικό, μπορεί να παραπλανήσει.
Το κείμενο για τον Ακίλε Καμπανίλε, έναν κορυφαίο ιταλό χιουμορίστα συγγραφέα, είναι απολαυστικότατο, και όχι μόνο γιατί ο Έκο παραθέτει σπαρταριστά αποσπάσματα από έργα του. Ο Έκο, το έχω ξαναγράψει, μου αρέσει, γιατί και αυτός μέσα στα δοκίμιά του συχνά εμφανίζεται ως εξαιρετικός χιουμορίστας.
Το τελευταίο κείμενο αναφέρεται στον Ούγκο Πρατ, έναν ιταλό σκιτσογράφο και συγγραφέα. Μικρό κείμενο, που με ζάλισε με συνεχείς αναφορές σε γεωγραφικούς τόπους.
Και κάτι που παρατηρήσαμε: ενώ στη βιογραφία των άλλων τριών αναφέρεται η χρονολογία γέννησης και η χρονολογία θανάτου, στη βιογραφία του Πρατ απουσιάζουν. Είναι φυσιολογικό να μην υπάρχει η ημερομηνία θανάτου αφού ο συγγραφέας ζούσε ακόμη, όμως γιατί να μην υπάρχει η ημερομηνία γέννησης;
Μα τι λέτε τώρα, να αποκαλύψει την ηλικία του; Πιθανότατα ήταν απαίτηση του Πρατ. Μόνο οι νεκροί δεν έχουν τέτοιους ενδοιασμούς, και στις ταφόπλακες πάνω γράφεται φαρδιά-πλατιά η χρονολογία, αν όχι η ημερομηνία, γέννησης και η ημερομηνία θανάτου του εκλιπόντος. Έτσι αυτούς που πεθαίνουν σε προχωρημένη ηλικία τους μακαρίζουμε για την τύχη τους να εξαντλήσουν τα περιθώρια ζωής τους και αυτούς που πεθαίνουν νέοι τους λυπόμαστε που πέθαναν νέοι και δεν χάρηκαν τις χαρές της ζωής (το ότι γλίτωσαν από τις λύπες της δεν μας περνάει από το νου).
Το έχουμε παρατηρήσει στους συγγραφείς: Όταν είναι νέοι, στα βιογραφικά τους που συνοδεύουν τα βιβλία τους υπάρχει η ημερομηνία γέννησης, όμως μετά από μια ηλικία αρκετοί από αυτούς σταματούν να τη γράφουν.
Γιατί άραγε, για να ξορκίσουν το θάνατο; Μάλλον για να ξορκίσουν τα γηρατειά. Πάντως στα βιογραφικά του Ουμπέρτο Έκο υπάρχει η ηλικία του. Γεννήθηκε το 1932. Πολύχρονος να είναι, να μας μορφώνει και να μας τέρπει με τα δοκίμιά του και να μας τέρπει και να μας μορφώνει με τα μυθιστορήματά του.

1 comment:

  1. Τώρα πια, αιωνια του η μνήμη, να είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει, ή καλύτερα, (κατά Κούντερα)αθάνατος.

    ReplyDelete