Πίτσα Σωτηράκου, Ελάνα, Χαλνίνη, Ελένη

Πίτσα Σωτηράκου, Ελάνα, Χαλνίνη, Ελένη, Εκδόσεις Υπερόριος (Σάμος), 2011, σελ. 277.

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Μια συναρπαστική απόδοση σε πεζό του μύθου της ωραίας Ελένης

Η απόδοση μύθων τους οποίους είχαν πραγματευθεί ποιητές και τραγικοί της αρχαιότητας σε πεζό λόγο κατά την ελληνιστική εποχή ήταν κάτι πολύ συνηθισμένο. Στην εποχή μας δεν συνηθίζεται. Έχουμε βέβαια την διασκευή ή την προσαρμογή στα καθ’ ημάς κλασσικών έργων, αλλά στο ίδιο είδος (με εξαίρεση την όπερα), όπως π.χ. η «Αντιγόνη» του Ανούιγ και «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» του Ευγένιου Ο’ Νηλ, όμως η απόδοση σε πεζό θα πρέπει να είναι κάτι σπάνιο. Σ΄ αυτά τα σπάνια έργα συγκαταλέγεται και το έργο της Πίτσας Σωτηράκου «Ελάνα, Χαλνίνη, Ελένη».
Η Σωτηράκου, διαβάζουμε στο βιογραφικό της στο αυτί του βιβλίου, γεννήθηκε στον Άγιο Νικόλαο Γυθείου. Σπούδασε ιατρική. Έχει δημοσιεύσει διηγήματα σε εφημερίδες και περιοδικά. Έργα της: «Η μικρή μας πόλη», «Ο Αντώνης δεν θα σχολάσει απόψε», «Καιάδας Α.Ε», «Ελαφάκια κουντουνάκια» και «Το φουστάνι της Κλεοπάτρας».
Θα ξεκινήσω κατ’ αρχάς με τη χρηστικότητα του βιβλίου. Η εποχή μας είναι εποχή πεζογραφική. Η ποίηση πουλάει ελάχιστα. Και δεν πρόκειται για την επική ή την επικολυρική ποίηση των περασμένων αιώνων με τα τεράστια σε έκταση ποιήματα (η «Οδύσσεια» του Καζαντζάκη είναι μια εξαίρεση), αλλά για μια ποίηση ενδοσκοπική, στοχαστική, λυρική, και μόνο κατ’ εξαίρεση αφηγηματική. Έτσι λοιπόν το μυθιστόρημα αυτό της Σωτηράκου μπορεί να φέρει σε επαφή ένα ευρύτερο κοινό με τις λεπτομέρειες του μύθου της ωραίας Ελένης, μια και είναι μάλλον απίθανο να καταφύγει ο μέσος αναγνώστης στα κλασικά έργα, ποιητικά στο σύνολό τους, τα οποία διαβάζουν σήμερα μόνο οι ειδικοί ή αυτοί που έχουν πάθος με την αρχαιότητα, και φυσικά οι φοιτητές.
Η Σωτηράκου εξαντλεί τις πηγές. Μπορεί να πλουτίζει το έργο της με λεπτομέρειες που οπωσδήποτε είναι όχι μόνο αναπόφευκτες αλλά και αναγκαίες σε μια πεζή αφήγηση, όμως μένει κατά βάση μένει πιστή σ’ αυτές. Το αποτέλεσμα είναι μια συναρπαστική ιστορία και ένα εντυπωσιακό πορτραίτο μιας ωραίας Ελένης που αν και είναι κοινή θνητή, δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα τη θεά της ομορφιάς, την Αφροδίτη.
Η ετυμολογική προέλευση του ονόματος της Ελένης δεν είναι σε όλους γνωστή, γι’ αυτό θεωρώ σκόπιμο, και σαν δείγμα γραφής, να παραθέσω το σχετικό απόσπασμα.
«Το όνομά της, Ελένη, σχετίζεται με το σέλας; Σελήνη;
Ναι. Και για κάποιο διάστημα υπηρέτησε και στον παλιό ναό της θεάς Σελήνης. Ως περιστέρα φοράει και το φυλαχτό της στο στήθος, του το ’δειξε. Είναι καμωμένο από τεμαχίδιο του αυγού-προσωπίδας της, δηλαδή με προσωπίδα γεννήθηκε, κι ένα μικροσκοπικότατο ξοανάκι της θεάς» (σελ. 71).
Θα παραθέσουμε ακόμη ένα απόσπασμα από το μοιρολόγι για το θάνατο του Έκτορα σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, που αν και είναι ανομοιοκατάληκτος θυμίζει πολύ τον «Επιτάφιο» του Ρίτσου.
«Στέκω και συλλογίζομαι και διασκορπώ το νου μου
τι μοιρολόι να σου πω να μοιάζει του κορμιού σου.
Να σε πω άστρι της αυγής, κι εκείνο βασιλεύει.
Θα σε πω αέρα και βοριά που τελειωμό δεν έχει.
Έκτορα, πιο αγαπητέ απ’ τα κουνιάδια μου όλα,
αρχοντικέ, Πριάμου γιε, της Τροίας το καμάρι» (σελ. 197).
Έχω εντοπίσει τόσες φορές σκόρπιους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους σε πεζά κείμενα, αλλά και σε ποιήματα με ελεύθερο στίχο, που πια η ανακάλυψή τους γίνεται εντελώς ασυνείδητα. Ένα τέτοιο στίχο εντόπισα και στο έργο αυτό της Σωτηράκου:
«… κι η νύχτα η αθάνατη τους βρήκε να δειπνούνε» (σελ. 265).
Οι λογοτεχνικές αρετές της Σωτηράκου φαίνονται αμέσως από τις πρώτες σελίδες. Αφηγείται με άνεση τα επεισόδια, εικονογραφεί με γλαφυρότητα τους ήρωες, και δίνει ζωντάνια στο έργο της βάζοντας τον ευθύ λόγο στο στόμα των ηρώων της, σε μια συμμετρική και ισόρροπη σχέση με τον πλάγιο λόγο της δικής της αφήγησης. Είναι ένα έργο που δεν προσφέρει μόνο την «απόλαυση του κειμένου» για την οποία μίλαγε ο Ρολάν Μπάρτ, αλλά και γνώσεις πάνω στην κληρονομιά μας της κλασικής αρχαιότητας.

Μπάμπης Δερμιτζάκης.