Αν η «Ελένη» είναι μια ταινία
απαισιόδοξη στην οποία ο Σβιάγκιντσεβ βλέπει τους ανθρώπους σαν άτομα επιρρεπή
στο κακό, ο «Λεβιάθαν» είναι ακόμη πιο απαισιόδοξη. Σαρδόνια αναφέρεται στην
ιστορία του Ιώβ για να υπογραμμίσει την κοσμική αδικία που επικρατεί.
Ο Κόλια έχει ένα μικρό κτήμα. Ζει με τη γυναίκα του Λίλια και τον γιο
του από τον πρώτο του γάμο. Ο δήμαρχος το έχει βάλει στο μάτι και θέλει να το
απαλλοτριώσει, δίνοντάς του ψίχουλα. Αυτός καλεί από τη Μόσχα το φίλο του
Δημήτρη, δικηγόρο. Ο Δημήτρης καταφέρνει να στριμώξει το δήμαρχο γνωρίζοντας
ότι έχει λερωμένη τη φωλιά του σε μια υπόθεση διαφθοράς, όμως κάποια στιγμή τα
πράγματα παίρνουν άλλη τροπή. Ο Δημήτρης τα φτιάχνει με τη Λίλια. Ο Κόλια θα
τους ανακαλύψει τυχαία, θα κτυπηθεί με τον Δημήτρη και θα απειλήσει να τους
σκοτώσει (off stage).
Όμως γρήγορα καλμάρει. Τη γυναίκα του την αγαπάει και τη συγχωρεί. Ο γιος του
τους βλέπει κάποια στιγμή να κάνουν έρωτα και φεύγει από το σπίτι οργισμένος. Ο
πατέρας του προσπαθεί να τον ηρεμήσει. Αυτή φταίει για όλα, του λέει.
Όμως εκείνη πιέζεται από ενοχές. Τη βλέπουμε να πηγαίνει και να στέκεται
μπροστά στη φουρτουνιασμένη θάλασσα.
Εδώ υπάρχει αφηγηματικό κενό. Μάταια την περιμένει ο άντρας της στο
σπίτι. Υποπτεύεται ότι έχει πάει στη Μόσχα να βρει το φίλο της. Αρνείται να
ειδοποιήσει την αστυνομία για την εξαφάνισή της.
Σε ένα μπακάλικο συναντάται με τον ιερέα της ενορίας. Αυτός του κάνει
κήρυγμα, παραπέμποντας στην ιστορία του Ιώβ από την Παλαιά Διαθήκη. Ο θεός μας
δοκιμάζει στέλνοντάς μας δυστυχίες.
Εδώ μπορούμε να κάνουμε μια παρέκβαση και να πούμε για δυο μεγάλες
αρετές της ταινίας, τα σασπένς και τα απροσδόκητα. Το πρώτο σασπένς είναι αν θα
καταφέρει ο δήμαρχος να του πάρει το κτήμα. Και το απροσδόκητο: η ερωτική σχέση
του Δημήτρη με τη Λίλια. Και το σασπένς που οικοδομείται πάνω σ’ αυτή: πώς θα
αποκαλυφθεί η σχέση τους; Γιατί η αφηγηματική αναμονή, με βάση τους
αφηγηματικούς κώδικες, είναι ότι κάποια στιγμή θα αποκαλυφθεί, όπως
αποκαλύπτεται η σχέση της Λαίδης Τσάτερλι, της Μαντάμ Μποβαρί και της Άννας
Καρένινα (μου έρχεται στο νου μια πρόσφατη ανάρτησή μου). Και το δεύτερο μεγάλο
σασπένς: Αυτοκτόνησε τελικά η Λίλια, όπως μας αφήνει να υποθέσουμε η τελευταία
σκηνή στην οποία τη βλέπουμε, ή το έσκασε;
Και ενώ λύνεται το σασπένς αυτό όταν μετά από λίγο βρίσκεται το πτώμα
της, δημιουργείται ένα άλλο. Ένα κτύπημα στο πίσω μέρος του κεφαλιού της καθώς
και το σπέρμα που βρέθηκε μέσα της κατά τη νεκροψία οδηγούν στη σκέψη ότι
πρόκειται για δολοφονία. Ο Κόλια είχε απειλήσει να τη σκοτώσει. Αυτός αρνείται
ότι τη σκότωσε, παρά την προτροπή του ανακριτή να ομολογήσει για να ελαφρύνει
τη θέση του.
Καταδικάζεται σε 15 χρόνια φυλάκιση. Την επιμέλεια του γιου του
αναλαμβάνει ένα φιλικό ζευγάρι, για να μην καταλήξει το παιδί σε ορφανοτροφείο.
Τελικά ποιος την σκότωσε; Είμαστε πεπεισμένοι για την αθωότητα του
Κόλια, όμως ποιος είναι τελικά ο δολοφόνος;
Στην τελευταία σκηνή, μετά από μια σειρά εικαστικών πλάνων του χώρου
όπου έλαβε χώρα η τραγωδία, βλέπουμε ένα βαρέλι να κτυπάει πάνω στους βράχους
από τα κύματα. Θα μπορούσε αυτό το βαρέλι να την είχε κτυπήσει. Η νεκροψία είχε
δείξει πνιγμό μετά από το κτύπημα. Η υποψία του θεατή ότι πρόκειται για
αυτοκτονία επιβεβαιώνεται.
Μια από τις τελευταίες σκηνές του έργου είναι η μπουλντόζα που
κατεδαφίζει το σπίτι του Κόλια. Μια άλλη χαρακτηριστική σκηνή που ακολουθεί
είναι στην εκκλησία όπου ο ιερέας κάνει το κήρυγμά του, με τα γνωστά κλισέ περί
ορθοδοξίας. Ανάμεσα στο εκκλησίασμα είναι και ο δήμαρχος με τη γυναίκα του.
Ευτυχισμένος χαϊδεύει το κεφάλι του γιου του.
Το έργο αυτό μου θύμισε το πρόσφατα εκδομένο αλλά πριν 24 χρόνια
γραμμένο δικό μου μυθιστόρημα «Το μυστικό των εξωγήινων», ένα εξίσου
απαισιόδοξο έργο. Όμως ενώ αυτό διαπνέεται από μια μεταφυσική απαισιοδοξία που
στο τελευταίο κεφάλαιο η απαισιοδοξία αυτή μεταφέρεται στην γήινη
πραγματικότητα, η απαισιοδοξία του Σβιάγκιντσεφ, από τη γήινη πραγματικότητα
περνάει στο μεταφυσικό. Το κακό και η αδικία θριαμβεύουν χωρίς κάποια
υπερκόσμια δύναμη να επεμβαίνει.
No comments:
Post a Comment