André Gide, Ποιμενική συμφωνία

André Gide, Ποιμενική συμφωνία (μετ. Δημήτρης Ζορμπαλάς), Ψυχογιός 1984, σελ. 110

  Ποτέ δεν νοιώθω υποχρεωμένος από την προτιθέμενη από το συγγραφέα αναγνωστική πρόσληψη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάθε βιβλίο το προσλαμβάνω διαφορετικά από ό,τι θα ήθελε ο συγγραφέας. Η «Ποιμενική συμφωνία» του Αντρέ Ζιντ αποτελεί μια τέτοια περίπτωση διαφορετικής πρόσληψης, διαφορετικής σίγουρα από εκείνη του συντάκτη της ανυπόγραφης εισαγωγής.

  Ο Ζιντ είναι θρησκευόμενος προτεστάντης (διαβάζουμε κάμποσα αποσπάσματα από τη Βίβλο) και ταυτόχρονα ομοφυλόφιλος. Καθώς όλες οι θρησκείες (και όχι μόνο) καταδικάζουν λίγο πολύ την ομοφυλοφιλία (κατά τη σαρία η ποινή είναι ο θάνατος), μπορεί να φανταστεί κανείς το ψυχολογικό πρόβλημα του Ζιντ.

  Ο πάστορας του οποίου διαβάζουμε τις ημερολογιακές καταγραφές περιθάλπει ένα τυφλό κορίτσι μετά το θάνατο της κουφής θείας της. Την επαναφέρει, σαν άλλο Κασπάρ, από μια κατάσταση κατατονικής καθυστέρησης σε μια κανονική ζωή. Η διδασκαλία του αλφαβήτου μπράιγ για τους τυφλούς είναι ένα μόνο από τα πολλά που έχει κάνει γι’ αυτήν.

  Καθώς είναι πανέμορφη την ερωτεύεται. Και το κορίτσι επίσης τον ερωτεύεται. Φυσικά δεν συντελείται αποπλάνηση, όπως συμβαίνει συχνά σε τέτοιες περιπτώσεις. Το μόνο που συνέβη είναι να φιληθούν κάποια στιγμή. Όμως ομολογούν τον έρωτά τους, το κορίτσι απερίφραστα, ο πάστορας μόνο με υπεκφυγές, νοιώθοντας ενοχικά απέναντι στη γυναίκα του, στα παιδιά του, αλλά και εξαιτίας του ιερατικού του αξιώματος. Η γυναίκα του βέβαια έχει καταλάβει και ζηλεύει.

  Ο μεγάλος γιος του, ο Ιάκωβος, την ερωτεύεται. Ο πατέρας αποθαρρύνει το ειδύλλιο.

  Ένας γιατρός πιστεύει ότι θα μπορούσε να εγχειρήσει την Γερτρούδη και να ξαναβρεί το φως της.

  Ο πάστορας βρίσκεται σε αγωνία. Δεν είναι χαζός, δεν ερωτευόμαστε τον εσωτερικό κόσμο του άλλου αλλά τον εξωτερικό, και ας λέει η Isabel Allende ότι το σημείο G στην γυναίκα είναι το αυτί (το έγραψα αυτό σε σχόλιο στην ανάρτηση μιας φίλης στο facebook και με διέγραψε). Και ο πάστορας είναι ήδη μιας κάποιας ηλικίας.

  «Όταν είδα τον Ιάκωβο, κατάλαβα πως δεν ήσαστε εσείς που αγαπούσα. Ήταν εκείνος. Είχε ακριβώς το πρόσωπό σας. Θέλω να πω το πρόσωπο που φανταζόμουν πως είχατε εσείς… Αχ! Γιατί με κάνατε να τον αποκρούσω; Θα μπορούσα να τον είχα παντρευτεί…» (σελ. 108).

  Ο Ιάκωβος, απελπισμένος, μπαίνει σε ένα μοναχικό τάγμα. Η Γερτρούδη, απελπισμένη, θα κάνει μια απόπειρα αυτοκτονίας πέφτοντας σε ένα ποτάμι, την οποία όμως, όταν την σώσουν, θα την παρουσιάσει σαν ατύχημα. Αργότερα θα ομολογήσει ότι ήταν πράγματι απόπειρα αυτοκτονίας:

  «Μα όταν είδα ξαφνικά το πρόσωπό της [της γυναίκας του πάστορα], όταν είδα τόση θλίψη στο φτωχό της πρόσωπο, δεν μπόρεσα πια ν’ αντέξω την ιδέα πως η θλίψη αυτή ήταν δικό μου έργο… Όχι, όχι, μη μέμφεστε τον εαυτό σας για τίποτα. Αφήστε με μόνο να φύγω, και ξαναδώστε της τη χαρά της».

  Να φύγει;

  Είναι ετοιμοθάνατη. Το κρυολόγημα που άρπαξε πέφτοντας στα παγωμένα νερά είχε επιπλοκές. Ο θάνατός της είναι η «λύση» που επέλεξε για το δράμα της ο συγγραφέας.

  Τρεις ματαιωμένοι έρωτες.

  Εμένα όμως με συγκίνησε περισσότερο του πάστορα, που ήταν ματαιωμένος a priori.  

  Πιο απέριττο ύφος δεν έχω ξανασυναντήσει σε συγγραφέα. Μου άρεσε εξαιρετικά.

  Μετά από μερικές μέρες είδα και την ταινία του Jean Delannoy (1946), και με μεγάλη μου χαρά διαπίστωσα ότι και αυτόν τον συγκίνησε περισσότερο ο έρωτας του πάστορα, με τις μικροαλλαγές που έκανε. Μια από αυτές είναι το φιλί που έδωσε ο Ιάκωβος στην Γερτρούδη, και η οποία το δέχτηκε νομίζοντας ότι ήταν του πάστορα. Όταν του έπιασε τα χέρια και ψηλαφώντας τα δεν είδε το δαχτυλίδι κατάλαβε ότι δεν ήταν αυτός.

  Οι αλλαγές αυτές κάνουν την ταινία πιο δραματική. Η Γερτρούδη όταν πέφτει στο ποτάμι πνίγεται. Ο πάστορας φέρει στα χέρια του το νεκρό της σώμα· και η ταινία τελειώνει.