Jafar Panahi, Taxi

Jafar Panahi, Taxi (2015)

(Σε ξεχωριστή ιστοσελίδα μας έχουμε αναρτήσει σε ενιαίο αρχείο ό,τι έχουμε γράψει μέχρι τώρα για τον Jafar Panahi, σε χρονολογική παράθεση των έργων του).

O Τζαφάρ Παναχί είναι από τους κορυφαίους ιρανούς σκηνοθέτες. Αυτό βέβαια δεν τον γλίτωσε από τη φυλακή (έκανε φυλακισμένος δεν ξέρω για πόσο καιρό) και από την απαγόρευση να γυρίζει στο εξής ταινίες. Δεν εκπατρίστηκε όμως, όπως γίνεται συνήθως. Έμεινε στην πατρίδα του και, καθώς «πενία τέχνας κατεργάζεται», κατορθώνει και γυρίζει έργα. Έργα χαμηλότατου προϋπολογισμού, χωρίς να τον αντιληφθεί η εξουσία.

Έχουν γυριστεί διάφορα «Ταξί», κάποια πρέπει να τα έχω δει. Σ’ αυτά προστίθεται τώρα και το «Ταξί» του Παναχί, ο οποίος κάνει τον ταξιτζή και μας παρουσιάζει διάφορα επεισόδια με πελάτες του. Μόνιμα χαμογελαστός ο Παναχί, χιουμοριστικά τα επεισόδια, κάνουν μια ταινία πραγματικά πολύ πολύ ευχάριστη.

Δεν πρωτοτυπεί ο Παναχί βάζοντας κάμερες μέσα στο ταξί που χρησιμοποιεί για να φιλμάρει τους επιβάτες του. Πρώτος διδάξας είναι ο μεγάλος Κιαροστάμι με τα «Ten» και «Ten of ten», γυρισμένα εξολοκλήρου μέσα σε ένα αυτοκίνητο. Τον ακολούθησε η πρωταγωνίστριά του στο «Ten» Μάνια Ακμπαρί στα έργα της «20 δάκτυλα» και στο «10+4».

Η ταινία βλέπω στο διαδίκτυο ότι χαρακτηρίζεται ως ντοκιμαντέρ. Ίσως να υπάρχει κάποιο στήσιμο, σε κάποια τουλάχιστον από τα επεισόδια, όμως οι διάλογοι αποπνέουν μια φυσικότητα.

Στο πρώτο επεισόδιο ακούμε τον πελάτη να μιλάει για την αυξημένη εγκληματικότητα (κάποιος πήγε να πάρει το σαραβαλάκι του το πρωί και στη θέση των τροχών βρήκε τέσσερα τούβλα), και να εκφράζει την άποψη ότι η κυβέρνηση πρέπει να κρεμάει κατά καιρούς κάποιους για να αποθαρρύνει τους κλέφτες. Η γυναίκα στο πίσω κάθισμα έχει τις αντιρρήσεις της. Ήδη οι κατ’ έτος εκτελέσεις στο Ιράν την φέρνουν δεύτερη χώρα στον κόσμο, μετά την Κίνα.

Αυτό που αναρωτήθηκα είναι αν πρόκειται για απόλυτους αριθμούς ή για ποσοστό επί του πληθυσμού. Γράφοντας αυτό το κείμενο έψαξα στο διαδίκτυο και βρήκα ότι το 2014 η Κίνα έρχεται πράγματι πρώτη σε εκτελέσεις (550) με δεύτερο το Ιράν (289) και τρίτη τη  Σαουδική Αραβία (90), όμως μόνο σε απόλυτους αριθμούς. Σε ποσοστό ανά εκατομμύριο κατοίκων έρχεται πάλι δεύτερο το Ιράν (3,707) με πρώτη την Ισημερινή Γουινέα, ενώ η Κίνα βρίσκεται κάπου στη μέση (0,402). Η Σαουδική Αραβία έρχεται και πάλι τρίτη (2,925).

Την ρωτάει τι δουλειά κάνει. Καθηγήτρια. Ξεσπάει στα γέλια. –Όλο απεργίες είστε, της λέει, για να έχετε χρόνο να φροντίζετε τα μωρά σας. –Εσύ τι δουλειά κάνει;

Δεν της λέει. Θα της πει όταν κατέβη. Κλέφτης αυτοκινήτων. Όμως δεν κλέβει φουκαράδες όπως εκείνοι που έκλεψαν τους τέσσερις τροχούς· για να κλέβεις φουκαράδες πρέπει να έχεις ξεπέσει πολύ.

Υπάρχει και άλλος ένας επιβάτης. Μένει μόνος όταν κατεβαίνει και η καθηγήτρια. Ο Παναχί τον καλεί στο μπροστινό κάθισμα. Αυτός του λέει ότι γνωρίζονται. Ο Παναχί δεν τον θυμάται. Του λέει ότι πουλάει dvd. Αυτός του έφερε το «Κάποτε στην Ανατολία» και το «Μεσάνυχτα στο Παρίσι» του Woody Allen.

Σταματούν σε ένα πελάτη του. Αυτός αναγνωρίζει τον Παναχί. Τους καλεί για καφέ. Βιάζονται. Αγοράζει τρία dvd αντί για ένα, όπως έκανε συνήθως. Ο επιβάτης πουλάει μούρη λέγοντας ότι είναι φίλος του Παναχί. Αν πήγαινε μαζί του στις διανομές, του λέει, θα έκανε χρυσές δουλειές.

Εκτελεί μια πολιτιστική δραστηριότητα. Μοιράζει ταινίες που δεν προβάλλονται στο Ιράν. –Χωρίς εμένα θα έβλεπες Woody Allen; τον ρωτάει.

Δεν τολμώ να πιστέψω ότι ο Woody Allen είναι απαγορευμένος στο Ιράν.

Κάποια στιγμή του λέει να κατέβει και να πάρει άλλο ταξί. Δυσαρεστημένος, τον ρωτάει πόσα χρωστάει. –Κράτα τα για την πολιτιστική σου δραστηριότητα, του απαντάει.

Μια γυναίκα που κρατάει ένα μάτσο τριαντάφυλλα τον σταματάει. Πάει να δει μια φυλακισμένη.

-Γιατί φυλακίστηκε;

-Πήγε να δει έναν αγώνα βόλεϊ, όπως η δικιά σου στο «Off side». Τη συλλάβανε μαζί με κάποιες άλλες κοπέλες, τις άλλες όμως τις αφήσανε, αυτή την κρατάνε ακόμη. Για να διαμαρτυρηθεί κάνει απεργία πείνας.

Για όσους δεν το ξέρουν, στο Ιράν οι γυναίκες απαγορεύεται να πηγαίνουν στα γήπεδα.

Πάντως το πιο απολαυστικό επεισόδιο ήταν αυτό με την ανιψιά του. Πρέπει να την πάρει από το σχολείο της, και την έχει στήσει κοντά μια ώρα. –Τι ήθελες να κάνω, να πάρω κι εγώ τους δρόμους όπως το κοριτσάκι στον «Καθρέφτη» σου; τον ρωτάει.

Έχει μια φωτογραφική μηχανή και παίρνει σκηνές. Θέλει να γυρίσει μια ταινία που να διανεμηθεί στις αίθουσες. Ο δάσκαλός τους τούς έδωσε οδηγίες για το πώς να γυρίσουν μια ταινία, τι πρέπει να προσέχουν. Διαβάζει από το τετράδιό της στο θείο της. Κάποιες από τις οδηγίες είναι καθαρά οδηγίες λογοκρισίας.

Κάπου πετάγεται ο θείος, μένει μόνη στο αμάξι. Τραβάει με την κάμερά της – φωτογραφική μηχανή για την ακρίβεια - ένα αγοράκι που μαζεύει από κάτω ένα χαρτονόμισμα. Έπεσε από τους γαμηλιώτες απέναντι. Προσπαθεί να το πείσει να το επιστρέψει, γιατί αλλιώς αυτό που τράβηξε δεν μπορεί να το βάλει στην ταινία της. Το αγοράκι φαίνεται με τα πολλά να πείθεται. Απομακρύνεται. Πλησιάζει τους γαμηλιώτες. Όμως δεν θα δώσει το χαρτονόμισμα.

Θυμήθηκα τότε που ήμουν στο Βαρβάκειο που υποστήριξα πολλές φορές την άποψη ότι ένα μάθημα για τον κινηματογράφο είναι εντελώς απαραίτητο στα σχολεία, πιο απαραίτητο από τη θεατρολογία που δίδασκα, και ας ήμουν από τους συγγραφείς του εγχειριδίου. Όλοι οι νέοι βλέπουν ταινίες, δεν θα ήταν άσχημο να ακονισθεί λίγο το αισθητήριό τους και να μάθουν να ξεχωρίζουν τις καλές ταινίες από τα σκουπίδια.

Θα ήταν θεωρία συνομωσίας αν υποστήριζα ότι το Χόλιγουντ έχει βάλει το χεράκι του ώστε να αποθαρρυνθεί οποιαδήποτε σκέψη για κάτι τέτοιο στο Υπουργείο Παιδείας;

Σαν τον τύπο στο ταξί του Παναχί που ασκεί πολιτιστική δραστηριότητα μοιράζοντας απαγορευμένα dvd, έτσι κι εγώ ασκώ πολιτιστική δραστηριότητα γράφοντας για τριτοκοσμικές ταινίες που «θάβει» ο αμερικάνικος πολιτισμικός ιμπεριαλισμός.