Andrzej Wajda, Ashes and diamonds

Andrzej Wajda, Ashes and diamonds (1958)

  Αφότου άρχισα να κάνω αντιγριπικό εμβόλιο αρρωσταίνω κι εγώ σαν άνθρωπος. Λίγες ώρες δέκατα, αλλά μετά βράσιμο και καταρροή· και φυσικά γενική κακοδιαθεσία. Σε τέτοια κατάσταση δεν είναι να διαβάσω βιβλία παρά μόνο να δω ταινίες. Μια και με κτύπησε κάποια ίωση με την αλλαγή του καιρού, λέω να τη βγάλω έτσι μέχρι αύριο, βλέποντας ταινίες, και το Σάββατο ελπίζω να είμαι καλύτερα για να συνεχίσω με τον Όμηρο.

  Βρισκόμαστε λίγο μετά την κατάρρευση των ναζί. Ένας εθνικιστής αξιωματικός παίρνει εντολή να εκτελέσει τον γενικό γραμματέα του κομμουνιστικού κόμματος που βρίσκεται στην εξουσία. Όμως στο μεταξύ τον επισκέπτεται ο έρωτας, στο πρόσωπο της ωραίας σερβιτόρας. Διστάζει. Ο ανώτερος αξιωματικός και φίλος του θα τον μεταπείσει. Τελικά, λέγει στην κοπέλα αφού εκτέλεσε τον γραμματέα, δεν μπόρεσε να αλλάξει τα σχέδιά του, που βέβαια δεν της τα είχε αποκαλύψει.  Πρέπει λοιπόν να φύγει. Και φεύγει. Αυτή, με δάκρυα στα μάτια, παρασύρεται στο χορό, υπό τους ήχους μιας πολωνέζας του Σοπέν. Αυτός; Τραυματισμένος από τις σφαίρες των στρατιωτών που κατά λάθος έπεσε πάνω τους θα καταφέρει να ξεφύγει, για να σωριαστεί εξαντλημένος σε μια χωματερή. Αυτό είναι και το τέλος της ταινίας.

  Συνήθως στις αντίπαλες δυνάμεις ξεχωρίζουμε τους καλούς και τους κακούς. Όσο όμως κοιτάζεις την ιστορία σε βάθος, βλέπεις ότι απλά πρόκειται για παιχνίδια εξουσίας και κυριαρχίας. Οι σουμέριοι κατακτήθηκαν από τους ακκάδες. Ποιοι ήσαν οι κακοί και ποιοι οι καλοί; Βέβαια, όσο πλησιάζουμε την εποχή μας, παίρνουμε θέση, αυτοί είναι οι καλοί και αυτοί είναι οι κακοί. Όμως εδώ μετράει η πρόσληψη. Για τους αμερικανούς οι βιετναμέζοι ήταν κακοί. Για εμάς τους αριστερούς νεολαίους, την εποχή της χούντας, οι βιετναμέζοι ήταν οι καλοί και οι αμερικάνοι οι κακοί.

  Ποιοι ήταν η καλοί και ποιοι οι κακοί στη συγκεκριμένη ταινία; Οι κομμουνιστές ή οι εθνικιστές; Σήμερα, εγώ σαν έλληνας, βλέπω και εδώ ένα παιχνίδι εξουσίας στο οποίο επικράτησαν οι κομμουνιστές.

  Ο Καζαντζάκης βάζει τον Καπετάν Μιχάλη και σκοτώνει την Εμινέ, γιατί ο πόθος του γι’ αυτήν έμπαινε εμπόδιο στον επαναστατικό αγώνα. Γενικά ο Καζαντζάκης θεωρεί τη γυναίκα σαν εμπόδιο στον άντρα, που τον αποτρέπει από την υλοποίηση των υψηλών του στόχων.

  Υπάρχει όμως και η προτιθέμενη συγγραφική/σκηνοθετική πρόσληψη. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόθεση του Βάιντα δεν είναι βέβαια να καταδικάσει τον ήρωα, ότι για χάρη του έρωτα ήταν έτοιμος να θυσιάσει τον σκοπό, αλλά απεναντίας να προκρίνει τον έρωτα απέναντι στην ιερότητα οποιουδήποτε σκοπού.

  Όμως αυτή η ερμηνεία θα ήταν απλουστευτική. Μάλλον ο Βάιντα ήθελε να δείξει την τραγικότητα του ανθρώπου, που σπαράζεται ανάμεσα σε δυο αντιτιθέμενες δυνάμεις, τον έρωτα και το καθήκον. Την τραγικότητα αυτή την παρουσιάζει και στο πρόσωπο του γραμματέα, που ο γιος του, μεγαλωμένος από άλλους, πήγε με τους εθνικιστές και συνελήφθη. Ιδεολογία ή πατρικά αισθήματα; Ο Βάιντα όμως δεν μένει ιδιαίτερα πάνω σ’ αυτό.

  Διαβάζω ότι θεωρείται η καλύτερη ταινία του Βάιντα. Αυτές που είδα παλιά δεν τις θυμάμαι. Ίσως πρέπει να τις ξαναδώ.