Orson Welles, Citizen Kane (Ο πολίτης Κέην, 1941)

Orson Welles, Citizen Kane (Ο πολίτης Κέην, 1941)

  Μετά τη «Γενική γραμμή» σειρά είχε ο «Πολίτης Κέην», όπως γράψαμε στην ανάρτηση που κάναμε.

  Για να μην πω όλες, θα έλεγα ότι σχεδόν όλες οι αναφορές που έχω διαβάσει για τον «Πολίτη Κέην» έχουν να κάνουν με τις κινηματογραφικές τεχνικές (λήψεις, μοντάζ, κ.λπ.). Εμένα όμως σαν αφηγηματολόγο με ενδιαφέρει περισσότερο το στόρι. Έχω ξαναγράψει ότι θεωρώ το σενάριο υποτιμημένο, και αυτό ίσως οφείλεται στο ότι οι μεγάλοι σκηνοθέτες συνήθως γράφουν οι ίδιοι το σενάριο του έργου τους σε δικό τους στόρι. Έτσι για τον «Πολίτη Κέην» θα γράψω για το στόρι και την τεχνική της αφήγησής του.

  Η ταινία ξεκινάει με τη λογική της αρχαίας τραγωδίας. Στην τραγωδία ο θεατής ξέρει το τραγικό τέλος του ήρωα ήδη από την μυθολογία. Ο Ουέλς μας παρουσιάζει στην αρχή της ταινίας τον θάνατο του ήρωά του, τον οποίο ενσαρκώνει ο ίδιος, μαζί με το αίνιγμα που δημιούργησε η τελευταία λέξη που είπε πριν πεθάνει: rosebud, μπουμπούκι.

  Έξυπνη επινόηση. Στόχος του Ουέλς είναι κυρίως να δώσει το πορτραίτο του ήρωά του μέσα από την προσωπική του ιστορία, όμως γνωρίζει αυτό για το οποίο έχω γράψει πολλές φορές, ότι το σασπένς είναι η μεγαλύτερη αρετή σε μια αφήγηση, καθώς κρατάει αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη/θεατή (εν τάξει, σε ένα καλό έργο μπορούν να υπάρξουν άλλες μεγαλύτερες, αλλά ένα μέτριο έργο μόνο το σασπένς θα το σώσει, αν το σώσει). Έτσι οικοδομεί ένα σασπένς πάνω στο ενδιαφέρον που δείχνουν τα media για τη σημασία αυτής της τελευταίας του λέξης. Οι δημοσιογράφοι εξαπολύονται για να βρουν άτομα με τα οποία σχετίσθηκε, μήπως καταφέρουν να λύσουν το αίνιγμα. Στις συζητήσεις μαζί τους δίνεται η βιογραφία του Κέην με flash back.

  Ο Κέην φαίνεται να είναι μια ιδιόρρυθμη προσωπικότητα, ήδη από τα νεανικά του χρόνια. Έχει αποβληθεί από τα καλύτερα κολλέγια, και ξαφνικά του ήλθε η λόξα να ασχοληθεί με μια εφημερίδα, από τις τόσες επιχειρήσεις που έχει κληρονομήσει. Είναι ιδεαλιστής, έχει ιδανικά, είναι με το μέρος του λαού. Γράφει μια διακήρυξη αρχών που δημοσιεύεται στην εφημερίδα. Ένας στενός συνεργάτης-φίλος του κρατάει το χειρόγραφό του.

  Οι φιλοδοξίες του διευρύνονται. Έχοντας παντρευτεί την ανιψιά του προέδρου των ΗΠΑ φιλοδοξεί να κάνει καριέρα στην πολιτική. Όμως μια σχέση που αναπτύσσει με μια τραγουδίστρια θα βάλει τέρμα στις φιλοδοξίες του.

  Με ποιο τρόπο;

  Ο αντίπαλός του, τον οποίο απειλεί ότι μόλις εκλεγεί θα κλείσει στη φυλακή για τις καταχρήσεις που έχει κάνει (η διαφθορά των πολιτικών είναι ένα θέμα που θίγει η ταινία) θα του βάλει την τρικλοποδιά, παρόμοια με αυτή που έβαλαν στον Στρως Καν. Θα εξαναγκάσει τη φίλη του να γράψει σε μια επιστολή στη γυναίκα του για τη σχέση τους, και με αυτή την επιστολή θα τον εκβιάσει να παραιτηθεί από υποψήφιος.

  Ιδιόρρυθμη προσωπικότητα ο Κέην, θα ενεργήσει αντίθετα από ότι θα έκανε ένας «λογικός» άνθρωπος. Δεν θα παραιτηθεί, η γυναίκα του θα τον παρατήσει, και αυτός θα παντρευτεί την τραγουδίστρια. Φυσικά θα χάσει τις εκλογές.

  Η μετέπειτα ιστορία του επιβεβαιώνει το δικό μας «Αχ, πού ’σαι νιότη που ’λεγες πώς θα γινόμουν άλλος», αν και ο Ουέλς περισσότερο εστιάζει στην (ψευδ)αίσθηση παντοδυναμίας που έχουν οι ισχυροί, που πιστεύουν ότι με το χρήμα θα τα πετύχουν όλα. Θέλει η γυναίκα του να γίνει η πριμαντόνα της όπερας χωρίς να έχει ταλέντο, και την πιέζει αφάνταστα χωρίς τη θέλησή της. Μάλιστα θα κτίσει μια όπερα γι’ αυτό. Ο φίλος του αρχίζει να γράφει μια κακή κριτική για την παράσταση που έδωσε την οποία θα τελειώσει ο Κέην και στη συνέχεια θα τον απολύσει. Θα του στείλει μια επιταγή 25.000 ευρώ. Αυτός θα του την επιστρέψει σκισμένη σε μια επιστολή, μέσα στην οποία έχει και τη «διακήρυξή» του.

  Και ακολουθεί η πτώση. Η γυναίκα του, μη αντέχοντας να της επιβάλλει συνεχώς την θέλησή του και τις ορέξεις του, θα τον εγκαταλείψει, παρά τις ικεσίες του. Στη συνέχεια, και σαν συνέπεια προφανώς, έρχεται ο θάνατος, από ανακοπή ή εγκεφαλικό, δεν διευκρινίζεται.

  Πάνω στο σασπένς της σημασίας του rosebud οικοδομείται και η σάτιρα. Η ζωή των ισχυρών ενδιαφέρει το κοινό και τα media πρέπει να την καλύψουν. Γιατί άραγε πρέπει ντε και καλά να έχει τόση σημασία αυτή η τελευταία λέξη του Κέην; Ο σαρκασμός του Ουέλς φαίνεται από το τέλος. Ένας πίνακας που πετάγεται με άλλα πράγματα στη φωτιά έχει πάνω του ζωγραφισμένο ένα μπουμπούκι και τη λέξη rosebud. Ίσως αυτό τον πίνακα να έβλεπε, ή να θυμήθηκε ξαφνικά, ο Ουέλς όταν σωριαζόταν κάτω. Η τελευταία αυτή λέξη δεν είχε λοιπόν καμιά ιδιαίτερη σημασία, δεν παρέπεμπε σε τίποτα το ιδιαίτερο και σημαντικό. Εκτός και αν κάνουμε μια υπερερμηνεία, και πούμε ότι συμβολίζει τη χαμένη νιότη του.

  Κατά τη γνώμη μου το σενάριο χωλαίνει σε κάποια σημεία. Ο φίλος του είχε άδικο που τον κατηγορούσε ότι ξέφυγε από τις αρχές του, τουλάχιστον μέχρι εκείνο το σημείο του έργου. Ο Κέην έχει κάθε δικαίωμα να απειλεί τον αντίπαλό του στις εκλογές ότι θα τον κλείσει στη φυλακή, υπονοώντας διαφθορά και οικονομικές ατασθαλίες. Δεν πείθει ότι πίεσε την γυναίκα του να γίνει η μεγάλη πριμαντόνα για επιβεβαίωση του δικού του εγώ, εγώ θα έλεγα ότι το έκανε από αγάπη. Στη συνέχεια βέβαια τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Με την αίσθηση της οικονομικής του παντοδυναμίας ήθελε σώνει και καλά να πετύχει αυτό που είχε βάλει σαν στόχο, να την αναδείξει σαν τραγουδίστρια.   

  Το σενάριο κατά τη γνώμη μου επίσης χωλαίνει και στο ζήτημα της κριτικής του φίλου του για την εμφάνιση της γυναίκας του. Γράφει ότι δεν ήταν καλή υποκριτικά, ενώ για την εκτέλεσή της δεν μπορεί να εκφέρει γνώμη, αυτό θα το κάνει ο μουσικοκριτικός. Όμως, από όσο μπορώ να ξέρω, μια τραγουδίστρια της όπερας κρίνεται κυρίως για τη μουσική ερμηνεία της και όχι για την υποκριτική της, και δεν νομίζω να γράφονται ξεχωριστές κριτικές.

  Όμως τα παραπάνω δεν ακυρώνουν την γενική σύλληψη του εικοσιεξάχρονου Ουέλς στην πρώτη του ταινία, πως η δύναμη, οικονομική ή άλλη, αλλοιώνει τον χαρακτήρα. Αρχή άνδρα δείκνυσι μας λέγει ο Σοφοκλής στην «Αντιγόνη», ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου φαίνεται όταν καταλάβει θέσεις εξουσίας. Στην «Αντιγόνη» επίσης λέγει ότι το χρήμα διαφθείρει τους ανθρώπους:

 «οὐδὲν γὰρ ἀνθρώποισιν οἷον ἄργυρος                    295
                κακὸν νόμισμ᾽ ἔβλαστε. τοῦτο καὶ πόλεις
                πορθεῖ, τόδ᾽ ἄνδρας ἐξανίστησιν δόμων·
                τόδ᾽ ἐκδιδάσκει καὶ παραλλάσσει φρένας
                χρηστὰς πρὸς αἰσχρὰ πράγματ᾽ ἵστασθαι βροτῶν·
                πανουργίας δ᾽ ἔδειξεν ἀνθρώποις ἔχειν                    300
                καὶ παντὸς ἔργου δυσσέβειαν εἰδέναι».  

Συμπληρώνω με τον σύνδεσμο για τη βιογραφική ταινία "Mank" του σεναριογράφου Χέρμαν Μάνκιεβιτς