Λιλή Ζωγράφου, Σύγχρονός μας ο Κάφκα

Λιλή Ζωγράφου, Σύγχρονός μας ο Κάφκα, Νέα σύνορα 1993, σελ. 67

  Δοκίμασα να διαβάσω κάποια κείμενα για τον Κάφκα και είδα ότι διαφωνώ σε ορισμένα πράγματα, κάτι βέβαια που μου συμβαίνει συχνά, και φαντάζομαι σε όλους. Αρχίζω όμως να πιστεύω ότι το να διαβάζω κείμενα για άλλους είναι ένα χάσιμο χρόνου, αφού το χρόνο που θα αφιερώσω σ’ αυτά μπορώ να τον διαθέσω για να διαβάσω ένα ακόμη original κείμενο, όχι ένα κείμενο που σχολιάζει.

  Αν συμμερίζεστε την άποψή μου δεν χρειάζεται να με διαβάζετε πια, αφιερώστε το χρόνο που θα διαβάζατε κάποιες κριτικές μου για να διαβάσετε ένα ακόμη βιβλίο, να δείτε μια ακόμη ταινία.

  Φυσικά θα κάνω κατά καιρούς εξαιρέσεις. Βρήκα το βιβλίο στο scribd και είπα να το διαβάσω. Πριν τρία χρόνια ξαναδιάβασα (Λένα, σ’ ευχαριστώ και πάλι) το βιβλίο της Λιλής Ζωγράφου «Νίκος Καζαντζάκης, ένας τραγικός», τότε που ετοίμαζα το βιβλίο μου «Ο δικός μου Νίκος Καζαντζάκης» (ΑΛΔΕ 2015), ένα λιβελογράφημα, και είχα την περιέργεια να ξαναδιαβάσω κάτι δικό της. Πριν δυο δεκαετίες είχα διαβάσει και το βιβλίο της «Επάγγελμα; Πόρνη». Όχι, το «Αντιγνώση, τα δεκανίκια του καπιταλισμού» δεν το έχω διαβάσει. Ίσως όμως να διάβασα το «Η αγάπη άργησε μια μέρα» που διασκευάστηκε για την τηλεόραση, δεν είμαι σίγουρος.

  Το βιβλίο είναι μια σύντομη παρουσίαση του Κάφκα, με την ευκαιρία των 110 χρόνων από τη γέννησή του. 34 ολόκληρα χρόνια χωρίζουν τα δυο βιβλία. Επί πλέον τώρα «κλείνω» με τον Κάφκα, έχοντας (ξανα)διαβάζει τα περισσότερα βιβλία του, αλλά θα αναρτήσω όταν δω και τις ταινίες.

  Αυτό που μου άρεσε στο βιβλίο είναι ότι δεν έχει το ξηρό ακαδημαϊκό ύφος που έχουν συνήθως τέτοιου είδους μελέτες. Υπάρχει και το «ταξιδιωτικό» μέσα σ’ αυτό, και αρκετές «παράπλευρες» αναφορές που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες. Και φυσικά υπάρχουν βιογραφικές πληροφορίες που δεν ήξερα, ή που δεν θυμόμουνα, από μια βιογραφία του Κάφκα που διάβασα στις ΒΗΜΑβιογραφίες πριν εννιά χρόνια. Υπάρχει και μια άγρια κριτική στο ΚΚΕ, που ίσως να συντάχτηκε στις γραμμές του για κάποιο διάστημα, όμως στη βιογραφία της στη βικιπαίδεια δεν διάβασα τίποτα σχετικό.

  Και τώρα κάποια αποσπάσματα.

  «Είναι η γενιά του Κάφκα (και άλλων σημαντικών, όπως ο Καζαντζάκης…) σελ.13.

  Αλήθεια, όταν έγραφε το λιβελογράφημά της τον θεωρούσε μεγάλο; Ή μήπως τα 34 χρόνια που μεσολάβησαν από τότε την έκαναν να αλλάξει γνώμη;

  «Επιστρέφοντας περνώ από το Παρίσι όπου ακούω να μιλούν για έναν προφητικό Κάφκα, και από ποιον; Τον ίδιο τον Σαρτρ» (σελ. 14).

  Γιατί η έκπληξη; Μα γιατί ο Σαρτρ ήταν αριστερός, και η αριστερά δεν συμπαθούσε ιδιαίτερα τον Κάφκα. Μάλιστα, διαβάζω πιο κάτω, ο Κάφκα ήταν απαγορευμένος στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού.

  «Αλλά ούτε σκιά-υποψίας θεού δεν του προσπορίζει κάποια πλάνη, μια και από τα δεκάξι του απορρίπτει κάθε θρησκευτική εκδοχή» (σελ. 17).

  Μόλις τέλειωσα τα «Τετράδια». Δεν συνάντησα συχνά το θεό, όμως πολύ, μα πάρα πολύ συχνά, τον Παράδεισο και τα συμπαρομαρτούντα (Αδάμ, Εύα, όφις), αλλά και άλλα σχετικά από τη Βίβλο. Αυτά είχε υπόψη του ο φίλος του Μαξ Μπροντ και πρόκρινε τις θεολογικο-φιλοσοφικές προσεγγίσεις για το έργο του.   

  Η Ζωγράφου δίνει μια σχεδόν δισέλιδη περιγραφή του εβραϊκού κοιμητηρίου της Πράγας και εντυπωσιάζεται από το γεγονός ότι οι εβραίοι, σε αντίθεση με μας, δεν πηγαίνουν λουλούδια στους τάφους αλλά βότσαλα. Και συνεχίζει:

  «Μέσα σ’ αυτό το νεκροταφείο ερχότανε ο Κάφκα τα απομεσήμερα, σαν μαθητής λυκείου. Ίδια ώρα πήγα και ’γω. Στο μελένιο απόγεμα τα πουλιά συνθέτανε ύμνους στο φως τρελαίνοντας τα δέντρα. Τα γκριζόλευκα βότσαλα φτιάχνουν ασυνήθιστους σωρούς τρυφεράδας στέρεων αποχαιρετισμών…» (σελ. 19).

  Είπαμε, το ύφος της δεν είναι καθόλου ακαδημαϊκό.

  «Τον Μάη του 1962 (ένα χρόνο πριν από μένα [και πέντε χρόνια πριν την Άνοιξη της Πράγας]) γίνεται στην Πράγα το πρώτο διεθνές Συμπόσιο καφκολόγων, οπότε διαπιστώνεται ότι έχουν γραφτεί 800 μελέτες και δοκίμια-εξαιρουμένων των άρθρων και των επιφυλλίδων» (σελ. 22).

  Φαντάζεται κανείς πόσα θα έχουν γραφεί ακόμη από τότε.

  «Προσδιορίστηκε, ωστόσο, ότι αρχικά οι Κάφκα ανήκαν σε μία από τις αρχαιότερες οικογένειες της Πράγας. Αλλά, κατά την περίοδο της αψβουργικής αντιμεταρρύθμισης και του διωγμού των προτεσταντών, οι Κάφκα προτίμησαν να ασπαστούνε το ιουδαϊσμό παρά να γίνουν καθολικοί» (σελ. 23).

  Το έχω ξαναγράψει, κατά τη γνώμη μου μια είναι η θρησκεία, ο ιουδαϊσμός, με δυο μεγάλες αιρέσεις, τον χριστιανισμό και τον μωαμεθανισμό, και όλοι τους έχουν διάφορες υποαιρέσεις και υπο-υποαιρέσεις. Θεωρώ την ορθοδοξία σαν καλύτερη, ως λιγότερο φονταμενταλιστική.

  «Θα ’λεγα πως πιο προφητικός κι από τον Όργουελ και το “1984” ήταν στ’ αλήθεια ο Κάφκα» (σελ. 27).

  Για να μην έχω διαβάσει ακόμη το «1984», πηγαίνοντάς το από αναβολή σε αναβολή, δεν μπορώ να κρίνω.

  «Πότε πότε έχω την εντύπωση ότι ο Κάφκα γεννήθηκε ή στα αφιλόξενα βράχια του Καυκάσου ή έξω από την πόρτα του Κορυδαλλού και, γιατί όχι, στα “λευκά κελιά” που χτίστηκαν για να εξοντώσουν τους Μπάαντερ και Μάινχοφ. Ξέρει όλες τις πλεκτάνες ή, αν θέλετε, υποψιάζεται κάθε χειρονομία σαν επιβουλή της ανεξαρτησίας του και της ανθρώπινης ελευθερίας, γενικά. Πόσο ανυπεράσπιστο είναι το ανθρώπινο ον πάνω στη γη;» (σελ. 28).

  Στο βιβλίο μου «Οικολογία και δημοκρατία» είχα βάλει ένα ποίημα της Μάινχοφ. –Ελπίζω να περάσει απαρατήρητο από το Θάνο, λέω στον Μπογιόπουλο που έκανε την επιμέλεια.

  Τελικά κόπηκε στην έκδοση. Ίσως το κάρφωσε στον Θάνο, ίσως ο Θάνος το αντιλήφθηκε μόνος του, δεν μπορώ να είμαι σίγουρος. Αυτά το 1989.

  «Κατά σύμπτωση, τις αρχές του 1991, τον Απρίλιο, όταν στην Αθήνα δινόταν μάχη για ν’ αποφυλακιστούν από τα σπέσιαλ κελιά τρεις νέοι και που η σύλληψή τους είχε διαταχθεί με τον όρο “οι συνήθως ύποπτοι”, αποφυλακίσθηκαν στην Αγγλία οι περίφημοι “έξι του Μπέρμιχαμ”, άσχετοι μεταξύ τους, που κρατήθηκαν, ωστόσο, με την ίδια κατηγορία δεκαέξι χρόνια στις αγγλικές φυλακές, όπως αποδείχθηκε, εκ των υστέρων, “κατά λάθος”.  

  Οι δηλώσεις τους στον παγκόσμιο τύπο θυμίζουν πιστά αποσπάσματα από τον παραλογισμό της “Δίκης” του Κάφκα.

α) “Η αστυνομία μας είπε από την αρχή πως ήξερε ότι ήμασταν αθώοι, αλλά δεν την ένοιαζε γιατί είχαμε επιλεγεί”, δήλωσε ο πρώτος.

β) Ένας άλλος, απ’ αυτούς πάντα: “Δικαιοσύνη; Δεν νομίζω ότι αυτοί στο κακουργοδικείο έχουν την ευφυΐα ή την εντιμότητα να προφέρουν αυτή τη λέξη”.

  Η εφημερίδα “Γκάρντιαν” αντέγραψε από τα πριν 16 χρόνια πρακτικά τα λόγια του λόρδου Μπριτζ, ενός από τους δικαστές που τους κατεδίκασαν: “Οι αποδείξεις με βάση τις οποίες καταδικάζεστε είναι οι σαφέστερες και συντριπτικότερες που έχω δει ποτέ”» (σελ. 33-34).

  Ευτυχώς στα δικά μας δικαστήρια δεν έχουμε λόρδους, αλλιώς την είχε βαμμένη η Ηριάννα.

  Κοντεύω να περάσω τις δυο σελίδες, θα σταματήσω εδώ.