Neil Gaiman, Σκανδιναβική μυθολογία

Neil Gaiman, Σκανδιναβική μυθολογία (μετ. Θωμάς Μαστακούρης) Selini 2017, σελ. 274

  Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

  Μια λογοτεχνικά δοσμένη παρουσίαση της σκανδιναβικής μυθολογίας

  Η Μαρία, η κόρη της φίλης μου της Νίας, αγόρασε μια σειρά βιβλία και μου πρότεινε να μου δανείσει κάποιο. Διάλεξα την «Σκανδιναβική μυθολογία».

  Πάντα είχα μια περιέργεια για τη μυθολογία αυτή, για την οποία ήξερα ελάχιστα πράγματα. Για την ακρίβεια ό,τι ήξερα ήταν από την τετραλογία του Βάγκνερ (πρέπει να την ξαναδώ). «Ο καλπασμός των Βαλκυριών» είναι το πιο γνωστό της κομμάτι, κυρίως χάρη στον Κιούμπρικ που το χρησιμοποίησε στην ταινία του «Αποκάλυψη τώρα». «Το λυκόφως των θεών» ο Νίτσε το παραφράζει σε «Το λυκόφως τον ειδώλων» στο ομώνυμο έργο του. Και η Φωτεινή, η κόρη του φίλου μου του Κώστα, είχε δώσει το όνομα Θωρ σε ένα σκυλάκι που είχαν τότε. Τώρα μαθαίνω ότι είναι θεός στη σκανδιναβική μυθολογία.

  Ο Θωρ είναι ο γιος του Όντιν, του πατέρα των πάντων, ο οποίος θυσίασε το ένα του μάτι για να γίνει πάνσοφος. Αυτοί οι δυο, μαζί με τον Λόκι, είναι οι πρωταγωνιστές στις ιστορίες που διαβάζουμε.

  Ελάχιστα κοινά χαρακτηριστικά έχουν με τους δικούς μας θεούς. Το κυριότερο είναι ότι πλάσθηκαν κι αυτοί κατ’ εικόνα και κατ’ ομοίωση των ανθρώπων, με τις ίδιες επιθυμίες και τα ίδια πάθη.

  Ο Λόκι δεν είναι ακριβώς θεός, όμως ζει ανάμεσά τους. Είναι παμπόνηρος, και έχει την ικανότητα να μεταμορφώνεται σε όποιο ζώο θέλει. Κάποια στιγμή οι θεοί θα αγανακτήσουν μαζί του και θα θελήσουν να τον ξεπαστρέψουν. Θα μεταμορφωθεί σε σολομό, όμως αυτό δεν θα τον σώσει.

  Ακόμη, οι θεοί αυτοί δεν είναι τα μόνα υπερδύναμα όντα στον κόσμο. Υπάρχουν και οι γίγαντες, πολλοί από τους οποίους είναι κακοί. Στο τέλος του κόσμου, το λυκόφως των θεών, βλέπουμε ένα οιονεί περσικό μανιχαϊσμό: οι καλοί θεοί μάχονται με τους κακούς,  γίγαντες και άλλους.

  Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι η κυκλική αντίληψη για τον χρόνο, η αιώνια επιστροφή του Νίτσε, σε αντίθεση με την χριστιανική αντίληψη για την ευθύγραμμη αντίληψη του χρόνου. Ο κόσμος θα ξαναγεννηθεί μετά την καταστροφή του. Και, σκέφτομαι τώρα, η εικόνα αυτής της καταστροφής όπως περιγράφεται στο τελευταίο κεφάλαιο έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με την Αποκάλυψη του Ιωάννη. «Ένας καινούριο σύμπαν δημιουργείται, που αυτή τη φορά δεν είναι φθαρμένο από την αμαρτία…», διαβάζω σε ένα σύνδεσμο στο διαδίκτυο. Αυτό όμως δεν έχει σχέση με τη Δευτέρα Παρουσία, τουλάχιστον όπως την ξέρω. Ας μην το ψάξω τώρα, δεν έχω και μεγάλη σχέση με τα θρησκευτικά, πιθανόν και ο καινούριος κόσμος που δημιουργείται στη σκανδιναβική μυθολογία να είναι καλύτερος από τον προηγούμενο.

  Πολλοί θεοί αποτελούν προσωποποίηση ενός στοιχείου της ζωής ή της γης.

  «Αυτή είναι η Έλι, τα γεράματα. Κανείς δεν μπορεί να νικήσει τα γεράματα, επειδή στο τέλος παίρνουν τον καθένα από εμάς, κάνοντάς μας ολοένα και πιο αδύναμους, μέχρι που μας κλείνουν τα μάτια για πάντα» (σελ. 161).

  «…ήταν παντρεμένη με τον Μπράγκι, τον θεό της ποίησης» (σελ. 168). Εμείς δεν είχαμε τέτοιο θεό.

  «Κοιτάξτε τον ουρανό στα μέσα του χειμώνα. Θα τα δείτε· δυο δίδυμα αστέρια, που λάμπουν το ένα δίπλα στο άλλο. Είναι τα μάτια του Θιάζι που εξακολουθούν να λάμπουν μέχρι σήμερα» (σελ. 179).

  «Το δοχείο που κρατάει γεμίζει αργά, σταγόνα-σταγόνα, μα τελικά το δηλητήριο ξεχειλίζει. Τότε, και μόνο τότε, η Σίγκιν απομακρύνεται για λίγο από τον Λόκι. Παίρνει το δοχείο και το αδειάζει λίγο πιο πέρα μα, όση ώρα εκείνη λείπει, το φαρμάκι του φιδιού πέφτει στο πρόσωπο του Λόκι και μέσα στα μάτια του. Εκείνος σφαδάζει και χτυπιέται με τόση δύναμη που ολόκληρη η γη τρέμει. Όταν συμβαίνει αυτό, εμείς εδώ στην Μίντγκαρντ λέμε ότι έχουμε σεισμό» (σελ. 245).

  «Η Ίντουν έκλεισε τα μάτια της κι εκείνος τη μεταμόρφωσε σε ένα κλειστό φουντούκι» (σελ. 174). Οι μεταμορφώσεις είναι συχνές και στη δική μας μυθολογία, αλλά φαντάζομαι και σε όλες τις άλλες μυθολογίες.

  «Μόλις έφτασαν στην Άσγκαρντ, πήγαν με τα πόδια στη Βαλχάλα, τη μεγάλη αίθουσα των νεκρών. Στη Βαλχάλα του Όντιν ζουν οι Εϊνχέριαρ, που σημαίνει “αυτοί που πολεμούν μόνοι”, δηλαδή όσοι έχουν σκοτωθεί πολεμώντας γενναία από την απαρχή του χρόνου. Τις ψυχές τους τις μαζεύουν από τα παιδία των μαχών οι Βαλκυρίες, οι πολεμίστριες στις οποίες ο Όντιν έχει αναθέσει το καθήκον να μεταφέρουν στον τόπο της τελικής ανταμοιβής τους τις ψυχές όσων πέθαναν πολεμώντας γενναία στη μάχη» (σελ. 184).  

  Γενναία: τόσο ένδοξα, όσο πολεμούν και εκείνοι που κατάγονται από αρχοντική γενιά. Για να μην ξεχνάμε τα ίχνη που η κυριαρχία της αριστοκρατίας άφησε στη γλώσσα μας.  

  «-Μα ο ίδιος δεν τρώει, ψιθύρισε ο Σκίρνιρ. -Δεν χρειάζεται φαγητό, απάντησε ο Φρέι. Όμως πίνει. Το μόνο που θέλει είναι κρασί» (σελ. 186). Ο λόγος για τον Όντιν, τον πατέρα των πάντων, που εδώ έχει τα χαρακτηριστικά ενός αλκοολικού.

  Αυτό το διάβασα σε σημείωση: «Στη βόρεια παράδοση, ο ήλιος είναι θηλυκού γένους και η σελήνη αρσενικού» (σελ. 258). Μου θύμισε εμάς τους κρητικούς, που λέγαμε μητρίδα και όχι πατρίδα.

  Γλαφυρή αφήγηση, μαγευτική σαν παραμύθι, θα συναρπάσει τον καθένα.

  Μπάμπης Δερμιτζάκης