Βασίλης Πανόπουλος-Ζοζεφίνα Τζονάκα, Αριστοφάνη Πλούτος, θεατρική διασκευή για ανήλικους θεατές

Βασίλης Πανόπουλος-Ζοζεφίνα Τζονάκα, Αριστοφάνη Πλούτος, θεατρική διασκευή για ανήλικους θεατές, Αρμός 2018, σελ. 179

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

  Μια εξαιρετική διασκευή που συνοδεύεται από τις παρτιτούρες των τραγουδιών του έργου

  Κορυφαία έργα, τόσο του θεάτρου όσο και της λογοτεχνίας, διασκευάζονται συχνά για ανήλικους θεατές. Ας θυμηθούμε μόνο τα «Κλασσικά εικονογραφημένα», στα οποία εμείς οι παλιότεροι διαβάσαμε την «Ιλιάδα», την «Οδύσσεια», τον «Ιβανόη», τον «Οιδίποδα», τους «Άθλιους» και ένα σωρό άλλα αριστουργήματα. Θυμάμαι και τον «Δον Κιχώτη», διασκευασμένο για έφηβους, συνεπτυγμένο.

  Θα αναφέρω και μια εισήγησή μου σε ένα συνέδριο του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα «Διασκευές έργων του Σαίξπηρ για παιδιά και νέους». Ο τίτλος της ήταν «Το Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας του Σαίξπηρ σε θεατρική διασκευή, παραμύθι και κόμικς».

  Η διασκευή ενός θεατρικού έργου ή ενός μυθιστορήματος για παιδιά και νέους είναι κάτι πολύ πιο απαιτητικό από ότι η διασκευή ενός μυθιστορήματος για μεγάλους. Ο διασκευαστής, πέρα από τις συμβάσεις μιας τέτοιας διασκευής (έχω γράψει σχετικά σε μια μελέτη μου με τίτλο «Από το μυθιστόρημα στο δράμα: Το “Έως πότε;” του Ν. Καζαντζάκη ως δραματική μεταγραφή των “Κρητικών γάμων” του Σπ. Ζαμπέλιου»), δεν έχει μόνο να «δώσει» την δική του οπτική γωνία για το έργο αλλά και να το προσαρμόσει σε ένα κοινό διαφορετικό από εκείνο που προσλαμβάνει το πρωτότυπο έργο, πράγμα που υπαγορεύει επί πλέον κανόνες διασκευής.

  Ο Βασίλης Πανόπουλος και η Ζοζεφίνα Τζονάκα τα κατάφεραν με τον καλύτερο τρόπο, και θα έλεγα μοναδικό. Με τον καλύτερο τρόπο εννοώ την ποιότητα της διασκευής, που δύσκολα άλλη διασκευή του «Πλούτου» θα μπορούσε να τη συναγωνιστεί, και μοναδικό γιατί το βιβλίο περιέχει παρτιτούρες με πρωτότυπη μουσική που γράφηκε ειδικά για τη διασκευή αυτή από τον Βασίλη, που εκτός από δάσκαλος (διευθυντής σε δημοτικό σχολείο), είναι και μουσικός.  Στη διασκευή αναγνώρισα και το πηγαίο χιούμορ της Ζοζεφίνας, όπως το ξέρω όταν είμασταν αποσπασμένοι, πριν αρκετά χρόνια, στο γραφείο του καθηγητή θεατρολογίας Θόδωρου Γραμματά που προλογίζει και το βιβλίο (δεν γιορτάζει σήμερα, των αγίων Θεοδώρων, αλλά στις 17 του Φλεβάρη, ημέρα ενός αγίου Θεόδωρου). Μόλις είχα τελειώσει το διδακτορικό μου με εποπτεύοντα τον ίδιο (λίγο αργότερα και ο Βασίλης), και σε λίγο η Ζοζεφίνα, δασκάλα και αυτή όπως ο άνδρας της, ξεκίνησε το μεταπτυχιακό της.

  Επειδή το χιούμορ είναι η αδυναμία μου (οι κωμωδίες έρχονται πρώτες στη λίστα των προτιμήσεών μου) θα ήθελα να υπογραμμίσω τα χιουμοριστικά χαρακτηριστικά του έργου, τα οποία βέβαια συνυπογράφει και ο Βασίλης.

  Το πρώτο, ο διάλογος δυο νέων που ακούγεται μαγνητοφωνημένος εν είδει ιντερμέτζου σε διάφορα σημεία του έργου, απολαυστικότατος.

  «-Μη βιαζόμαστε. Είμαστε ακόμα online game. Θα δούμε.

-Τι να πρωτοδούμε, θες να πεις. Τα ’χω δει όλα.

-Κάτι μου λέει ότι ο Χρεμύλος δε νοιάζεται για τον εαυτό του. Δε βγάζει μόνο φωτογραφίες selfie. Θα είναι κι άλλοι μαζί του στο κάδρο» (σελ. 80).   

  Το δεύτερο, η αναφορά στην επικαιρότητα με σατιρικό τρόπο. Παράδειγμα:

  «Να, τον ρώτησα τι πρέπει να κάνει το παιδί μου για να δει άσπρη μέρα. Για να μη φύγει στα ξένα για δουλειά. Τι να κάνει το παιδί; Να γίνει απατεώνας; Να γίνει κλέφτης και εκμεταλλευτής; Μήπως να γίνει βουλευτής και υπουργός; Γιατί, εδώ που τα λέμε, μόνο αυτούς βλέπω να γίνονται πλούσιοι και διάσημοι! (σελ. 31).

  Υπάρχει μια αραβική παροιμία που λέει: θέλεις να γίνεις πλούσιος; Ασχολήσου με την πολιτική.  

  Το τρίτο, η χρήση λέξεων και εκφράσεων από όλα τα υφολογικά επίπεδα, κυρίως όμως από το χαμηλό, όπως ταιριάζει στην κωμωδία.

  «-Την πάτησες, Χρεμύλε· νομίζεις ότι θα κάνεις τους πλούσιους ευεργέτες, ε; Και καλούς ανθρώπους, ε; Είσαι βαθιά νυχτωμένος, καημένε μου!» (σελ. 55).

  Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της διασκευής είναι η άφθονη χρήση διακειμένων. Συνήθως είναι στίχοι από τραγούδια.

  Μήπως αυτό είναι λογοκλοπή;

  Κάθε άλλο, αφού ο Βασίλης και η Ζοζεφίνα παραθέτουν σε υποσημείωση την πηγή τους. Για παράδειγμα: «-Χρεμύλε, πες πως έγινε παρεξήγηση κι εξήγηση δεν δώσαμε» (σελ. 54). Σε υποσημείωση αμέσως από κάτω διαβάζουμε: «Έγινε παρεξήγηση κι εξήγηση δε δώσαμε», στίχος του Μάνου Χατζηδάκη από το τραγούδι «Έγινε παρεξήγηση-Η προδοσία».

  Στην Κίνα, στα αυτοκρατορικά χρόνια, καλός εθεωρείτο ο ποιητής που ενσωμάτωνε στα ποιήματά του όσο πιο πολλούς στίχους μπορούσε ποιητικών αριστουργημάτων του παρελθόντος.

  Διαβάζω: «Καλώς τονε κι ας άργησες». Εδώ λείπει το δεύτερο ημιστίχιο του δεκαπεντασύλλαβου.

  Γιατί το λέω αυτό.

  Το λέγανε παλιά στο χωριό μου, το θυμάμαι μαθητής: Καλώς τονε κι αμύγδαλα, και σύκα και καρύδια», ολοκληρωμένος ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος.

  Δεν κατάλαβα ακριβώς τη σημασία του, δεν την έμαθα ποτέ. Απλώς μου φάνηκε αυτό το καλωσόρισμα όταν το πρωτάκουσα εντελώς κουφό. Ίσως να εννοεί ότι έχουμε να σε κεράσουμε αμύγδαλα, σύκα και καρύδια.

  Και θα κλείσουμε με το τραγούδι με το οποίο κλείνει και η διασκευή.

 

Πώς γίνονται τα θαύματα

κανείς μας δεν το ξέρει.

Από τη χάρη του θεού

ή απ’ το δικό μας χέρι.

Τα καπρίτσια της Πενίας

-επαράτου κι αιωνίας-

θα περάσουν με τα χρόνια

σαν τελειώσουν τα μνημόνια.

Αν τελειώσουν τα μνημόνια!

  Μακάρι να τελειώσουν, αλλά χλωμό το βλέπω.

  Απολαυστική, σπιρτόζικη, καθόλα εξαιρετική αυτή η διασκευή, θα την χαρούν οι μικροί θεατές. Ευχόμαστε το βιβλίο να είναι καλοτάξιδο και η διασκευή αυτή του «Πλούτου» να γνωρίσει πολλές πολλές παραστάσεις, με πολλούς πολλούς θεατές.

Μπάμπης Δερμιτζάκης.