Elia Kazan, Ο συμβιβασμός (The arrangement, 1969)

Elia Kazan, Ο συμβιβασμός (The arrangement, 1969)

  Προβλήθηκε προχθές στο «Σχολείο του σινεμά» IN MEMORIAM του Κερκ Ντάγκλας, μετά την ταινία «Σταυροί στο μέτωπο».

  Την ταινία την είδα πρωτοετής φοιτητής, τότε που πρωτοπαίχτηκε, αλλά δεν νομίζω να την ξαναείδα μετά. Τώρα ήταν μια καλή ευκαιρία.

  Βλέπω ότι δεν έτυχε καθόλου θερμής υποδοχής από το κοινό και από τους κριτικούς. Ίσως τους ξένισε η απουσία σασπένς, το οποίο ο Syd Field («The foundations of screenwriting») θεωρεί ως εκ των ων ουκ άνευ για ένα καλό σενάριο, σίγουρα και άλλα πράγματα, δεν θα παραθέσω εδώ τα επιχειρήματα κάποιων κριτικών που διάβασα στη βικιπαίδεια. Εγώ εδώ θα καταγράψω απλά πώς προσέλαβα την ταινία.

  Την ταινία την είδα περισσότερο σαν παρουσίαση προσωπογραφιών και καταστάσεων παρά σαν ένα στόρι με αρχή, μέση και τέλος. Ο κεντρικός ήρωας, ο Κερκ Ντάγκλας, φαίνεται διαταραγμένος ψυχολογικά, και η ταινία στην αρχή μας δείχνει την απόπειρα αυτοκτονίας του. Αργότερα θα νοσηλευθεί σε ψυχιατρική κλινική. Ο πατέρας του είναι επίσης διαταραγμένος ψυχολογικά, όμως αυτός είναι μεγάλης ηλικίας, έχει άνοια, μια άνοια την οποία πρέπει να διαχειριστεί ο γιος του. Του ζητάει χρήματα για να ανοίξει πάλι επιχείρηση, όμως αυτός, ακόμη και αν είχε, δεν θα μπορούσε βέβαια να του δώσει.

  Αλλά και οι άλλοι τρεις ήρωες είναι αποκλίνοντες. Η γκόμενα, η Φαίη Νταναγουέη, είναι στο χείλος της αυτοκτονίας. Την σώζει ένας που είναι ερωτευμένος μαζί της.

  Και αυτός έχει μια αποκλίνουσα συμπεριφορά. Δεν έχει κάνει έρωτα μαζί της, του αρκεί να μένει κάποια βράδια σπίτι της και να τη βλέπει. Φαίνεται να δείχνει κατανόηση με τους έρωτές της, πιστεύοντας ότι τελικά θα την καταφέρει να τον ερωτευθεί. Όμως στο τέλος, τρελός από ζήλεια, θα αρπάξει το πιστόλι του και θα πυροβολήσει τον Κερκ Ντάγκλας.

  Και η γυναίκα του, η Ντέμπορα Κερ, έχει μια αποκλίνουσα συμπεριφορά. Εν τάξει, πολλές γυναίκες κάνουν τα στραβά μάτια με τα τσιλιμπουρδίσματα του άντρα τους, όμως εδώ δεν πρόκειται για απλό τσιλιμπούρδισμα, τα πράγματα φαίνεται να είναι πιο σοβαρά. Και το πιο κουφό, αυτή δεν αντιδράει όταν αυτός της εξιστορεί χαρτί και καλαμάρι για τη σχέση του με τη Φαίη Νταναγουέη.

  Το ερωτικό τρίγωνο θα μπορούσε να είναι μια τυπική κατάσταση αν δεν ήταν αυτή η συμπεριφορά της Ντέμπορα Κερ. Υπόσχεται στη γκόμενα ότι θα χωρίσει, περνάει ένας χρόνος, δεν το κάνει, και ενώ φαίνονται ότι όλα είναι τακτοποιημένα (arrangement, ο αγγλικός τίτλος), ότι θα συμβιβαστούν οι δυο γυναίκες με αυτή την κατάσταση, τελικά μόνο η Ντέμπορα Κερ συμβιβάζεται.

  Και η Φαίη Νταναγουέη;

  Αντί να του δώσει τα παπούτσια στο χέρι πηδιέται πότε πότε μαζί του. Και το μωρό της πιθανόν να το έχει κάνει μαζί του. Και αυτή δηλαδή μισοσυμβιβάζεται.

  Η κρίση της μέσης ηλικίας, το ότι πιέστηκε να ακολουθήσει ένα επάγγελμα που δεν του πήγαινε (διαφημιστής, ενώ ήθελε να γίνει συγγραφέας), συμβιβάστηκε δηλαδή, σίγουρα δεν είναι επαρκείς λόγοι για μια τέτοια συμπεριφορά. Αν προβάλλονται ως αιτίες εμένα δεν με πείθουν, τις θεωρώ ως απλή εκλογίκευση.

  Ο Καζάν είναι μεγάλος σκηνοθέτης και κάθε σκηνή με καθήλωνε, παρά τις αντιρρήσεις μου για το στόρι μέσα στο οποίο εντάσσονται. Μου άρεσε επίσης το happy end, ο Κερκ Ντάγκλας και η Φαίη Νταναγουέη πάλι μαζί, φαίνεται οριστικά αυτή τη φορά. Ακόμη μου άρεσαν τα συχνά, σύντομα φλας μπακ της ταινίας.

  Όπως και στις «Άγριες φράουλες» του Μπέργκμαν, ο Ντάγκλας «βλέπει» σκηνές από την νεανική του ηλικία, όμως με μια διαφορά: στον Μπέργκμαν ο ήρωάς του βλέπει μέσα από το μάτι της κάμερας, ενώ στον Καζάν βρίσκεται στο ίδιο πλάνο με τον νεανικό εαυτό του.

  Συγκινητική ήταν επίσης η αφοσίωση στον πατέρα του. Ούτε να ακούσει να τον πάνε σε ίδρυμα, παρά τις αντιρρήσεις της γυναίκας του. Ευτυχώς η δική μου δεν είχε αντιρρήσεις, ο δικός μου πατέρας έμεινε εννιά χρόνια μαζί μας, πέθανε πλήρης ημερών, στα ενενήντα τέσσερά του.

  Τελικά θα τον ξεγελάσουν και θα μεταφέρουν τον πατέρα του σε ίδρυμα, όμως αυτός είναι αποφασισμένος να τον πάρει πίσω.

  Πηγαίνει στο ίδρυμα, το λέει στο γιατρό. -Αποκλείεται, δεν γίνεται με τίποτα, δεν επιτρέπεται. Όμως, αν θέλεις σώνει και καλά να τον πάρεις, δώδεκα η ώρα τη νύχτα είναι η πιο κατάλληλη ώρα.

  Και θυμήθηκα μια ανάλογη ιστορία.

  Κατσικοκλέφτες στα Ανώγεια. Ο γιος έχει κανονίσει να πάει να κλέψει κάποια ζώα στις δώδεκα η ώρα το βράδυ. Όμως πλακώνουν φίλοι, πέφτουν στις ρακές και στους μεζέδες, δεν λένε να ξεκολλήσουν. Όταν πηγαίνει η ώρα δώδεκα λέει ο πατέρας στο γιο. -Γιωργιό, εγώ δεν σου λέω να πας να κλέψεις, αλλά αν θες να κλέψεις, εδά είναι η ώρα.

  Έκανα και μια σκέψη για τη μεταφορά ενός μυθιστορήματος στη μεγάλη οθόνη. Είναι αυτονόητο ότι στη δίωρη ταινία δεν χωράνε τα πάντα που υπάρχουν στο μυθιστόρημα.

  Βάζουν τον Κερκ Ντάγκλας να υπογράψει ότι παραχωρεί τη διαχείριση της κοινής τους περιουσίας στη γυναίκα του, μέχρι να γίνει καλά. Ετοιμάζεται να υπογράψει. Η γυναίκα του που τον αγαπάει, του λέει όχι, μην υπογράφεις. Μα αυτός δεν έχει αντίρρηση, ευχαρίστως θα υπογράψει. Λίγα λεπτά αργότερα αποκαλύπτεται ότι δεν υπέγραψε με το όνομά του αλλά με το όνομα του δικηγόρου του. Αναρωτιέμαι αν στο μυθιστόρημα σκέφτηκε να εξαπατήσει μετά που άκουσε τη γυναίκα του να του λέει να μην υπογράψει, ή το είχε σχεδιάσει από την αρχή. Δυστυχώς το μυθιστόρημα είναι κάπου εξαφανισμένο ανάμεσα στα βιβλία μου, πιθανόν στην Κρήτη, και στο διαδίκτυο δεν κατάφερα να το βρω, έτσι δεν μπορώ να ξέρω.

  Παρά τις ενστάσεις μου η ταινία μου άρεσε, κυρίως λόγω της εκπληκτικής σκηνοθεσίας του Καζάν και της εξαιρετικής ερμηνείας των Ντάγκλας, Νταναγουέη και Κερ.