Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, Φθινόπωρο, εκδόσεις Schooltime, σελ. 175

Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, Φθινόπωρο, εκδόσεις Schooltime, σελ. 175

  Το «Φθινόπωρο», έργο της ώριμης ηλικίας του Χατζόπουλου (εκδόθηκε το 1917) θεωρείται το πρώτο συμβολιστικό μυθιστόρημα στην Ελλάδα.

  Όμως τι είναι συμβολισμός;

  Il pleure dans mon coeur
  Comme il pleut sur la ville.

  Βρέχει στην καρδιά μου όπως βρέχει στην πόλη.

  Ο στίχος αυτός του Πωλ Βερλαίν είναι ο πιο χαρακτηριστικός στίχος του συμβολισμού. Η μελαγχολία η οποία πλακώνει την καρδιά του ποιητή εκφράζεται με την μελαγχολική εικόνα μιας βροχερής μέρας στην πόλη.

  «Μια γυναίκα, δύο άντρες, κομπολόι δίχως χάντρες». Έμαθα επί τέλους τίνος είναι ο στίχος αυτός ψάχνοντας στο google για αυτή τη βιβλιοκριτική, είναι του Γιώργου Μητσάκη. Ε, ναι, δεν ανήκω στη λαϊκή τάξη, ανήκω στην αριστοκρατία του πνεύματος, το μόνο που με συνδέει μ’ αυτή είναι η φτώχεια (Φτωχοπρόδρομος), ιδιαίτερα μετά την κρίση που την μαστίζει άγρια, γι’ αυτό το λόγο δεν ήμουν ποτέ φαν των ασμάτων της. Οι μουσικές που ακούω είναι κλασική και κρητικά.

  Αλλά ο λόγος για το στίχο.

  Μια γυναίκα, δύο άντρες, δεν αποτελεί τον κανόνα, αποτελεί την εξαίρεση. Ο κανόνας είναι ένας άντρας, δυο γυναίκες. Το μοτίβο αυτό το συναντάμε πολύ συχνά. Μόλις προχθές έκανα την ανάρτηση για τον «Συμβιβασμό» του Ελία Καζάν, όπου βλέπουμε τον Κερκ Ντάγκλας ανάμεσα σε δυο γυναίκες, την Φαίη Νταναγουέη και τη Ντέμπορα Κερ.

  Έτσι κι εδώ, έχουμε έναν άντρα και δυο γυναίκες.

  Δεν πρόκειται για ερωτικό μυθιστόρημα. Ο Στέφανος δεν είναι παθιασμένος με καμιά από τις δυο γυναίκες, ούτε με την αρραβωνιαστικιά του ούτε με την άλλη. Η αρραβωνιαστικιά του όμως, η Μαρίκα, ζηλεύει. Και σαν να μην έφτανε αυτό, φαίνεται ότι την κατατρώει μέσα της το χτικιό. Αυτό είναι που θα κάνει τον Στέφανο να σταθεί στο πλευρό της.

  Στην αρχή το μυθιστόρημα έχει λες τη μορφή ενός σεναρίου. Άφθονος ο διάλογος ενώ το «παρακείμενο» είναι ολότελα σύντομο. Αυτό μου δημιούργησε μια ασάφεια ως προς το ποιος είναι ποιος, ποια η σχέση των προσώπων. Αργότερα το έργο γίνεται πιο μυθιστορηματικό, με αρκετές περιγραφές φύσης και αισθημάτων.

  Μελαγχολικό μυθιστόρημα, όπως όλος ο συμβολισμός. Η συναισθηματική κατάσταση της Μαρίκας, αλλά και του Στέφανου, εικονογραφείται με μελαγχολικές εικόνες από τη φύση. Τη λέξη «θάλασσα» θα τη συναντήσουμε 105 φορές, ενώ τη λέξη «μάτια», αυτά τα παράθυρα της ψυχής, τη συναντήσαμε 178 φορές. Ας παραθέσουμε όμως ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα.

  «Γιατί όπως είχαν στρίψει στην πλαγιά, φάνηκε πάλι κάτω η θάλασσα.

Ήταν θαμπή και μολυβένια, και απάνω της σερνότανε στο βάθος γκρίζα

καταχνιά· οι βράχοι εμπρός της κοκκίνιζαν ωχρά, μα ίσκιους δεν έριχναν.

Καθώς στάθηκαν και κοίταζαν, η Μαρίκα πρόσεξε πως πουθενά δεν έριχνε

ίσκιο η θολή μέρα· και ο Στέφανος είδε πως τα μάτια της Μαρίκας ήταν

χωρίς ίσκιο --- χωρίς άλλον ίσκιο από τους μαύρους κύκλους γύρω τους.

Στιγμές στιγμές σα να χανόταν μάλιστα κι αυτοί στο φως που έχυνε το

βλέμμα της. Αλλά το φως αυτό δεν ήταν φέγγος· ήταν ήμερο, γαληνό φως…»

[- 132 -]

  Ακόμα διαβάζουμε:

  «Μα όταν έπειτα λογάριασε πως με το κτήμα αυτό η προίκα της

Μαρίκας ανέβαινε ψηλότερα από της Φιφίκας Πρίφτη…».

  Και θυμήθηκα ένα σχόλιο για τον Μπαλζάκ, στον οποίο, αντίθετα με τα ρομαντικά μυθιστορήματα, οι πρακτικές πλευρές της ζωής δεν αγνοούνται καθόλου, όπως πόση προίκα έχει η Α, τι εισόδημα έχει ο Β, κ.λπ. Το πήδημα από τον σκοτεινό ρομαντισμό στον συμβολισμό δεν ήταν απόλυτο, άφησε ίχνη ο ενδιάμεσος ρεαλισμός.

  Για καιρό τώρα αντιστέκομαι με επιτυχία στον ιδεοψυχαναγκασμό μου να ανιχνεύω τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους σε πεζά κείμενα, αλλά αυτή τη φορά δεν τα κατάφερα. Θα παραθέσω λοιπόν αυτούς που έπεσαν στην αντίληψή μου.

που του έγραφε πως κάθεται και την κοιτάζει μόνη

που άφηνε ν’ ακούεται το πέσιμο των φύλλων

Του ήταν σα μια σιωπή που έτρεμε βαθιά της

Η βρύση στάλαζε σιγά στην πέτρινη λεκάνη

σα να την έχασε κι αυτός ολότελα από εμπρός του

που έπιασε τα μάτια της που κοίταζαν στην πόρτα

και άκουε τον άνεμο που βούιζε στα πεύκα

δεν έκαμε να κινηθεί, δεν έκαμε ν’ ακούσει· 

  Το βιβλίο μπορείτε να το κατεβάσετε σε μορφή pdf από εδώ